< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت الله مظاهری

98/11/14

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: آیا جایز است در حال نماز به کسی خطاب شود و او را دعا کرد؟/ مبطلات نماز‌/ کتاب الصلاة

 

مسئله 13:

لا بأس بالدعاء مع مخاطبة الغیر بأن یقول: غفر الله لک، فهو مثل قوله: اللهم اغفر لی أو لفلان.[1]

شخصی میرسد و این در نماز به او میگوید «غفر الله لک»؛ همینطور که اگر مخاطب نبود و مخاطب خدا بود و میگفت «اللهم اغفر لأخی» یا «اللّهم اغفر لأبی»، چطور اشکال نداشت، الان هم اگر بگوید «یا أبی غفرالله لک»، اشکال ندارد. برای اینکه دعاست و هرچه در نماز، قرآن باشد یا دعا باشد یا ذکر باشد، اشکال ندارد. الان پرسیدند که به جای «بحول لله و قوته» بگوید «یاعلی» یا «یا رسول الله ادرکنی». میفرماید ولو مخاطب غیر از خدا دارد، اما چون دعاست، طبق آن روایاتی که میگوید «کلّ ما یکون قرآناً أو دعاءاً أو ذکراً فلا بأس فی الصلاة»، پس این هم اشکال ندارد ولو مخاطب غیر خدا باشد.

اشکالی که در مسئله هست، اینکه اگر در نماز بگوید «غفرالله لک»، ولو اینکه دعا کرده اما کلام آدمی هم آورده است و این دعا هست، اما مخاطب دارد. وقتی مخاطب غیر خدا شد، خواه ناخواه مثل «غفرالله لک» میفرماید میشود. اما من عرض میکنم که این عرفاً کلام آدمی است و در نماز باید تکلّم به غیر از تکلّم با خدا نباشد. لذا اگر دعا به شود، بگوید «اللّهم اغفر لأبی» یا در قنوتش بگوید «اللّهم اغفر لأبی و أمی». این طوری نیست زیرا دعا کرده است. و اما اگر به مادر یا پدرش بگوید «اللّهم اغفر لک»، نماز نیست. زیرا دعا کرده اما کلام آدمی است و نماز نیست و از چیزهایی که نماز را باطل میکند، تکلّم است و معنای تکلّم یعنی حرف زدن با غیر خدا؛ لذا این جمله‌ی مرحوم سید که خیلی جزماً میفرمایند اگر مخاطب غیر باشد طوری نیست؛ عرض میکنیم که نه، اگر مخاطب غیر شد، کلام در نماز است و عرفاً تکلّم در نماز است و گفتیم که تکلّم در نماز، نماز را باطل میکند.

 

مسئله 14:

لا بأس بتکرار الذکر أو القراءة عمدا أو من باب الاحتیاط، نعم إذا کان التکرار من باب الوسوسة فلا یجوز، بل لا یبعد بطلان الصلاة به.[2]

مثلاً ایاک نعبد و ایاک نستعین را تکرار میکند. دفعه‌ی اول که گفته برای سوره‌ی حمد بود و دفعه‌ی دوم که میگوید تضرع و زاری با خدا میکند.

روایت داریم که امام صادق «سلاماللهعلیه» بعضی اوقات همینطور که در رکوع میگفتند «سبحان ربی العظیم و بحمده»، شصت مرتبه میگفتند و همچنین شصت مرتبه میگفتند «ایاک نعبد و ایاک نستعین».

اشکالی که در مسئله هست، اینست که آیا امام صادق «سلاماللهعلیه» در نماز واجب هم این کار را میکردند؟! این سابقه ندارد. یعنی نمیتوانیم از پیغمبر اکرم و از ائمه‌ی طاهرین تکرار حمد و سوره پیدا کنیم، یا تکرار «بسم الله الرحمن الرحیم» پیدا کنیم.

در نماز مستحب معلوم است که ذکری از طرف خداست و مانعی ندارد و تضرع و زاری است، اما در نماز واجب، عرفیّت شرعی ندارد. بلکه مقداری بالاتر بگوییم عرفیت متشرعه هم ندارد. لذا سابقه هم نداریم که مثلاً پیغمبر اکرم در نمازشان دومرتبه سوره می‌خواندند. اگر یادتان باشد معمولاً میگفتند قران بین سورتین اشکال دارد و ما هم میگفتیم اشکال دارد. پس اگر قران بین سورتین اشکال داشته باشد، قران بین «ایاک نعبد و ایاک نستعین» نیز مثل قران بین سورتین است. لذا اگر بتوانید این اشکال مرا حل کنید، فرمایش مرحوم سیّد درست است و اما اگر گفتید عرفیت ندارد، کلام غیر نمازی میشود و کلام غیر نمازی در نماز جایز نیست.

اگر این اشکال من نباشد، معلوم است که «کلّ ما یکون دعاءاً أو قرآناً أو ذکراً فلا بأس به». اما اگر این عرض من خوب و درست باشد، میگوییم این از نظر متشرعه و از نظر ائمه‌ی طاهرین و از نظر علما عرفیت ندارد. بنابراین اگر بتوانید جواب این حرف مرا بزنید، به قاعدۀ «کلّ ما یکون دعاءاً أو قرآناً أو ذکراً فلا بأس به»، حرف مرحوم سید درست میشود که: لا بأس بتکرار الذکر أو القراءة عمدا أو من باب الاحتیاط،

«أو من باب الاحتیاط» را اگر شک کند که درست گفت یا نه و آدم متعارف باشد، واجب است که تکرار کند؛ برای اینکه نمیداند ایاک نعبد و ایاک نستعین آمد یا نه؛ و اما اگر بداند که درست است، آنگاه تکرار میشود و اگر بگویید تکرار طوری نیست، پس اشکال ندارد و اما اگر اشکال من باشد و نتوانید اشکال مرا جواب دهید، باید بگویید که این نماز عرفیت شرعی ندارد. مقداری بالاتر اینکه سیرۀ اهل بیت «سلاماللهعلیهم» همین است، مثلاً نمیتوانید پیدا کنید که پیغمبر اکرم یا امیرالمؤمنین یا ائمه‌ی طاهرین در نماز واجبشان دو سوره میخواندند یا دو مرتبه میگفتند «ایاک نعبد و ایاک نستعین» و این سیرۀ متشرعه را نمیتوان از دست داد. به قول پیغمبر اکرم «صلّوا کما رأیتمونی أصلّی»، همین طور که من نماز میخوانم شما هم نماز بخوانید. اگر بخواهید زیادتر بگذارید، مثل اینست که کمتر بخوانید. در هر دو صورت نماز نیست.

وقتی متشرعه اینطور است، مجبوریم که بگوییم که شخصی نصف شبی دیده که امام صادق نماز میخوانده و ایاک نعبد و ایاک نستعین را شصت مرتبه گفتند. خواه ناخواه باید حمل بر استحباب کنیم.

بنابراین آنچه میدانیم اینست که میفرمودند «صلّوا کما رأیتمونی أصلّی». همچنین مراجع و فقها نیز مثلاً در همین جمله که مرحوم سید میفرمایند: «لا بأس بتکرار الذکر أو القراءة عمدا»، به آنها میگوییم که تا حال شده که در نماز دو سوره بخوانید. یا تا حال شده که در نماز واجب، چند بار بگویید ایاک نعبد و ایاک نستعین. بنابراین این سیره نیست بلکه نحو تقیدی است که «صلّوا کما رأیتمونی أصلی».

بعد از این جملهای دارند که برای جاهای دیگر هم خیلی خوب است. میفرمایند الاّ اینکه وسواسی باشد.

میفرمایند:

نعم إذا کان التکرار من باب الوسوسة فلا یجوز، بل لا یبعد بطلان الصلاة به.

آدم وسواسی دو مرتبه میگوید ایاک نعبد و ایاک نستعین. ایشان میفرمایند جایز نیست بلکه نمازش هم باطل است.

این جمله‌ی مرحوم سیّد که در جاهای دیگر هم دارند، خیلی جمله‌ی بالایی است و آن جمله اینست که وسواسی درد بزرگی است. دردی بالاتر از درد وسواسی نداریم.

بعضی اوقات از من سوال میکند که من یک غسل میکنم و لاأقل دو سه ساعتی در حمام هستم. میگویم این حرام و بدعت است و تشریع است. غسلی که باید ده دقیقه طول بکشد، تو چهل دقیقه انجام میدهی و این نمیشود. اما بالاخره غسلش صحیح است. اما در نماز میمانیم برای اینکه وقتی چند مرتبه میگوید ایاک نعبد و ایاک نستعین، یک مرتبهاش را اجازه دادند و مابقی کلام آدمی است و نماز باطل است.

وسواس راجع به هرچیز باشد، دوا ندارد. اینکه بعضی از وسواسیها مینویسند که دکتر رفتم و قرص میخورم و هرکاری که میکنم خوب نمیشوم، اینها وسواس را خوب نمیکند بلکه بدتر میکند. بیتفاوتی و بیخیالی است که وسواس را خوب میکند.

یادم نمیرود یک جمله از استا بزرگوارم آقای بروجردی که متأسفانه آقای بروجردی هم در آخر کار نتوانستند سالم شوند. آقای بروجردی میگفتند من در وقت احتیاط میکردم. وقتی در اصفهان درس میخواندم مرحوم آقای عبدالهدی کرباسی که خیلی خوب بوده هم از نظر سواد خوب بوده و شاگردان خوبی تحویل جامعه داده و هم از نظر تقوا خیلی بالا بوده است. به میرزا ابوالمعالی میگفت به ایشان گفتند شاگرد شما در وقت احتیاط میکند. آقای بروجردی میگفت درس ما ظهر تمام میشد و من نمیتوانستم نماز جماعت بخوانم و احتیاط میکردم. میرزا ابوالمعالی برای اینکه مرا خوب کند به من گفتند آقا حسین بلند شو و نماز ظهر بخوان. آقای بروجردی میگفتند من شانه به شانه کردم. یعنی نه میتوانستم حرف ایشان را زمین بزنم و نه یقین به وقت داشتم. آمیرزا ابوالمعالی به من گفتند بلند شو و بگو چهار رکعت نماز ظهر به جا میآورم قربة الی الله.

همین که مرحوم سید هم در عروه چندین مرتبه دارند و اینجا تکرار کردند. اگر وسواسی باشد، اصلاً این کارها غلط است. و اما اگر وسواسی نباشد، ایشان میگویند طوری نیست، اما من اشکال دارم که با سیره‌ی ائمه‌ی طاهرین و با سیرۀ فقها و علما و با سیرۀ نمازخوانها و متشرعه نمیسازد.

میفرمایند:

نعم إذا کان التکرار من باب الوسوسة فلا یجوز، بل لا یبعد بطلان الصلاة به.

در جاهای دیگر هم میفرمایند «لابأس بالقطع الوسواسی»؛ همینطور که وسواسی اگر تکرار کند، تکرارش موجب بطلان نماز است، همچنین اگر کسی با تضرع و زاری ده مرتبه بگوید یا الله،یا ده مرتبه سورۀ حمد یا قل هو الله بخواند و یا بیست مرتبه بگوید ایاک نعبد و ایاک نستعین، اینها عرفاً کلام آدمی است و سیره روی آن نیست و همین عدم الدلیل، دلیل بر اینست که باید آنطور که آنها نماز میخواندند ما هم نماز بخوانیم.

آقای بروجردی «رضواناللهتعالیعلیه» که به قم آمده بودند. مرحوم آیت اللّه مرعشی صحن را به ایشان دادند که ایشان نماز بخوانند. مرحوم آقای مرعشی خیلی آسان میگرفتند و همان وقت که مؤذن میگفت الله اکبر، ایشان نماز مغرب و عشا را در عرض یک ربع میخواندند. حال آقای مرعشی اینطرف و آقای بروجردی آنطرف بودند. آقای مرعشی نمازشان تمام شده بود و آقای بروجردی نگاه میکردند به بالا تا اینکه ببینند سرخی از بالای سر گذشت یا نه. مثل آقای بروجردی با آن همه شخصیت و مقام، بالاخره اینکه میگفت وقت شده یا نشده، ایشان و ما را اذیت میکرد که چرا آقای بروجردی مثلاً باید ده دقیقه بعد از مغرب و افق سرخی یقین پیدا کنند.

بنابراین درد وسواسی دوا ندارد به جز بی تفاوتی و بی خیالی.

شخصی به من میگفت من غسل کردم و سه چهار ساعت در حمام طول کشید اما نتوانستم و رفتم به حمام دیگر و در هفت ساعت یک غسل کردم و الان حرف شما را شنیدم و الان غسل من ده دقیقه طول میکشد.

متأسفانه در میان طلبهها و متشرعه زیاد است. آدمهای غیرمتشرع وسواسی نیستند و این وسواسی گری مختص به طلبهها و مختص افرادی است که تقید به دین دارند و ننگی از برای اسلام درست کردند و واجب است که این ننگ را به واسطه‌ی بی خیالی و بیتفاوتی و به قول آمیرزا ابوالمعالی بگوید غسل باطل به جا میآورم قربة الی الله یا بگوید نماز صبح باطل به جا میآورم قربة الی الله. و باطل این صحیح عندالله است.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo