موضوع: کتاب الدیات تعذر یا تعسر عناوین دیه در عصر حاضر :

 بحث در این است که در این زمان کدامیک از اعیان سته موجود و کدام متعذر است.

عناوین متعذر در عصر حاضر:

 به نظر می رسد سه عنوان در عصر حاضر متعذر است. 1 - دینار 2- درهم 3- حله.

 زیرا ظاهر از تعبیر دینار ذهب نیست بلکه علاوه بر طلا بودن باید مسکوک رایج باشد هر چند که ذهب مسکوک - نظیر بهارآزادی- در این زمان موجود است اما رایج نیست و ثمن معامله واقع نمی شود.

 جریان در مورد درهم نیز همین است که باید نقره مسکوک رایج باشد.

 و حله هم در بازار فراوان است اما یا برای حمام است یا برای احرام است. و حله‌ای که بعنوان لباس استفاده بشود در بازار نیست. البته در سابق حله جزءلباسهای قیمتی محسوب می شد. حتی می گویند خلیفه دوم یک دست حله به شخصی هدیه داد و اوآن را در بازار فروخت وچند دست لباس معمولی تهیه کرد.

 پس این سه عنوان از رده خارج می شود و جزء اطراف اختیار جانی نیست.

عناوین متعسر در عصر حاضر:

(احشام ثلاثه) 1- شتر 2- گاو 3- گوسفند.

 در این مورد سه صورت مطرح است .

صورت اول:

این سه عنوان موجود است وجانی مخیر است پس از پیشنهاد دادگاه یکی را به عنوان دیه انتخاب کند. واگر مثلا گفت شتر را انتخاب می کنم ممکن است گفته شود چون این سه عنوان هم اکنون موجود است پس جانی باید یکی از آنها را انتخاب کند.

 می گوییم گرچه این سه عنوان هم اکنون موجود است ولی فراهم کردن این تعداد از شتر یا گاو و یا گوسفند قطعا در عصر حاضر متعسر است. زیرا در این فرض جانی عین را انتخاب کرد ودادگاه هم اورا محکوم به پرداخت صد شتر کرده است که طی یک سال - در قتل عمد وتراضی بر دیه - و یا دو سال - در قتل شبه عمد وشبه خطا و انتخاب شتر توسط جانی- و یا سه سال - در خطای محض وانتخاب صد شتر از سوی عاقله - حسب مورد قرار شد عین پرداخت کند و پرداخت نکرد و در انتهای زمان پرداخت با ولیّ دم تراضی نمود که قیمت بدهد. در این صورت باید قیمت یوم الاداء را بپردازد.

صورت دوم:

تراضی با ولیّ دم به قیمت؛این صورت دو قسم دارد

قسم اول:

تراضی به قیمت بعد از محکومیت بر ادای عین؛ اگر زمان محکومیت در دادگاه، جانی محکوم به صد شتر شد و در همان جلسه برای پرداخت قیمت شتر با ولیّ دم و قاضی به تراضی رسیدند در این صورت باید قیمت شتر در روز محاکمه وتراضی با ولیّ دم را محاسبه کنند و توسط دادگاه به همان مبلغ معین محکوم می شود واگر تا آخرین مهلت تاخیر انداخت ونداد چیزی بر مقدار محکومیت اضافه نمی شود. مگر اینکه جانی بگوید هر وقت خواستم ادا کنم قیمت را معین میکنم و ولیّ‌دم نیز قبول کند .در ان صورت هر موقع می خواهد پرداخت کند می تواند قیمت گذاری کند. اما قیمت معین نیست بلکه مبهم است و در روزی که می خواهد دیه را بپردازد محاسبه می شود.

قسم دوم:

تراضی به قیمت قبل از محکومیت به عین؛ اگر جانی بگوید من عین نمی دهم بلکه قیمت می دهم و با ولیّ دم نیز تراضی کند در این صورت دادگاه او را به مبلغ خاص تراضی شده بعنوان قیمت صد شتر محکوم می کند.

کیفیت محاسبه قیمت:

 با توجه به اینکه قیمت شتر در هر منطقه‌ای متفاوت از منطقه ی دیگر است می گوییم با مراجعه به عرف معلوم می شود متعارف این است که قیمت محل سکونت و وقوع قتل محاسبه می شود. ومعمولا محل وقوع قتل وسکونت قاتل یکی است واگر مختلف بود باید تصالح کنند.

صورت سوم:

گرچه احشام ثلاثه موجود است اما ادا آن متعسر است یعنی هم تهیه‌ی هزار گوسفند و تسلیم به ولی دم مشکل و متعسر کالمتعذر است و هم تحویل گرفتن توسط ولی دم متعسر کالمتعذر است بنابراین جانی الان بین اعیان ششگانه مخیر نیست. در نتیجه نوبت به قیمت می رسد زیرا وقتی دیه ساقط نمی شود اگر عین نباشد می رسد به قیمت همانطور که بین شش عنوان یا سه عنوان مخیر بود الان ممکن است ابتدا به ذهن برسد که بین قیمت این شش چیز مخیر است اما چون حتی قیمت سه عنوان اول دینار، درهم، حله - متعذر است پس بین انتخاب قیمت یکی از احشام ثلاثه مخیر می شود و قیمت یوم الادا را ارزیابی می کنند و می پردازد.

پیشنهاد تخییر در قیمت احشام ثلاثه در عصر حاضر در جمهوری اسلامی ایران:

  آن ایام که ما در شوری عالی قضایی حضور داشتیم مفصل بحث شد واین نکاتی که اکنون بحث می کنیم عصاره‌ی همان بحث هاست. وبه نظر ما اگر محاکم اینگونه عمل بکنند به واقع نزدیک تر است یعنی می گوییم هر شش عین رفت کنار و چون سه عنوان از دیه (دینار، درهم، حله) هم از جهت عین و هم از جهت قیمت متعذر است پس بین قیمت سه عنوان متعسر ( شتر، گاو، گوسفند) مخیر خواهد شد و مسلم است که جانی عنوانی را انتخاب می کند که قیمت آن کمتر است و به نظر می رسد شتر انسب است و قیمت آن پایین تر است پس مناسب است بگوییم در کل کشور اعلام شود که مقدار دیه اندازه‌ی قیمت صد شتر است.

 البته اگر تعیین قیمت شتر را بعهده خود افراد بگذاریم ممکن است اختلاف پیش بیاید وچون یکی از وظایف حکومت تسهیل در امور مردم است پس حکومت برای پرداخت دیه باید یک قیمت میانگین معتدل برای شتر انتخاب کند و اگر یک مقداری تفاوت پیدا کرد طرفین تصالح کنند و اعلام شود دیه به این مقدار است که هم شرعی است و هم متعادل است و اختلاف نظر را کنار می زند و برای پرداخت دیه یک وحدت رویه‌ای در کل کشور بوجود می آید.

 و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین.