موضوع : قطع موضوعی

 دیروز عرض کردم این قطع موضوعی مصداق در فقه ما ندارد و جایی داشته باشیم که علم درج در موضوع حکم یا علم درج در خود حکم شده باشد ما جایی را پیدا نکردیم و در فقه ما همه علم ها همه قطع ها طریقی است نه موضوعی.

 گفتم مرحوم نایینی رضوان الله تعالی علیه یک مثال پیدا کرده اند مثل این که در ذهن مبارک ایشان هم بوده این که قطع موضوعی در فقه ما کاربرد ندارد مصداق ندارد ظاهرا این جور است لذا تفحص کرده اند و یک مثال پیدا کرده اند فرموده اند در جهر و اخفات این علم درج در موضوع حکم شده است همچنین در قصر و اتمام البته اتمام به جای قصر، و می دانید در فقه ما مشهور در میان اصحاب این است که مرحوم صاحب کفایه هم خیلی مفصل بعد درباره اش صحبت می کنند که الجاهل المقصر کالعامد الا فی موضعین الجهر و الاخفات و التمام بدل القصر جاهل مقصر مثل عامد است یعنی معذور نیست و اگر کسی ندانسته نماز غلط خواند مثل این است که دانسته نماز غلط بخواند همین که آن اعاده دارد و قضا این هم اعاده دارد و قضا الا در دو جا یکی در جهر و اخفات که نماز صبح را نماز مغرب و عشاء را حمد و سوره اش را مردها باید بلند بخوانند این آهسته بخواند، ندانستگی، اگر دانستگی برای این که خجالت می کشد مثلا دانسته آهسته بخواند نمازش باطل است و اما اگر ندانسته در نماز صبح حمد و سوره را آهسته بخواند گفته اند نمازش صحیح است و همچنین در قصر و اتمام اگر کسی رفته مسافرت و دانسته نمازش را تمام بخواند نمازش باطل است اما اگر ندانسته نمی دانست که در مسافرت نمازش را باید شکسته بخواند و این ندانسته نماز را تمام بخواند نمازش صحیح است اما غیر از این دو جا دیگر فرقی بین عامد و بین جاهل نیست لذا مشهور شده الجاهل المقصر کالعامد الا فی موضعین الجهر والاخفات و التمام و القصر به شرطی که تمام به جای قصر باشد نه قصر به جای تمام.

 مرحوم نایینی گفته اند این علم درج در موضوع شده گفته اند برای این که معنایش این جور می شود اذا علمت بوجوب الجهر فاجهر اذا علمت بوجوب القصر فی المسافرت فقصر و این علم درج در موضوع حکم شده و می شود معلوم الجهریه واجب است نه جهر، معلوم التمام واجب است نه تمام، معلوم القصر در مسافرت واجب است نه نفس قصر.

 دیروز عرض کردم این از عجائب کلام مرحوم نایینی رضوان الله تعالی علیه است برای این که اولا این که مشهور شده الجاهل المقصر کالعامد الا فی موضعین مبنا ندارد پایه ندارد من یک وقت بررسی می کردم 54 جا مرحوم شیخ توی مکاسب مرحوم شیخ محتاط گفته اند جاهل مقصر معذور است البته کتک دارد فرق بین جاهل قاصر و مقصر همین است جاهل مقصر معذور است قاصر و مقصر همین است جاهل مقصر آن که می توانسته احکام را به دست بیاورد و نیاورده کتک می خورد کتکش هم روی این است خطاب می شود هلا عملت؟ می گوید نمی دانستم خطاب می شود هلا تعلمت؟ کتک می خورد از همین جهت هم ما تبعا لصاحب مدارک می گوییم اصلا تعلیم و تعلم در دین واجب نفسی است مرحوم صاحب مدارک فرموده اند دیگر، فرموده اند که واجب نفسی تهیوئی، یعنی یک واجب نفسی است مقدمه قرار داده شده، خیلی حرف خوبی است.

