درس خارج فقه آیت الله مظاهری
99/06/30
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: نماز آيات/ نماز آيات/ کتاب الصلاة
همينطور که همه مي‌دانند مبتلا شده‌ايم به يک مرض فوق‌العاده شديدي و دنيا گرفتار آن شده است و من جمله ايران عزيز ما. لذا براي اين مرض شديد، مجبور شدند درس‌ها تعطيل شود؛ لذا الان کم و بيش درس‌هايي هست، اما کم است و اينکه چه کنيم، خدا بايد کمک کند. ما تصميم گرفتيم که مباحثه را به صورت مجازي ادامه دهيم و امروز روز اول مباحثه است و خدا را قسم مي‌دهم به بقية‌الله‌الأعظم«عجل‌الله‌تعالي‌فرجه‌الشّريف» که اين مرض شديد از بين برود و انشاء الله همه بتوانند کارهايشان را شروع کنند و اين ضررهايي که الان براي دنيا و من جمله براي ايران عزيز است، انشاء‌الله رفع شود و با سلامتي بتوانيم جبران خسارت کنيم و آقا امام زمان به همه‌ی ما کمک کند و انشاء الله اين درد به طور کلي رفع شود و همه‌ی ما از اين مصيبت بزرگ راحت و آسوده شويم و انشاء الله اين گرفتاري بزرگ براي همه‌ی ما رفع شود. و اما بحث ما درباره‌ی نماز رسيد به نماز آيات که يکي از واجبات در اسلام است. مرحوم سيد در عروه در اين باره مفصل صحبت کردند. صحبت اول ايشان اينست که مي‌فرمايند:
فصل في صلاة الايات: وهى واجبة على الرجال والنساء والخناثى،[1]
اين نماز آيات براي همه واجب است. وسببها امور :نماز آيات واجب مي‌شود براي چند چي الأول و الثاني: كسوف الشمس وخسوف القمر ولو بعضهما وإن لم يحصل منهما خوف.خورشيد گرفتن يا ماه گرفتن، ولو اينکه ترسي هم پيدا نشود و گرفتن خورشيد يا گرفتن ماه خيلي کم هم باشد، باز هم نماز آيات واجب است. الثالث: الزلزلة، وهي أيضاً سبب لها مطلقا وإن لم يحصل بها خوف على الأقوى.زلزله هم موجب نماز آيات است ولو کم باشد و فرقي هم نمي‌کند مثل خورشيد و ماه است و از آن بترسند يا نترسند، اما مي‌فرمايند علي الأقوي. مشهور در ميان اصحاب اينست که زلزله موجب نماز آيات است، اما به شرط اينکه غالب مردم از آن بترسند. مرحوم سيد فتوا مي‌دهند و مي‌فرمايند که از آن بترسند يا نترسند، وقتي زلزله آمد ولو کم هم باشد، نماز آيات واجب است. سببش هم اينست که اينکه مردم از آن بترسند، در روايات ما نيامده است. آنچه در روايات ماست، اينست که زلزله موجب نماز آيات است. حال مردم از آن بترسند يا نترسند. مثل همان خورشيدگرفتن و ماه گرفتن است و نماز آيات دارد؛ مردم بترسند يا نترسند. مرحوم صاحب جواهر«رحمت‌الله‌عليه» نقل مي‌کند از بعضي که گفتند بايد غالب مردم از آن بترسند. اما معمولاً گفتند زلزله خود موجب ترس است؛ لذا اگر در روايات نيامده، به وضوح باقي گذاشته است. اما مرحوم سيد مي‌فرمايد نه. بعضي جاها الان زلزله فراوان است و مردم هم ترسي از آن ندارند و علي کل حالٍ زلزله موجب نماز آيات است؛ مردم از آن بترسند يا نترسند. و اما مشهور در ميان اصحاب گفتند لازمه‌ی آن ترس است و زلزله‌ی بدون ترس نداريم، بنابراين اگر فرمودند زلزله نماز آيات دارد يعني زلزله‌اي که موجب ترس باشد و غالب مردم از آن بترسند. ولي مرحوم سيد در اينجا مي‌فرمايند که علي الأقوي، ولو موجب ترس نباشد، نماز واجب است، و علي کل حالٍ روايت نداريم و همين که روايت نيست، حرف مرحوم سيد درست است و اينکه زلزله موجب نماز آيات است، مردم از آن بترسند يا نترسند. ولي گفتم مشهور در ميان اصحاب گفتند اگر مردم از آن بترسند. الرابع: كل مخوّف سماوي أو أرضي كالريح الاسود أو الاحمر أو الاصفر والظلمة الشديدة والصاعقة والصيحة والهدّة والنار التى تظهر في السماء والخسف وغير ذلك من الايات المخوفة عند غالب الناس، ولا عبرة بغير المخوف من هذه المذكورات ولا بخوف النادر ولا بانكساف أحد النيرين ببعض الكواكب الذي لا يظهر إلا للاوحدي من الناس، وكذا بانكساف بعض الكواكب ببعض إذا لم يكن مخوفا للغالب من الناچهارم اينکه هرچه مردم را بترساند. هرچيزي که موجب ترس باشد، چه مربوط به زمين باشد و چه مربوط به آسمان باشد. مثال مي‌زنند به بادهاي سياه و بادهاي سرخ و بادهاي زرد و بالاخره بادي که موجب ترس ديگران باشد، نماز آيات دارد. همچنين تاريکي عجيبي در روز پيدا شود يا صاعقه يا صداي مهيبي پيدا شود و يا آتشي آسماني يا زميني پيدا شود و بالاخره هرچه که موجب ترس شود براي غالب مردم، نماز آيات واجب است. بله اگر موجب ترس نباشد، همين چيزهايي که گفتيم باز دليل بر وجوب نماز آيات نداريم. و همچنين اگر موجب ترس براي بعضي باشد، نماز آيات واجب نمي‌شود. اين چهار چيزي که مرحوم سيد«رحمت‌الله‌عليه» البته گرفته شده از مشهور، چه قدماء و چه متأخرين فرمودند. بعد مي‌فرمايد اما اگر غير از اينها باشد، نماز آيات واجب نيست. آنجا که بعضي بترسند يا اينکه در بعضي از ستاره‌ها چيزهايي پيدا شود، مثلاً ستاره‌اي بسوزد يا اينکه درخشندگي خاصي پيدا کند و امثال اينها. اين خلاصه بلکه مفصل حرف مرحوم سيد در عروه است و رو اين حرف مرحوم سيد در عروه اجماع هست و بايد بگوييم همگي از قدماء و متأخرين فرمودند نماز آيات براي چهار چيز واجب است؛ يکي ماه گرفتگي و دوم، خورشيد گرفتگي و سوم، زلزله و چهارم نيز مخوّف آسماني و يا مخوّف زميني. البته مشهور در ميان اصحاب گفتند مخوّف زميني نيست بلکه مخوّف آسماني است. اما مرحوم سيد مي‌فرمايد «مخوّف سمائي أو أرضي»؛ اگر خوف و ترسي در ميان مردم پيدا شود، چه مربوط به آسمان و چه مربوط به زمين باشد، نماز آيات دارد. در اين باره روايات فراواني هست که يکي از آن روايات را مي‌خوانيم و نظيرش روايات زيادي هست و روايات مورد فتوا هم هست.
روايت صحيح‌السند است و از موسي‌بن‌جعفر«سلام‌الله‌عليه» نقل مي‌کند. در حديثي که امام فرموده: موت إبراهيم‌بن‌رسول الله«صلّي‌الله‌عليه‌وآله»؛ قال رسول‌الله«صلّي‌الله‌عليه‌وآله»: ايها الناس! ان الشمس و القمر آيتان من آيات الله، يجريان بامره مطيعان له لا ينکسفان لموت احد و لا لحياته، فاذا انکسفتا او واحدة منهما فصلّوا ثمّ نزل فصلّي بالنّاس صلاة الکسوف.[2]
اگر کسي از دنيا رفت و يا کسي به دنيا آمد و خورشيد يا ماه گرفت، بگوييم براي آنست. اين قضيه مشهور در ميان عامه و خاصه است و نظير اين روايات فراوان است که خسوف و کسوف موجب نماز آيات است، و اما اينطور نيست که مخوّف باشد و چيز تازه‌اي پيدا شود. روايت راجع به زلزله:صحيحه عن أبي عبدالله عليه‌السلام: الزلزلة آية من آيات الله، فاذا کان کذلک فما أصنع؟ قال: صلّ صلاة الکسوف.[3]
زلزله نشانه‌اي از نشانه‌هاي خداست و پي ببريم که خدا هست. گفت: وقتي چنين شد چه کنيم؟ فرمود: نماز آيات بخوانيد، کفايت مي‌کند.و اما روايت راجع به امر مخوّف:عن أبي عبدالله عليه‌السلام: کل أخاويف السماء من ظلمة أو ريح أو فزع فصل لها صلاة الکسوف حتى يسکن.[4]
اين آسماني و زميني ندارد. اگر صحنه‌اي پيدا شد که غالب مردم ترسيدند، بايد نماز آيات بخوانيد و اينکه بعضي گفتند که بايد سماوي باشد، مرحوم سيد و ديگران مي‌فرمايند وجهي ندارد و هرچه که باشد. اما بعضي هم گفتند مربوط به سماوي است و نه ارضي. علي کل حال در روايات ما ندارد که مربوط به آسمان باشد، چه مربوط به آسمان و چه مربوط به زمين، اين نماز آيات هست. فتلخّص مما ذکرناه اينکه نماز آيات براي چهار چيز لازم است؛ ماه گرفتن و خورشيد گرفتن و زلزله و چيزهاي ترس‌آور، خواه زميني باشد خواه آسماني باشد.اين چهار چيز واجب است و مشهور در ميان اصحاب است و اگر کسي بگويد روي هر چهار تا اجماع است، خلافي در مسئله نيست و خلافش شاذ است و چه قدماء و چه متأخرين گفتند که براي اين چهار چيز نماز آيات واجب است و روايات هم فراوان داريم که من براي هر کدامش يک روايت خواندم.
