درس خارج فقه آیت الله مظاهری

موضوع: 1- اگر مأموم سهواً تکبیرة الإحرام را قبل از امام بگوید 2- اگر مأموم زیادی‌های مستحبی را بگوید 3- اگر امام و مأموم از نظر تقلید با هم اختلاف داشته باشند 4- وظیفه‌ی مأموم درصورتی که امام سهواً رکن یا غیررکن را در غیر محلش به‌جا آورد 5- در نماز جماعت فقط مأموم می‌تواند حمد و سوره را نخواند/ مسئله 14و15و16و17و18/ احکام نماز جماعت/ کتاب الصلوة

لو أحرم قبل الإمام سهوا أو بزعم أنه كبّر كان منفردا، فإن أراد الجماعة عدل إلى النافلة وأتمها أو قطعها.[1]

قبلا صحبت کردیم که قصد فراداکردن در اینگونه جاها مانعی ندارد. اصلاً قطع نماز، اینکه مشهور است حرام است، ما گفتیم دلیلی بر حرمت نداریم. بنابراین می‌تواند در وسط نماز، نماز را رها کند اما کار حرامی به جا نیاورده است. مخصوصاً اگر ضرورتی باشد، مسلّماً حرمت ندارد. اما سابقاً گفتیم و فقها نفرمودند و فقها می‌فرمایند قطع نماز حرام است و اگر ضرورتی جلو آمد، اگر معتنابه باشد، عدول کند نماز را به مستحبی. اما همینطور که مرحوم سیّد«رحمت‌الله‌علیه»‌ در اینجا فرمودند، اینجاها نمی‌توان گفت قطع نماز اشکال دارد. بنابراین یا فرادای قهری است که فرادای قهری را اشکال داریم. و یا اینکه نماز را قطع می‌کند و ابتداءاً اقتدا به امام می‌کند.

يجوز للمأموم أن يأتي بذكر الركوع والسجود أزيد من الإمام، وكذا إذا ترك بعض الأذكار المستحبة يجوز له الإتيان بها مثل تكبير الركوع والسجود «وبحول الله وقوته» و نحو ذلك.[2]

اما چیزی که مرحوم سیّد«رحمت‌الله‌علیه» نفرمودند و مسلّم مرادشان بوده، اینست که باید هویت جماعت مراعات شود. اگر مثلاً امام جماعت در رکعت سوم، «سبحان الله و الحمدلله» می‌خواند و این تشهد می‌خواند و یا هنوز به سجده است، به این نماز جماعت نمی‌گویند و ما می‌گوییم این نماز جماعت باطل است.

إذا ترك الإمام جلسة الاستراحة لعدم كونها واجبة عنده لا يجوز للمأموم الذي يقلد من يوجبها أو يقول بالاحتياط الوجوبي أن يتركها، وكذا إذا اقتصر في التسبيحات على مرة مع كون المأموم مقلدا لمن يوجب الثلاث وهكذا.[3]

در اقتدا کردن ظاهراً فقها حرفی ندارند و سابقاً‌ مذاکره کردیم که لازم نیست امام و مأموم از نظر تقلید با هم اختلاف نداشته باشند. لذا این آقا که جلسه‌ی استراحت را به جا نیاورده، ولو از نظر این آقا که جلسه‌ی استراحت را واجب می‌داند، ولو نمازش باطل است اما باطل پیش مأموم است و نه پیش خودش و ما صحّت عندالمصلی را می‌خواهیم و نه صحّت عندالمأموم را. لذا اگر اختلاف‌هایی بین امام جماعت و بین مأموم در تقلید باشد، ولو اینکه از نظر مأموم نماز امام صحیح نیست اما باید بگوییم که در باب تقلید، آنچه باید مراعات شود، فتاوای امام جماعت است. در جاهای دیگر نیز همین است. مثلاً تعدّد در آب کر را پدر واجب می‌داند و پسر واجب نمی‌داند. از نظر پدر، این پسر، پاک نیست. اما نمی‌توان فتوای او را گردن دیگری گذاشت و نماز او را باطل کرد. باید بگوییم هرکسی به فتوای خودش است. اگر فتوای او اینست که نماز را تمام بخواند، پس تمام بخواند و یا اگر فتوای او اینست که تعدد در کر نداشته باشد، پس نداشته باشد. یا فتوای او اینست که تسبیحات اربع یک مرتبه کفایت می‌کند. این آقا باید طبق فتوای خودش عمل کند و از نظر مأموم هم نباید کارهای امام طبق فتاوای مأموم باشد بلکه باید صحّت عنده باشد.

إذا ركع المأموم ثم رأى الإمام يقنت في ركعة لا قنوت فيها يجب عليه العود إلى القيام لكن يترك القنوت، وكذا لو رآه جالسا يتشهد في غير محله وجب عليه الجلوس معه لكن لا يتشهد معه، وهكذا في نظائر ذلك.[4]

بهتر اینست که رکوع را طول دهد تا اینکه امام که اشتباه کرده و قنوت بیخود می‌خواند، به این مأموم برسد. مثال ایشان هم خصوصیت ندارد در کلیّه‌ی اینگونه چیزها. مثلاً رکعت سوم است و باید بلند شود و اما امام تشهد سهوی می‌خواند. بهترین راه اینست که صبر کند تا امام از سهوش دست بردارد و تمام شود و به مأموم برسد و اما «یجب علیه العود الی القیام» و یا در مثال من «یجب علیه القیام بعد التشهّد» نیست. بهترین راه اینست که صبر کند تا اینکه امام دست از این چیزها بردارد و بالاخره با هم ملحق شوند. لذا وجوب متابعت در این جاها لازم نیست و برگشتن ولو رکوع هم زیاد شود، نمی‌توان گفت و بهترین راه اینست که بگوییم صبر کند تا اینکه امام دست از اشتباهش بردارد و به هم برسند. علی کل حالٍ اگر این کلمه‌ی «یجب علیه العود» را برداریم، مسئله درست می‌شود. حال یا بلند می‌شود تا قنوت امام تمام شود و با هم به رکوع می‌روند. رکوع زیادی برای اینست و رکوع زیادی در جماعت مانعی ندارد. یا اینکه حرف من است و صبر می‌کند تا قنوت بیجای امام تمام شود و امام به رکوع بیاید و در رکوع به هم برسند. یا اینکه مأموم در رکوع است و امام اشتباها سر از رکوع برداشت، این هم مثل مسئله‌ی قبل است و علی کل حالٍ این فرمایش مرحوم سیّد که می‌فرمایند «یجب علیه العود»، نیست و اگر این برگشت ضرر نداشته باشد، قطعاً نفعی ندارد برای اینکه صبر کردن تا اینکه به هم برسند، بهتر از اینست که مأموم دو رکوع به جا بیاورد.

لا يتحمل الإمام عن المأموم شيئا من أفعال الصلاة غير القراءة في الاولتين إذا أتم به فيهما، وأما في الأخيرتين فلا يتحمل عنه بل يجب عليه بنفسه أن يقرأ الحمد أو يأتي بالتسبيحات وإن قرأ الإمام فيهما وسمع قراءته، وإذا لم يدرك الأولتين مع الإمام وجب عليه القراءة فيهما لأنهما أولتا صلاته، وإن لم يمهله الإمام لا تمامها اقتصر على الحمد وترك السورة وركع معه، وأما إذا أعجله عن الحمد أيضاً فالأحوط إتمامها واللحوق به في السجود أو قصد الانفراد، ويجوز له قطع الحمد والركوع معه لكن في هذه لا يترك الاحتياط بإعادة الصلاة.[5]

عنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ عَنِ اَلرَّجُلِ يُدْرِكُ آخِرَ صَلاَةِ اَلْإِمَامِ وَ هِيَ أَوَّلُ صَلاَةِ اَلرَّجُلِ فَلاَ يُمْهِلُهُ حَتَّى يَقْرَأَ فَيَقْضِي اَلْقِرَاءَةَ فِي آخِرِ صَلاَتِهِ قَالَ نَعَمْ.[6]

یعنی لازم نیست حمد را بخواند و بعد هم قضای حمد هم لازم نیست. اما در اینجا فرمودند: «فَيَقْضِي اَلْقِرَاءَةَ فِي آخِرِ صَلاَتِهِ قَالَ نَعَمْ»