< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد مقتدایی

90/09/23

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: کتاب الدیات (برکات زبان دیه ذمی:)
 بحث اخلاقی: ویژگیهای زبان؛ (آفات و برکات)
 پس از بیان برخی از آفات زبان گفتیم یکی از برکات زبان ذکر است. و آثار و برکاتی بر ذکر مترتب است؛
 الف- ذکر زبانی خداوند: در این مورد روایاتی خواندیم و دعاهای فراوانی از ائمه معصومین رسیده است که حتی قرائت قرآن جزء ذکر لسانی است.
 ب- به یاد خدا بودن: یعنی خدا را حاضر و ناظر اعمال خود دانستن.
 آثار در یاد خدا بودن:
 1- اگر انسان به یاد خدا باشد خدا هم به یاد اوست در قرآن می‌فرماید «فاذکرونی اذکرکم» [1] در دعایی که بزرگان تأکید بر آن داشتند آمده است «الهی لاتکلنی الی نفسی طرفة عین ابدا» [2]
 در یک روایت آمده است «یا ابن آدم اذکرنی فی الملأ اذکرک فی ملأ خیر من ملأک» [3] ای فرزند آدم در جمع بین نوع خود به یاد من باش و مرا یاد کن که من در جمعی که بهتر از جمع رفقای توست تو را یاد می کنم.
 یا می فرماید «من ذکرنی سرا ذکرته علانیة» [4] یعنی اظهرت ذکره ومحامده بین الناس وجعلته ان یذکروه بالخیر والصلاح نتیجه به یاد خدا بودن این است که خدا به یاد انسان است و این بالاترین توفیق برای انسان است.
 2- وقتی زبان انسان ذاکر باشد برایش در بهشت باغستان و ساختمان و باغات و جنات بهشت تهیه می شود.
 در روایتی دارد «إن فی الجنة قیعاناً واسعا اذا اشتغل العبد بذکر الله اشتغل الملائکة بغرس الاشجار له فیها واذا سکت أمسک یقال لهم لِمَ أمسکتم؟ یقولون إن صاحبها سکت ومصالحنا ذکره» [5]
 پیامبر وقتی از معراج برگشته بودند فرمودند دیدم ملائکه در باغهایی مشغول غرس درخت هستند و زمانی هم دست می کشند گفتم چرا دست کشیدید گفتند عبدی که صاحب این باغ است مصالح را نفرستاده است. شخصی از زیر منبر (گویا عمر بود) پرسید ما که همواره ذکر می گوییم در آنجا درخت زیاد داریم پیامبر فرمود به شرطی که آتشی نفرستی و آنها را بسوزانی (شاید منظور پیامبر سوزاندن درب خانه حضرت زهرا بوده باشد.)
 3- انسان وقتی به یاد خداست در نمازش حضور قلب پیدا می‌کند در روایتی دارد وقتی به نماز می‌ایستید خداوند به شما اقبال دارد یعنی روبروی شما به شما نگاه می‌کند و مواجه است پس باید توجه داشت که در مقابل چه کسی ایستاده است.
 یکی از بزرگان می‌فرمود ما خیلی سعی می‌کردیم ولی نمی‌شد یک وقت بلند شدم رفتم کوفه در مسجد کوفه که فارغ البال باشم و دو رکعت نماز بخوانم اما وسط نماز به این فکر افتادم که چرا مسجد کوفه مناره ندارد؟ پس مشکل است. لذا پیامبر به مردم تمرین می‌دادند.
 یک شتری به پیامبر هدیه داده بودند ایشان فرمود این شتر را من هدیه می‌کنم به کسی که دو رکعت نماز بخواند و غیر از خدا در فکرش چیز دیگری نباشد بالاخره همه رفوزه شدند امیرالمؤمنین هم فرمود من هم دو رکعت نماز خواندم پیامبر فرمود یا علی تو در این فکر بودی که اگر برنده شدم با این شتر چه کنم به این فکر افتادی که در راه خدا صدقه بدهی. پیامبر فرمود بالاخره این منافاتی با یاد خدا ندارد بنابراین امیرالمومنین برنده شتر شد.
 در مورد وجود مبارک امیرالمؤمنین گفتند تیری در پای ایشان بود که نمی‌شد در بیاورند حضرت امام مجتبی فرموند در حال نماز آنرا دربیاورید که امیرالمؤمنین بعد از نماز فرمود والله متوجه نشدم.
 در قضیه یوسف و زلیخا هم قرآن [7] می‌فرماید «فلما رأینه اکبرنه وقطعن أیدیهن وقلنا حاش لله ما هذا بشر ان هذا الا ملک کریم» جمال و جلال یوسف چنان اینان را مسحور کرد که دست خود را قطع کنند و متوجه نشوند.
 شرط همه اینها این است که تمام توجه انسان به خداوند باشد و هرچه خضوع و خشوع در نماز بیشتر باشد ثواب آن بیشتر است و شرط قبولی نماز نیز هیمن است.
 بحث فقهی: دیه ذمی:
 گفتیم قول مشهور در مقدار دیه ذمی هشتصد درهم است و شهرت عظیمه داشت و حتی بعضی ادعای اجماع کردند و مستندات روائی مربوط به دیه ذمی سه طائفه بودند که طائفه اول مطابق قول مشهور و در حد تواتر بود و طائفه دوم و سوم که یکی بر چهار هزار درهم و دیگری بر تساوی دیه مسلمان دلالت داشت.
 اکنون این دو طائفه از روایات را مورد بررسی قرار می دهیم:
 طائفه دوم: چهار هزار درهم؛ دو روایت دارد [8]
 1- مرحوم صدوق [9] نقل می کند محمد بن علی بن الحسین قال روی ان دیه الیهودی والنصرانی والمجوسی اربعة آلاف درهم لانهم اهل الکتاب
 2- روایت دیگر [10]
  [11] عن ابی بصیر عن ابی عبدالله قال دیة الیهودی والنصرانی اربعة آلاف، أربعة آلاف ودیة المجوسی ثمانمأة درهم وقال أما إن للمجوس کتابا یقال له جاماسف.
 طائفه سوم از روایات: دیه ذمی دیه مسلم است:
 1- صحیحه ابان بن تغلب [12]
  [13] عن ابی عبدالله قال دیة الیهودی والنصرانی والمجوسی دیة المسلم.
 2- صحیحه زراره [14] عن ابی عبدالله من اعطاه رسول الله ذمه فدیته کامله قال زراره فهولاء قال ابوعبدالله و هولاء ممن اعطاهم ذمة
 بررسی و راه جمع بین روایات:
 بین این دو دسته از روایات (چهار هزار درهم، تساوی با مسلمانان) و روایات هشتصد درهم تعارض می‌شود پس باید بین روایات به نحوی جمع کنیم.
 راه جمع بین روایات
 1- صاحب ریاض [15] می‌فرماید
 اولا: دسته اول روایاتی بود که از نظر کثرت نزدیک تواتر بود و شهرت عظیمه داشت.
 ثانیا: روایات دسته اول موافق با اصل بود بنابراین اگر شک بکنیم حق با مطابق با اصل می‌شود.
 ثالثاً: روایات دسته اول مخالف با عامه هم هست.
 پس روایات هشتصد درهم از نظر تعداد فراوان‌تر است و نیز موافقت با شهرت و حتی اجماع و مطابقت با اصل و مخالفت با عامه دارد اما روایات چهار هزار درهم و تساوی با مسلمانان بیشتر از هشتصد درهم و قابل تکافؤ با روایات دسته اول نیست پس اصل عدم زیاده است و تعارضی نیست.
 رابعاً: آن دو روایت دال بر چهار هزار درهم یکی مرسله است یکی هم صحیحه نیست پس قابلیت تعارض با روایات دسته اول را ندارند.
 خامساً: مرحوم صاحب ریاض [16] نقل می‌کند که مرحوم مجلسی فرمود روایات دسته دوم و سوم را حمل بر تقیه می‌کنیم.
 در جواب باید گفت اگر عامه فقط دو قول داشته بود حمل بر تقیه راه داشت اما عامه در دیه ذمی چهار قول دارند. فردا توضیح می دهیم إن شاء الله.
 وصلی الله علی سیدنا محمد وآله الطاهرین.


[1] بقره(2): 152.
[2] الکافی 2: 524، دارالکتب الاسلامیة.
[3] مستدرک الوسائل 5: 297، آل البیت.
[4] الکافی 2: 501، درالکتب الاسلامیة.
[5] - وسائل الشیعة 7: 152، آل البیت.
[6] وسائل الشیعة 7: 188، آل البیت.
[7] یوسف: 31.
[8] وسائل الشیعة 29: 220، کتاب الدیات، ابواب دیات نفس، باب13، ح12، آل البیت.
[9] من لا یحضره الفقیه 4: 122، ح5253، جماعة المدرسین.
[10] من لا یحضره الفقیه 4: 122، ح5252، جماعة المدرسین.
[11] وسائل الشیعة 29: 222، کتاب الدیات، ابواب دیات نفس، باب14، ح4، آل البیت.
[12] من لا یحضره الفقیه 4: 122، ح5254، جماعة المدرسین.
[13] وسائل الشیعة 29: 221، کتاب الدیات، ابواب دیات نفس، باب14، ح2، آل البیت.
[14] وسائل الشیعة 29: 221، کتاب الدیات، ابواب دیات نفس، باب14، ح3، آل البیت.
[15] ریاض المسائل 14: 189، جماعة المدرسین.
[16] ریاض المسائل 14: 189، جماعة المدرسین.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo