درس خارج فقه آیت الله مظاهری

موضوع: 1- آیا می‌توان به مقلّدی که از غیر مجتهد تقلید می‌کند، اقتداء کرد؟ 2- اگر مأموم شک در دخول وقت داشته باشد، آیا می‌تواند به امامی که زودباور است اقتداء کند؟ 3- شرایط امام جماعت/ 1- مسئله 37 و 38 از احکام نماز جماعت 2- بلوغ، عقل و ایمان/ 1- احکام نماز جماعت 2- شرایط امام جماعت/ کتاب الصلوة

لا يجوز الاقتداء بإمام يرى نفسه مجتهدا وليس بمجتهد مع كونه عاملا برأيه، وكذا لا يجوز الاقتداء بمقلد لمن ليس أهلا للتقليد إذا كانا مقصرين في ذلك بل مطلقا على الأحوط، إلا إذا علم صلاته موافقة للواقع أن من حيث إنه يأتي بكل ما هو محتمل الوجوب من الأجزاء والشرائط ويترك كل ما هو محتمل المانعية، لكنه فرض بعيد لكثرة ما يتعلق بالصلاة من المقدمات والشرائط والكيفيات وإن كان آتيا بجميع أفعالها وأجزائها، ويشكل حمل فعله على الصحة مع ما علم منه من بطلان اجتهاده أو تقليده.[1]

مسئله وجهی ندارد، مگر آنجا که علم داشته باشیم و خلاف واقعی از این امام جماعت سر می‌زند. در تقلیدش اشتباهات دارد. اگر علم به این مطلب باشد، برگشت به این می‌شود که کسی که در نمازش اشتباه دارد، ولو عادل هم باشد، به او نمی‌شود اقتدا کرد. اما اگر نمی‌دانیم وضعش چطور است، اما می‌دانیم عادل است اما وضع تقلیدش از چه کسی است؟ آیا مجتهدی که از او تقلید می‌کند، جامع‌الشرایط هست یا نیست؟ در این باره دلیلی نداریم بر اینکه از این آقا نمی‌شود تقلید کرد، و اینکه مرحوم سیّد«رحمت‌الله‌علیه» جزماً می‌فرمایند نمی‌شود تقلید کرد، بله، اگر بداند که این آقا از کسی تقلید می‌کند که با رأی خودش اشتباهات دارد و مجتهد نیست و ادعای اجتهاد می‌کند و رأی خودش را در مسائل می‌آورد. این مسئله‌ی دیگری می‌شود و بالاخره مسئله برمی‌گردد به اینکه کسی که می‌خواهیم از او تقلید کنیم، باید بدانیم نماز صحیح می‌خواند. از اول نماز تا آخر نماز علاوه بر اینکه الفاظش صحیح است، غلط و اشتباهی در نمازش ندارد.

إذا دخل الإمام في الصلاة معتقدا دخول الوقت والمأموم معتقد عدمه أو شاك فيه لا يجوز له الائتمام في الصلاة، نعم إذا علم بالدخول في أثناء صلاة الإمام جاز له الائتمام به، نعم لو دخل الإمام لنسيانا من غير مراعاة للوقت أو عمل بظن غير معتبر لا يجوز الائتمام به وإن علم المأموم بالدخول في الأثناء لبطلان صلاة الإمام حينئذ واقعاً، ولا ينفعه دخول الوقت في الأثناء في هذه الصورة لأنه مختص بما إذا كان عالما أو ظانا بالظن المعتبر.[2]

مشهور در میان اصحاب است، چنانچه مرحوم سیّد در اینجا جزماً می‌فرمایند که می‌توان به او اقتدا کرد. ما در قم زیاد دیدیم بعضی مثل استاد بزرگوار ما آقای بروجردی«رحمت‌الله‌علیه» در دخول وقت دیرباور بودند، لذا نماز مغرب و عشای ایشان در صحن مطهر دیر شروع می‌شد. اما بعضی از بزرگان زودباور بودند و حتی هنوز اذان نگفته، نمازشان را شروع می‌کردند. به عبارت دیگر با مظنه جلو می‌آمدند. حال آیا می‌توان به او اقتدا کرد یا نه؟ نصّ معتبر دارد که می‌شود. مرحوم سیّد«رحمت‌الله‌علیه» هم در اینجا فتوا می‌دهند که می‌توان به کسی که زودباور است، اقتدا کرد. اگر مأموم یقین به دخول وقت داشته باشد، می‌تواند اقتدا کند و اما اگر شک در دخول وقت است، امام جماعت هم آقای زودباور است، این اگر بخواهد با آن مظنه‌اش اقتدا کند، کار مشکلی است. اما مرحوم سیّد«رحمت‌الله‌علیه» می‌فرماید که: «و أما جواز الإقتداء فی الفرض للنصّ المعتبر»؛ یعنی مانعی ندارد. قبلاً می‌فرمود: «نعم لو دخل الإمام لنسيانا من غير مراعاة للوقت أو عمل بظن غير معتبر یجوز إقتداء به»

برای من خیلی مشکل است که بگویم درحالی که مأموم یقین ندارد و می‌داند این آقا زودباور است، می‌توان به او اقتدا کرد، اگر از زودباوری او یقین به دخول وقت پیدا کند، بحث ما نیست و معلوم است. اگر از زودباوری او یقین به دخول وقت ندارد، نمی‌تواند اقتدا کند، اما مشهور و من جمله مرحوم سیّد در اینجا می‌فرماید: «نعم لو دخل الإمام لنسيانا من غير مراعاة للوقت أو عمل بظن غير معتبر یجوز إقتداء به»

من اینجا نوشتم: «یجوز الإقتداء به» مشروط به اینکه مأموم یقین به دخول وقت داشته باشد. اما اگر یقین نداشته باشد، مضنه‌ی او حجت نیست برای این و این هم که یقین ندارد و نمی‌تواند اقتدا کند. اما مرحوم سیّد«رحمت‌الله‌علیه» قیدی که من می‌کنم که مأموم باید یقین داشته باشد،‌نمی‌کند و می‌رود روی مظنّه‌ی امام جماعت که امام جماعت اگر یقین ندارد بلکه مظنه دارد و آدم زودباوری است، با مظنه‌اش نماز می‌خواند، در این حال می‌توان به او اقتدا کرد ولو اینکه یقین به وقت نداشته باشیم. لذا اصل مسئله، مسئله‌ی مشکلی است. اگر بخواهیم بگوییم نه، شهرت و روایت می‌گوید آری. به این امام جماعت که با ظنّ غیرمعتبر و زودباوری او نماز را شروع کرده و ما یقین نداریم، می‌توان اقتدا کرد. از یک طرف در دخول وقت یقین می‌خواهیم. یا از طرف امام جماعت به یقین برسیم و یا خودمان به یقین برسیم و از یک طرف هم درحالی که به یقین نرسیده، می‌توان اقتدا کرد، با هم جور در نمی‌آید. لذا مسئله مشکل است و اگر این قید را بزنیم که امام جماعت زودباور است، با مظنه یقین پیدا می‌کند و نماز را شروع می‌کند و آن آقا هم با مضنّه‌ی او یقین پیدا می‌کند و نماز را شروع می‌کند. هر دو به یقین دخول وقت رسیدند و اشکال ندارد و اما امام جماعت یقین به دخول وقت ندارد و یا مأموم یقین به دخول وقت ندارد و بخواهند با مظنه نماز را شروع کنند، در امام نمی‌شود البته با ظنّ غیر معتبر و در مأموم هم نمی‌شود.

يشترط فيه اُمور: البلوغ، والعقل، والايمان، والعدالة، وأن لا يكون ابن زنا، والذكورة إذا كان المأمومون أو بعضهم رجالاً، وأن لا يكون قاعدا للقائمين، ولا مضطجعا للقاعدين، ولا من لا يحسن القراءة بعدم إخراج الحرف من مخرجه أو إبداله بآخر أو حذفه أو نحو ذلك حتى اللحن في الاعراب وإن كان لعدم استطاعته غير ذلك.[3]

لَا بَأْسَ أَنْ يُؤَذِّنَ الْغُلَامُ قَبْلَ أَنْ يَحْتَلِمَ، وَ لَا يَؤُمُّ حَتَّى يَحْتَلِمَ فَإِنْ [أَمَّ[ جَازَتْ صَلَاتُهُ وَ فَسَدَتْ صَلَاةُ مَنْ يُصَلِّي خَلْفَهُ.[4]

صحیحه عَنْ طَلْحَةَ بْنِ زَيْدٍ عَنْ‌ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَلِيٍّ (ع) قَالَ: لَا بَأْسَ أَنْ يُؤَذِّنَ الْغُلَامُ الَّذِي لَمْ يَحْتَلِمْ و أن یَؤمّ.[5]

بله، اگر جنون او جنون ادواری باشد، در وقتی که دیوانه است، نمی‌شود برای اینکه نمی‌تواند و در وقتی هم که عاقل است، می‌تواند؛ برای اینکه از نظر نماز اشکالی ندارد. چه در گفتارش و چه در کردارش می‌تواند نماز صحیح بخواند. اما همه‌ی آنها و من جمله مرحوم سیّد«رحمت‌الله‌علیه»، این جنون ادواری مرا نمی‌فرمایند. آن هم نه تنها در اینجا بلکه در همه‌ی احکام، از جمله احکام فردی و اجتماعی. می‌گویند: يشترط فيه اُمور: البلوغ، والعقل، والايمان.

بلوغ و عقل را نمی‌پذیریم برای اینکه مسئله سالبه به انتفاء موضوع است. یعنی معلوم است، باید عاقل باشد و الاّ‌ نمی‌تواند نماز بخواند، مگر همان جنون ادواری.

و اما در ایمان، الآن اختلافی است. اما در روایات هست و روایت صحیح‌السند داریم که: «لَا تُصَلِّ إِلَّا خَلْفَ مَنْ تَثِقُ بِدِينِهِ»[6]