درس خارج فقه آیت الله مظاهری

موضوع: مکروهات نماز/مکروهات نماز‌/ کتاب الصلاة

دیروز عرض کردم مرحوم سیّد «رضوان‌الله‌تعالی‌علیه» راجع به مکروهات نماز صحبت کردند. اول، بیست و پنج مکروه را شمرده‌اند و بعد دوباره راجع به اینکه باید از نظر اخلاقی گناه نداشته باشیم تا نمازمان قبول شود، هفت هشت چیز را فرموده‌اند و بعد هم فرمودند روایت صحیح‌السند در این باره داریم. بنا شد امروز آن بیست و پنج مکروهی که ایشان فرمودند یادآور شوم، اما دیروز عرض کردم که برای همه‌ی این بیست و پنج موردی که ایشان فرمودند، روایت داریم اما روایاتی که در باب مکروهات است، بیش از هزار تاست که مرحوم صاحب وسائل و دیگران ذکر فرمودند؛ و این بیست و پنج مورد از باب مثال است. چیزی که دیروز عرض کردم، گفتم آخر این بیست و پنج مکروهی که ایشان نقل می‌کنند، می‌فرمایند باید حواسش در نماز باشد و حضور قلب داشته باشد. ما گفتیم آن بیست و چهار مورد هم برمی‌گردد به همین مورد بیست و پنجمی، و همه مصادیق اینست که ما در نماز حضور قلب داشته باشیم. حال این بیست و پنج موردی که مرحوم سید در اینجا فرمودند از باب مثال است و الاّ نظیرش در روایات اهل بیت زیاد است و همه هم برمی‌گردد به یک مطلب و اینکه ما علاوه بر اینکه باطل و مفسد در نمازمان نباشد، و نمازمان صحیح باشد، باید در نماز حضور قلب هم داشته باشیم و الاّ اگر نماز حضور قلب نداشته باشد، این نماز قبول نیست. حتی روایت داریم که گاهی همه‌ی نماز قبول است وقتی که حضور قلب از اول تا آخر باشد؛ گاهی نصف آن قبول است وقتی حضور قلب در نصف آن باشد و بالاخره گاهی یک الله اکبر آن قبول است برای اینکه حضور قلب داشته و مابقی لقلقه‌ی لسان بوده است.

الأوّل: الالتفات بالوجه قلیلاً، بل وبالعین وبالقلب.[1]

الثانی: العبث ‌ ‌باللحیة أو بغیرها کالید ونحوها.

با دستهایش بازی کند و یا با ریش یا زلفش بازی کند. یا اینکه با قلب توجه نداشته باشد و ولو اینکه نماز می‌خواند لقلقه‌ی لسان است اما توجه به بازی کردن با چشم یا ریش یا دست یا پا و امثال اینهاست. مثل اینکه انگشت پاها را بلند و کوتاه کند.

الثالث: القران بین السورتین علی الأقوی،و إن ‌ ‌کان الأحوط الترک.

سوم اینکه دو تا قل هو الله بخواند. سابقاً اگر یادتان باشد صحبت کردیم و گفتیم اگر به عنوان قرآن و به عنوان جزء نماز دو تا سوره بخواند، نماز باطل است برای اینکه نماز باید یک سوره داشته باشد. اما اگر به عنوان خواندن قرآن است، یکی به عنوان نماز و یکی به عنوان خواندن قرآن باشد، مشهور گفته بودند نماز باطل است و مرحوم سید فرموده بودند باطل نیست بلکه مکروه است و علی کل حال قران بین سورتین را سابقاً گفتیم و ما هم گفتیم نماز را باطل می‌کند و مرحوم سید فرمودند مکروه است.

الرابع: عقص الرجل شعره،و هو جمعه وجعله فی وسط ‌ ‌الرأس وشدّه أو لیّه،وإدخال أطرافه فی اصوله،أو ظفره ولیّه علی الرأس، أو ‌ ‌ظفره وجعله کالکبّة فی مقدّم الرأس علی الجبهة،والأحوط ترک الکلّ، بل‌ ‌یجب ترک الأخیر فی ظفر الشعر حال السجدة.

موهایش را روی سرش جمع کند و مثل امروز که جوانها بلکه همه سر تراشیدن در میان آنها دمُده شده و همه و حتی طلبه‌ها موی سر دارند؛ حال اگر موی سر زیاد باشد که روی سرش جمع کند، مکروه است.

الخامس: نفخ موضع السجود. ‌

می‌خواهد سجده کند و می‌بیند گردآلود است و فوت کند. این مورد روایت دارد اما مرحوم سید باید فرموده باشند «و نفخ موضع السجود و نحوها»؛ برای اینکه فوت کردن مکروه است و اگر از آن دو حرف پیدا شود مهمل است و نماز را باطل می‌کند بنا بر فتوای مرحوم سید؛ و ما گفتیم نماز باطل نیست برای اینکه مهمل کلام بیجا نیست بلکه لفظ بیجاست و لفظ بیجا غیر از کلام بیجاست. ولی علی کل حالٍ این فرمایش ایشان اختصاص به سجده ندارد بلکه باید فرموده باشند «النفخ فی الصلاة»، یعنی در نماز فوت کند. گاهی فوت می‌کند که مگس برود و گاهی فوت می‌کند که آشغالها از لباسش برود و گاهی هم فوت می‌کند تا جای مهرش پاکیزه شود.

‌السادس: البصاق.[2]

ششم انداختن تُف است. همه‌ی اینها روایت دارد و این تُف انداختن علاوه بر اینکه فعل قبیحی است که در نماز به جا بیاورد، حضور قلب را می‌گیرد و باید توجه به تُف و جای تُف پیدا کند.

السابع: فرقعة الأصابع أی ‌نقضها.

اگر در نماز دستش را برهم بگذارد. به جای اینکه دو دست را در مقابل خدا و مؤدب روی پاها بگذارد، دست را هم می‌گذارد و با دست هم رفته نماز می‌خواند. این هم روایت دارد که خلاف ادب است و کراهت دارد.

الثامن: التمطّی.

التاسع: ‌التثاؤب.

العاشر: الأنین.

الحادی عشر: التأوّه.

یعنی آه و ناله در نماز و آخ گفتن در نماز و بالاخره نالیدن از درد در نماز، مخصوصاً اگر مریض است در وقت نشستن و در وقت ایستادن آه و ناله دارد. اگر ما سابقاً گفتیم نماز را باطل نمی‌کند مرحوم سید گفتند اگر دو تا حرف هم از او پیدا شود اما مهمل باشد، نماز را باطل می‌کند. ما گفتیم مهمل لفظ است و نه کلام و آنچه نماز را باطل می‌کند کلام بیجاست و اما لفظ بیجا نماز را باطل نمی‌کند، اما این لفظ بیجا هرچه باشد مثل آه و ناله و امثال اینها.

الثانی عشر: مدافعة البول‌ ‌والغائط، بل و الریح.

مثلاً دست پاچه است و حال ندارد تطهیر کند و وضو بگیرد و نماز بخواند و با همین حال دست پاچگی به نماز می‌ایستد. این هم مکروه است برای اینکه به خودش ور می‌رود تا خودش را نگه دارد و نماز را تمام کند و نماز برایش لقلقه‌ی لسان می‌شود.

الثالث عشر: مدافعة النوم، ففی الصحیح: «لا تقم إلی ‌ ‌الصلاة متکاسلاً ولا متناعساً ولا متثاقلاً».

به عنوان مثال حال کسالت و نیمه خواب نماز می‌خواند.

الرابع عشر: الامتخاط.

باید با نماز نشاط باشد اما نشاط ندارد و با حالت کسالت نماز می‌خواند.

الخامس‌ ‌عشر: الصفد فی القیام؛ أی‌الإقران بین القدمین معاً کأ نّهما فی قید.

در وقت ایستادن مستحب است دو تا پا به اندازه چهار انگشت فاصله باشد. اگر دو پا را بچسباند کراهت دارد. اما نمی‌دانم چرا نفرمودند که مثلاً دو وجب یا یک وجب بین دو پا فاصله باشد، باز مکروه است. ایشان فاصله‌ی یک وجب یا و دو وجب را نیاوردند اما در روایات ما فرمودند طرز ایستادن را و گفتند چهار انگشت فاصله باشد. کمتر از آن کراهت دارد و بیشتر آن هم کراهت دارد.

السادس ‌ ‌عشر: وضع الید علی الخاصرة.[3]

السابع عشر: تشبیک الأصابع.