درس خارج فقه آیت الله مظاهری

موضوع: 1- شک در اتیان عمل 2- شک در صحت عمل 3- شک در رکن و غیر رکن 4- شک در سلام نماز 5- شک مأموم در گفتن تکبیرة الإحرام 6- شک در بعضی از افعال نماز/ مسئله 11و12و13و14و15و16/ احکام شکوک / کتاب الصلوة

الأقوى جريان الحكم المذكور في غير صلاة المختار فمن كان فرضه الجلوس مثلا وقد شك في أنه هل سجد أم لا وهو في حال الجلوس الذي هو بدل عن القيام لم يلتفت، وكذا إذا شك في التشهد، نعم لو لم يعلم أنه الجلوس الذي هو بدل عن القيام أو جلوس للسجدة أو للتشهد وجب التدارك لعدم إحراز الدخول في الغير حينئذ .[1]

جمله‌ی مرحوم سیّد این بودکه: «لعدم إحراز الدخول فی الغیر»، بعبارة الأخری «ذکر المسئله مع البیّنة و البرهان».

سابقاً گفتیم و مسائل خیلی تکراری است و در اینجا هم مرحوم سیّد«رحمت‌الله‌علیه» دو مرتبه فرمودند که در قاعدۀ تجاوز لازم نیست وارد عمل دیگری شده باشد. البته احتیاط استحبابی دارد. اما این جمله‌ی مرحوم سیّد برای جاهای دیگر هم خیلی خوب است که می‌فرماید: «لعدم إحراز الدخول فی الغیر»؛ برای اینکه احراز غیر نشده، پس واجب است که تدارک شود. اینجا از جاهایی است که ظهور دارد که وارد غیر هم شده باشد. اما ما می‌گوییم نه، «لعدم إحراز الدخول فی الغیر» ظهور در این دارد که اگر گفته و نمی‌دانسته درست گفته یا نه و وارد بعدی نشده «فامضه کما هو».

لو شك في صحة ما أتى به وفساده لا في أصل الإتيان فإن كان بعد الدخول في الغير فلا إشكال في عدم الالتفات، وإن كان قبله فالأقوى عدم الالتفات أيضاً، وإن كان الأحوط الإتمام والاستئناف، إن كان من الإفعال، والتدارك إن كان من القراءة أو الاذكار ما عدا تكبيرة الإحرام.[2]

إذا شك في فعل قبل دخوله في الغير فأتى به ثم تبين بعد ذلك أنه كان آتيا به فإن كان ركنا بطلت الصلاة وإلا فلا، نعم يجب عليه سجدتا السهو للزيادة، وإذا شك بعد الدخول في الغير فلم يلتفت ثم تبين عدم الإتيان به فإن كان محل تدارك المنسي باقيا بأن لم يدخل في ركن بعده تداركه وإلا فإن كان ركنا بطلت، الصلاة وإلا فلا، ويجب عليه سجدتا السهو للنقيصة .[3]

به عنوان مثال گفت الله اکبر و هنوز بسم الله الرحمن الرحیم را نگفته، شک کرد که الله اکبر را گفته یا نه. در اینجا می‌گوییم الله اکبر را گفت. حال آیا این فتوا بود از خودش یا دیگران که دخول در غیر می‌خواهیم یا نه، برای اینکه یقین پیدا کند، دوباره الله اکبر را گفت. اما بعد فهمید که الله اکبر را گفته و درست هم گفته است. مرحوم سیّد در اینجا خلافاً از مسائل قبلی یک تفصیل قائلند. می‌فرمایند: «فإن کان رکنا بطلت الصلاة‌و إلا فلا»؛ اگر در رکن است، مثل اینکه در نماز جماعت گفته الله اکبر و بعد شک کرد الله اکبر را گفت یا نه و یا درست گفته یا نه. می‌فرمایند در اینجا نمازش باطل است. یعنی باید رها کند و نماز دیگری بخواند. و اما اگر در غیر رکن است، نماز صحیح است. باز در اینجا سه اختلاف در فرمایش مرحوم سیّد«رحمت‌الله‌علیه» دیده می‌شود؛ یکی در قاعدۀ تجاوز که دخول در غیر می‌خواهیم یا نه و گاهی می‌گویند نه و گاهی می‌گویند آری. یک مسئله هم اینکه اگر شک در فساد کرد، «فأتی به»؛ و اما اگر الله اکبر باشد، نمازش باطل است. ولی ما در مسائل قبلی و این مسائل فرق نمی‌گذاریم و می‌گوییم قاعدۀ تجاوز اختصاص به ارکان ندارد. مسلّم پیش اصحاب هم هست و حتی مسلّم پیش مرحوم سیّد هم هست و اما در اینجا از آن مسلّمیّت دست برداشتند و می‌فرمایند طبق قاعدۀ تجاوز اگر رد نشده باشد و رکن باشد، نماز باطل است. و اما اگر رکن نباشد، نماز صحیح است.

إذا شك في التسليم فإن كان بعد الدخول في صلاة أخرى أو في التعقيب، أو بعد الإتيان بالمنافيـــــات لم يلتفت، وإن كان قبل ذلك أتى به.[4]

إذا شك المأموم في أنه كبر للاحرام أم لا فإن كان بهيئة المصلي جماعة من الانصات ووضع اليدين على الفخذين ونحو ذلك لم يلتفت على الأقوى، وإن كان الأحوط الإتمام والاعادة.[5]

إذا شك وهو في فعل في أنه هل شك في بعض الإفعال المتقدمة أم لا لم يلتفت، وكذا لو شك في أنه هل سها أم لا وقد جاز محل ذلك الشيء الذي شك في أنه سها عنه أو لا، نعم لو شك في السهو وعدمه وهو في محل يتلافى فيه المشكوك فيه أتى به على الأصح .[6]

استاد بزرگوار ما آقای بروجردی«رحمت‌الله‌علیه» یک جمله بر حاشیه بر عروه دارند که خیلی حاشیه‌ی خوبیست. می‌فرماید: «لم یظهر للفروع المذکورة‌ فی هذه المسئلة معنا محصّل یحتاج الی الذکر».

این عرض من نیست و معمولاً محشین بر عروه هم این تعجب را دارند به اندازه‌ای که مثل آقای بروجردی«رحمت‌الله‌علیه» می‌فرمایند: «لم یظهر للفروع المذکورة فی هذه المسئلة لم یظهر معنا محصّل یحتاج الی الذکر».