درس خارج فقه آیت الله مظاهری

موضوع: 1- فراموش کردن رکوع و رفتن به سجدتین 2- فراموش کردن سجدتین و رفتن به رکوع رکعت بعد 3- فراموش کردن نیت یا تکبیرة الإحرام 4- اگر نمازگزار بعد سلام متوجه شود رکعت آخر را به جا نیاورده است/ مسئله 14و15و16و17/ خلل و اقسام آن/ کتاب الصلوة

إذا سها عن الركوع حتى دخل في السجدة الثانية بطلت صلاته وإن تذكر قبل الدخول فيها رجع وأتى به وصحت صلاته، ويسجد سجدتي السهو لكل زيادة، ولكن الأحوط مع ذلك إعادة الصلاة لو كان التذكر بعد الدخول في السجدة الأولى .[1]

عَنْ رِفَاعَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ يَنْسَى أَنْ يَرْكَعَ- حَتَّى يَسْجُدَ وَ يَقُومَ قَالَ يَسْتَقْبِلُ.[2]

عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا إِبْرَاهِيمَ (ع) عَنِ الرَّجُلِ يَنْسَى أَنْ يَرْكَعَ- قَالَ يَسْتَقْبِلُ حَتَّى يَضَعَ كُلَّ شَيْ‌ءٍ مِنْ ذَلِكَ مَوْضِعَهُ.[3]

لو نسي السجدتين ولم يتذكر إلا بعد الدخول في الركوع من الركعة التالية بطلت صلاته ولو تذكر قبل ذلك رجع وأتى بهما وأعاد ما فعله سابقا مما هو مرتب عليهما بعدهما، وكذا تبطل الصلاة لو نسيهما، من الركعة الأخيرة حتى سلم وأتى بما يبطل الصلاة عمدا وسهوا كالحدث والاستدبار وإن تذكر بعد السلام قبل الإتيان بالمبطل فالأقوى أيضاً البطلان لكن الأحوط التدارك ثم الإتيان بما هومرتب عليهما ثم إعادة الصلاة، وإن تذكر قبل السلام اتى بهما وبما بعدهما من التشهد والتسليم وصحت صلاته وعليه سجدتا السهو لزيادة التشهد أو بعضه وللتسليم المستحب .[4]

لو نسي النية أو تكبيرة الإحرام بطلت صلاته سواء تذكر في الاثناء أو بعد الفراغ فيجب الاستئناف، وكذا لو نسي القيام حال تكبيرة الإحرام، وكذا لو نسي القيام المتصل بالركوع بأن ركع لا عن قيام .[5]

نیت یا تکبیرة الإحرام را فراموش کرد، در اینجا معلوم است که نماز باطل است. این مشهور در میان اصحاب هم هست، اما ایرادی که به مرحوم سیّد است، اینست که «لو نسی النیة» یعنی چه؟ یعنی چطور می‌شود انسان نیت را فراموش کند. لذا ایشان که می‌گویند «لو نسی النیة» نمازش باطل است، مسئله سالبه به انتفاء موضوع است و تا نیت نباشد ولو ارتکازی، سابقاً گفتیم که لازم نیست نیت را به زبان بگوید و حتی گفتیم لازم نیست توجه داشته باشد و همین مقدار که در ذهنش چیزی است که آن را به سوی نماز خواندن می‌کشاند، به این نیت می‌گوییم و ارتکاز است. یک چیز ذهنی ارتکازی است که خیلی اوقات انسان به آن توجه ندارد، اما درحالی که توجه ندارد، کار می‌کند. اگر آن توجه و لفظ نباشد و نماز بخواند، محال است. لذا «لو نسی النیة» را نمی‌دانم چطور معنا کنیم. بله، معلوم است که اگر کسی نیت نداشته باشد، نمازش باطل است، اما ما می‌گوییم نماز باطل است چون سالبه به انتفاء موضوع است. این نمی‌تواند نماز بخواند اما مرحوم سیّد فرض کردند که می‌تواند بدون نیّت یعنی نیت ارتکازی نداشته باشد اما مثلاً نماز ظهر بخواند تا اینکه بگوییم اگر این نیت را نداشته باشد، نمازش باطل است. در ارکان نیز مرحوم سیّد بعضی از ارکان خمسه را گفتند و سابقاً فرمودند پنج چیز رکن نماز است؛ نیت و قیام متصل به رکوع و رکوع و دو سجده ارکان نماز هستند. راجع به همه‌ی اینها هم مفصل صحبت کردند، اما در اینجا بعضی را گفتند و بعضی را نگفتند و از باب مثال است. اگر این نیت نبود و فرموده بودند «لو نسی تکبیرة الإحرام بطل الصلاة» بهتر بود اما اینکه فرمودند «لو نسی النیة أو تکبیرة الإحرام بطل الصلاة»؛ آن نیت فرض ندارد. لو نسی القیام متصل به رکوع جا دارد و این از باب مثال است. دو چیز دیگر را هم نگفتند؛ یکی رکوع و یکی هم دو سجده. بنابراین فرمایش مرحوم سیّد خوب است، اما دو ایرادی که کردم هست و مخصوصاً اولی که «لو نسی النیة» را نمی‌توانم معنا کنم و قضیه سالبه به انتفاء موضوع است.

مسئله 17: لو نسي الركعة الأخيرة فذكرها بعد التشهد قبل التسليم قام وأتى بها، ولو ذكرها بعد التسليم الواجب قبل فعل ما يبطل الصلاة عمدا وسهوا قام وأتم، ولو ذكرها بعد استأنف الصلاة من رأس من غير فرق بين الرباعية وغيرها، وكذا لو نسي أزيد من ركعة .[6]