 قرآن هم راجع به جاهل قاصر و مقصر همین را می فرماید این که وقت مرگ با تازیانه های آتش این را جانش را می گیرند بعد داد و فریاد می کند خطاب می شود که چرا یاد نگرفتی؟ می توانستی بروی از این جا جایی که تعلیم و تعلم، بعد می فرماید الا المستضعفین من الرجال و النساء جاهل قاصر معذور است اما توی کتک، و اما این که جاهل مقصر کالعامد الا فی موضعین این آیه ما برایش پیدا نکردیم، یک حرف مشهوری در فقه آمده به قول ما طلبه ها رب شهره لا اصل له شاید شما عزیزان اگر عروه را ورق بزنید بیش از 100 جا در عروه پیدا می کنید این که جاهل مقصر نمازهایش درست است مگر در ارکان در یک مواضع خاصی، کتک آری اما اعاده قضا نه مگر دلیل خاص داشته باشیم لذا باید بگوییم الجاهل المقصر کالقاصر الا بدلیل خاص الا ما اخرجه الدلیل و این که جاهل مقصر مثل عامد است این جمله ما نتوانستیم برایش مدرک پیدا کنیم اگر مدرک پیدا بکنید یک روایتی یک مبنایی، خود مرحوم آخوند که می گوید الجاهل المقصر کالعامد الا فی موضعین یک قدری آن طرفتر رفع ما لا یعلمون را جاری می کند جاهل مقصر را معذورش می کند و بر می گردد توی کفایه، مرحوم شیخ انصاری رفع ما لا یعلمون را می گوید مؤاخذه در تقدیر است حسابی هم مجاز در کلمه می داند و مجاز در تقدیر می داند اما مرحوم آخوند جدا در مقابل شیخ انصاری قیام می کند می گوید نه بابا مؤاخذه چیست؟ خود همین را وضع کرده به حقیقت ادعائیه لذا این حرف اول ماست که هر کسی بتواند این حرف الجاهل المقصر کالعامد الا فی موضوعین را یک پایه یک مدرک بیاورد خیلی خدمت کرده.

 حالا قطع نظر از این الجاهل المقصر کالعامد الا فی موضعین دیروز می گفتم این رفع ما لا یعلمون چه اشکالی دارد راجع به جاهل مقصر بگوییم الجاهل المقصر کالقاصر الا ما اخرجه الدلیل؟ خب شما در نسیانش و در اضطرارش و در اکراهش رفع عن امتی تسعه یکی راجع به جهلش است یکی راجع به نسیانش است خب راجع به نسیانش می فرمایید که رفع آمده هر چه منسی است رفع شده الا ما اخرجه الدلیل لذا توی نماز می گویید که ارکان نسیان و غیر نسیان ندارد اگر نیامد نماز باطل است چرا؟ دلیل داریم اما ما بقی نماز از اول نماز تا آخر نماز اگر نسیانا نیامد نماز درست است چرا؟ رفع النسیان رفع عن امتی تسعه یکی النسیان و همین طور که رفع النسیان را می گویید رفع ما لا یعلمون را هم بگویید حالا این رفع ما لا یعلمون خب مرحوم آخوند توی رفع ما لا یعلمون می گوید رفع مؤاخذه ای که مرحوم شیخ گفته اند درست نیست بلکه رفع ما لا یعلمون مربوط به موضوعات است یعنی ما لا یعلم من الحکم و الموضوع مرفوع است خب حق با مرحوم آخوند است دیگر این مای ما لایعلمون وقتی مای ما لا یعلمون این جور می گوید هر چه نمی دانی و به جا آوردی تقصیرا این درست است چنانچه هر چه نسیان کردی و نیاوردی نماز درست است الا ما اخرجه الدلیل هر کجا دلیل داری بگو هر کجا دلیل نداری دیگر رفع النسیان می گوید نمازت درست است یک کسی خیلی حالش بد بود گفت الله اکبر خیال کرد حمد و سوره را خواند رفت به رکوع ذکر رکوع را یادش رفت پا شد رفت به سجده توی یکی از سجده ها یا هر دو ذکر سجده را نسیان کرد پا شد برای رکعت دوم حمد و سوره را نسیان کرد رفت به رکوع بعد هم تشهد را نسیان کرد گفت السلام علیکم و رحمه الله و برکاته شماها می گویید نماز این درست است، کسی گفته نمازش باطل است؟ ما هم جهلا همین را می گوییم یک کسی حمد و سوره اش غلط است اما الله اکبر را گفت بعد حمد و سوره را خواند غلط بعد رفت به رکوع آن رکن است اما سبحان ربی العظیم و بحمده عظیم طلبگی نگفت گفت سبحان ربی العظیم و بحمده توی سبحان ربی الاعلی غلط گفت بعدش هم تشهدش را غلط خواند بعد هم گفت السلام علیکم و رحمه الله و برکاته شما می گویید نمازش باطل است چرا؟ اگر باطل است هر دو باطل است برای این که توی نسیان هم نیاورده اگر صحیح است هر دو صحیح است تمسک شما به نسیانش چیست؟ رفع النسیان رفع عن امتی ما لا یعلمون، النسیان، الاضطرار، الاکراه آن 9 تا که رفع شده اولیش که سینه می زند ما لا یعلم است شما می گویید آن نمازی که خیلی از آن را نیاورد نسیانا نماز درست است اما این نمازی که حمد و سوره غلط است مابقی اش را حسابی آورده نماز باطل است چرا؟ می گویید الجاهل المقصر کالعامد الا فی موضعین، می گویم چرا رفع ما لا یعلمون جاری نمی کنید؟ رفع ما لا یعلمون جاری کن بگو نماز این مثل ناسی است چنانچه ناسی اگر نیاورد نماز درست است این هم که آورده غلط آورده نمازش درست است.

