درس خارج فقه آیت الله مظاهری

موضوع: 1- وجود يقين به هنگام اقتداء کردن 2- وجود يقين به هنگام اقتداء کردن در رکوع 3- اقتداء کردن در رکوع، درحاليکه امام سر از رکوع بردارد/ مسئله 25و26و27/ نماز جماعت‌/ کتاب الصلوة

مسئله واضح است و قبلا مسئله را فرمودند و اگر نمي‌فرمودند در اينجا جا داشت و آن اينست که کسي که مي‌خواهد وارد نماز جماعت شود،‌ بايد يقين داشته باشد که اقتدا کرده است. با تخيل‌ها و توهم‌ها و احتمال نمي‌تواند بگويد وارد نماز شدم. سابقاً گفتند و بعد هم مي‌گويند، بنابراين اگر بگويد «الله اکبر» و امام سر از رکوع بردارد و يا اينکه خيال کند درک رکوع امام کرده است و يا يقين داشته باشد که درک رکوع نکرده، نمازش باطل است. لذا مسئله‌ی 25 قبلاً گفته شده و گفتن ندارد و مسئله، مسئله‌ی واضحي است.

اين مسئله‌ی 26 را هم اگر نفرموده بودند خيلي عالي بود. معلوم است که جزم در نيت بايد باشد و اگر شک در نيت باشد، چه در فرادا و چه در جماعت، نمي‌تواند با آن شکّ در نيت نماز بخواند، نماز فردا باشد يا جماعت. لذا مسئله‌ی 26 را هم اگر نفرموده بودند، معلوم بود و گفتن نداشت.

اگر نيت کند و اما هنوز خم نشده، بفهمد امام سر از رکوع برداشته و اين به رکوع امام نرسيده است، مي‌فرمايد بايد قصد فرادا کند و اما دليلش را نمي‌دانم. براي اينکه شک دارد وارد نماز شده يا نه، قاعده اقتضاء مي‌کند نه. در مسئله‌ی 25 و 26 گفتيم نه؛ بنابراين اين مسئله هم تا اينجا معلوم است. اينکه گفت الله اکبر به عنوان جماعت و هنوز خم نشده، امام سر از رکوع برداشت، بايد بگوييم نماز باطل است. براي اينکه الله اکبر به عنوان جماعت به غير از الله اکبر به عنوان انفراد است و اينکه مرحوم سيد«رحمت‌الله‌عليه» تا اينجا مي‌فرمايد خود به خود فرادا مي‌شود، اينطور نيست. نه خود به خود فرادا مي‌شود و نه اين مي‌تواند قصد فرادا کند.

چيزي که ما خيال مي‌کنيم، اينست که اين مسئله يک مسئله‌ی اخلاقي است و اصلاً اينکه بخواهد با الله اکبر بعد از رکوع يک رکعت درست کند، نمي‌شود. اما خوب است و روايت هم نداشتيم، مي‌گفتيم و آن اينست که مي‌بيند امام در رکعت آخر بعد از رکوع است. حال هرکجا باشد، من جمله تشهد، اين اقتدا مي‌کند و بعد از اينکه سلام امام تمام شد، بلند مي‌شود و نمازش را شروع مي‌کند و الله اکبرش يک تشريفات بوده، براي اينکه «نية المؤمن خيرٌ من عمله». اين مسئله روايت دارد. نمي‌دانم چرا بزرگان از اين روايت‌ها صرفنظر کردند و آن رواياتي که ظاهرش اينست که الله اکبر نماز بگويد و بعد بلند شود و با همان الله اکبر نماز را شروع کند، تمسک به آن روايات کردند. اين روايت‌ها فراوان است. من دو روايت مي‌خوانم و اين دو روايت عرض مرا اثبات مي‌کند.

سئلته عن الرجل يدرک الإمام و هو قاعد يتشهد .... و لکن يقعد الذي يدخل معه خلف الإمام، فإذا سلّم الإمام قام الرجل فأتمّ صلاتة.[1]

عن أبي عبدالله عليه‌السلام: و من أدرک الإمام و هو ساجد کبّر و سجد معه و لم يعتدّ بها.[2]

فاسجُد معه و لا يعتدّ بها. [3]

من أدرک الإامام و قد رفع رأسه من الرکوع فاليسجُد معه و لا يعتدّ بذلک السّجود.[4]

و اما يک دسته روايت مي‌گويد مثلاً اگر کسي در تشهد آخر امام است، الله اکبر بگويد و بنشيند و نماز امام تمام شود و بلند شود و نماز خودش را بخواند،‌«و لا يعتدّ بهذا السلام». اتفاقا‌ً اين روايت‌ها مفسر آن روايت‌ها مي‌شود و با هم تعارض ندارد و بالاخره آخر کار بحث ما اينست که اين تفصيل مرحوم سيد و اين شهرت در ميان قوم، همه با جمع بين روايات جور درنمي‌آيد. و اصلاً اين قضيه که الله اکبر بگويد، حال الله اکبر بگويد به عنوان جماعت، در سجده باشد يا در سلام باشد تفاوت ندارد. يک فضيلتي از جماعت را درک کرده است. وقتي امام سلام نماز داد، بلند مي‌شود و نماز خودش را با الله اکبر انفرادي مي‌خواند و به گذشته‌ها «لا يعتدّ به». حال چرا اين محشين بر عروه اين حرف عالي را نزدند و اين حرف مخالف با قواعد را زدند و تمسّک به آن روايت‌ها کردند و تمسّک به روايت‌هايي که مي‌گويد «و لا يعتدّ بهذا الکبير» نکردند و بالاخره در رساله‌ها نوشته و من جمله مرحوم سيد«رحمت‌الله‌عليه» در اينجا فرموده که اگر کسي ديد سر از رکوع برداشته و يا در تشهد و قبل تشهد و يا در سجدتين و قبل سجدتين است، مي‌تواند اقتدا کند. اقتدا مي‌کند به امام تا اينکه امام سلام دهد و بلند مي‌شود و الله اکبري که گفته، الله اکبر نماز قرار مي‌دهد و الله اکبر جماعت قرار مي‌دهد و به اين عنوان درک جماعت کرده است. اين مشهور در ميان اصحاب شده و مرحوم سيد در عروه نيز فتوا داده است و ما هيچکدام از اينها را قبول نداريم. جمع بين روايات اقتضاء مي‌کند که در نماز جماعت گاهي يک کار اخلاقي و يک کار فضيلتي مي‌توان کرد و آن اينکه اگر ببيند امام سر از رکوع آخر برداشت، يا به سجده رفته و يا نرفته و يا سجدتين را به جا آورده يا به جا نياورده، و يا در تشهد باشد، متابعت با امام مي‌کند تا اينکه امام سلام بگويد و بعد بلند شود و نماز خودش را بخواند و آن الله اکبرش،‌ الله اکبر اخلاقي و تشريفاتي بوده است.