 لذا شما فضلاء طبقا لفرمایش مرحوم شیخ مرحوم آخوند می فرمایید آقا قاعده رفع حکومت دارد بر قواعد اولیه خب حکومت دارد یعنی چه؟ یعنی حمد و سوره را از عامد می خواهند نماز بدون حمد و سوره یعنی غلط حالا یا نسیان کرد حمد و سوره نخواند یا غلط خواند می گویید آقا، این تقبل ناقص به جای کامل است رفع ما لا یعلمون می گویید این نماز درست است می گوییم آخر چه جور می شود؟ می گویید تقبل ناقص به جای کامل، می گویید رفع ید مولا این ها که جمع بین حکم واقعی و ظاهری کردند، مولا رفع ید کرده، توی نسیانش این ها را می گویید توی رفع ما لا یعلمون نمی گویید چه فرقی می کند؟ خب توی رفع ما لا یعلمون هم بگویید لذا رفع ما لا یعلمون و رفع النسیان پهلوی هم گذاشته شده توی یک روایت هم گذاشته شده ما رفع النسیان را راجع به احکام وضعیه بگوییم اما رفع ما لا یعلمون را نگوییم که شیخ انصاری گفته رفع ما لا یعلمون یعنی رفع مواخذه ما لا یعلمون.

 حالا خیلی چیزها دست خودش این هم مقدمات دست خودش است بی خود نسیان کرد نمازش را خوب باید بخواند این که نمی خواسته نماز بی خودی بخواند همین هاست که عوام مردم 90 درصد نمازشان باطل است بعد هم به آنها می گوییم آقا این نمازهایت باطل است می گویند نمازی که از شما می خواهند از ما نمی خواهند عقیده اش هم همین است، بله، روز قیامت این هست هلا عملت؟ نمی دانستم هلا تعلمت؟ کتک میخورد اما این که هلا تصل؟ این چنین چیزی نداریم نماز خوانده نماز بعضی اوقات پاداش دارد حسابی، بهشت دارد آن که نماز صحیح بخواند بعضی اوقات هم پاداشش کم است آن جا که حمد و سوره اش را نسیان کند بعضی اوقات هم پاداشش کم است آن جا که حمد و سوره را جهلا غلط بخواند یک فرق هم در جهل و نسیان جهلش کتک دارد برای آن تعلیم و تعلم باید برود یاد بگیرد نگرفته و این ها حرفهای من نیست حرفهای همه است غیر از شیخ انصاری، شیخ انصاری هم اتفاقا در فرائد گفته رفع مؤاخذه ما لا یعلمون اما جاهای دیگر ملتزم نشده شیخ انصاری من دارم پیاده اش می کنم یک جا که برای شما مشکل است قبول بکنید و الا این حرفهای من نیست خب حرفهای همه اهل اصول است که رفع ما لا یعلمون هم احکام تکلیفیه را می گیرد هم احکام وضعیه را، اول کسی که حسابی در مقابل شیخ قد علم کرد مرحوم آخوند رضوان الله تعالی علیه بود که اصلا ایشان گفتند اولا و بالذات رفع ما لا یعلمون مربوط به احکام وضعیه است نه احکام تکلیفیه، حالا آن را نمی گوییم اما این مای ما لا یعلمون هم احکام تکلیفیه را می گیرد هم احکام وضعیه را.

 حالا آمدیم سر فرمایش مرحوم نایینی این اذا علمت بوجوب صلاه الجمعه یحب علیک صلاه الجمعه این علم دخالت در موضوع دارد؟ این جا را مثال هم می زند مرحوم نایینی می گویند نه، این علم طریقی است معنایش این است وقتی بینه پیدا شد برای وجوب جمعه و تو دانستی نماز جمعه واجب است نه معلوم الجماعه معلوم الجمعه، به همین اذا علمت بوجوب صلاه الجمعه یجب علیک صلاه الجمعه خود مرحوم نایینی مثال می زند می گوید قطع قطع طریقی است اما وقتی می رسد به اذا علمت بوجوب الجهر یجب علیک الجهر می گوید قطع درج در موضوع شده چه فرقی می کند؟ هر دو قطع طریقی است معنایش این است اگر می دانی باید بیاوری اگر نمی دانی و نیاوردی خب هیچ، نمازت درست است تقبل ناقص به جای کامل، مثل نسیان، اگر آوردی نمازت درست است اگر نیاوردی نسیانا نمازت درست است، خب بگویید باطل است دیگر، نیامد حمد و سوره، اما می گویید صحیح است چرا صحیح است؟ می گویید رفع النسیان حکومت دارد بر این یجب علیک الصلاه و معنای حکومت این است که رفع ید از تکلیف کرده تقبل ناقص به جای کامل کرده می گوید همین نماز این جوری را من قبول دارم خب راجع به جاهل که 90 درصد مردم هم هستند اگر شتر دیدی ندیدی چرا نمازهای مردم را باطل می کنی؟ اتفاقا حالا اگر یک کسی آمد پیش شما که مرجع تقلیدید می خواهد توبه بکند اگر نماز نخوانده باشد می گویید برو نمازهایت را قضا کن روزه هایت را هم بگیر اما اگر روزه گرفته باشد همین روزه شکسته مکسته ها، نمازی، هیچ مرجع تقلیدی نمی گوید برو نمازهایت را قضا کن، از این به بعد می گوید برو حمد و سوره ات را درست بکن برو کار و بارت را درست بکن برو اموال مالیت را درست بکن از این به بعد دیگر آدم شو اما به او بگوید برو 80 سال نماز باطل خواندی نماز باطلت را قضا بکن هیچ مرجع تقلیدی تا حالا نگفته نمی شود هم گفت اختلال نظام لازم می آید چرا نماز مردم را خراب کنیم خب بگو نمازها درست است اما چون که مقصر است روی آن تقصیر کتک دارد اگر هم توبه بکند توبه اش قبول است دیگر در روز قیامت هم خداوندا به حق هشت و چارت اگر گویند شتر دیدی ندیدی.