< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت الله مظاهری

98/04/17

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: اگر کسی بخواهد در نماز سوره ی فیل و قریش و یا سوره ی الضحی و انشراح را بخواند/ قرائت‌/ واجبات نماز/ کتاب الصلاة

 

مسئله 9:

الأقوی اتّحاد سورة «الفیل» و «لإیلاف»، وکذا و«الضحی» و «ألم ‌ ‌نشرح»، فلا یجزی فی الصلاة إلّا جمعهما مرتّبتین مع البسملة بینهما.‌[1]

سوره ی فیل و إیلاف و سوره ی الضحی و ألم نشرح، یک سوره هستند و فقط بسم الله بین آنها فاصله انداخته و این بسم الله در اینجا، دلیل بر ختم سوره ی قبلی نیست؛ و اگر کسی بخواهد در نماز بخواند، باید هر دو سوره را با بسم الله آن بخواند. مثلاً وقتی حمد را خواند، بگوید بسم الله الرحمن الرحیم؛ والضحی و اللّیل اذا سجی و باز بگوید بسم الله الرحمن الرحیم؛ الم نشرح لک صدرک....؛ و درحقیقت دوسوره بخواند به جای یک سوره.

این مسئله از زمان مرحوم محقّق، صاحب شرائع، شهرتی پیدا کرده است و ایشان نسبت داده است به روایات اهل بیت. محقّق نه در همه ی کتابهایش بلکه در کتاب معتبر، فقه موجزی دارد در مقابل شرائع که یک فقه مفصلی است؛ و در آنجا اینطور نقل کرده است که: «انّ أصحابنا روی أنّ الضحی و ألم نشرح سورة واحدة و کذا الفیل و الإیلاف فلا یجوز إفراد إحداهما عن صاحبتهما فی کل رکعة».[2]

عبارت خیلی رساست و به أصحابنا هم نسبت داده است و أصحابنا یعنی شیعه. و اینکه شیعه گفته است اگر میخواهی در نماز سوره ی فیل را بخوانی، باید إیلاف را هم بخوانی. یا اگر میخواهی سوره ی والضحی را بخوانی، باید سوره ی ألم نشرح را هم بخوانی؛ و به تنها یک سوره نباید اکتفا کنی و باید دو سوره با هم خوانده شود.

مرحوم صاحب جواهر «رضواناللهتعالیعلیه» این را نقل میکنند و فتوا میدهند و مرحوم سیّد هم فرمودند:

الأقوی اتّحاد سورة «الفیل» و «لإیلاف»، وکذا و«الضحی» و «ألم ‌ ‌نشرح»، فلا یجزی فی الصلاة إلّا جمعهما مرتّبتین مع البسملة بینهما.‌

این چیز مشهوری شده است؛ اما در وقتی که بخواهیم با قواعد بسنجیم، خیلی مخالف با قواعد است. 1- مشهور در میان اصحاب است که ما صد و چهارده سوره داریم و یکی از آنها بسم الله ندارد و صد و سیزده سوره بسم الله دارد. وقتی سوره ی والضحی را بخواند، یک سوره ی کامل خوانده و باید نمازش درست باشد. 2- خلاف قاعده ی دیگر اینکه بین والضحی و ألم نشرح، یک بسم الله فاصله دارد. باید بگوییم این از متشابهات قرآن است.

سوره ی فیل و إیلاف چه رابطهای با هم دارد که گفتند بسم الله آن را حساب نکن و دو سوره را یک سوره حساب کن. این هم خلاف قاعده است.

خلاف قاعده ی دیگری هست و آن اینست که «بسم الله الرحمن الرحیم» را که شما میگویید بخوان اما حساب نکن؛ و بسم الله الرحمن الرحیم بین ضحی و ألم نشرح مثل اینست که نباشد. همه ی اینها خلاف قاعده است. البته خلاف تفسیر قرآن نیز هست. یعنی وقتی مفسرین به سوره ی والضحی و ألم نشرح میرسند، دو سوره حساب میکنند و دو بسم الله معنا میکنند و دو معنای متباین غیرمربوط به هم ذکر میکنند و از سوره ی فیل و إیلاف و سوره ی والضحی و ألم نشرح میگذرند. و این جمله ی ما خلاف همه ی تفسیرهاست؛ هم تفسیرهای سنّیها و هم تفسیر خاصّه. الحمدلله تفسیر در این باره زیاد نوشته شده و همه ی آنها این چهار سوره را چهار سوره ی مجزا میدانند و بسم الله آنها را جزء میدانند و از نظر معنا ربطی بین دو سوره نمیبینند و معنایش چهار سوره متباین با هم هست. حال ما در نماز بگوییم اینها را رها کن و اگر میخواهی به جای قل هو الله سوره ی فیل را بخوانی، باید سوره ی إیلاف را هم بخوانی. یا اگر میخواهی سوره ی والضحی را بخوانی، باید سوره ی الم نشرح را هم بخوانی. بالاخره بین اینها هیچ رابطهای نیست. بین این دو سوره هیچ رابطهای نیست؛ به اندازهای که ما بسم الله آن را بیندازیم و اول یک سوره را با آخر سوره ی دیگر متصل کنیم و بگوییم این بسم الله زیادی است و این دو سوره، یک سوره است؛ همه ی اینها خلاف قاعده است.

علاوه بر همه ی اینها روایت صحیح السند و ظاهرالدلاله داریم که میگوید دیدم امام صادق «سلاماللهعلیه» در رکعت دوم سوره ی والضحی، و در رکعت دوم سوره ی ألم نشرح را خواند.

باز روایت صحیح السند و ظاهرالدلاله داریم که آقا امام صادق «سلاماللهعلیه» در رکعت اول حمد و سوره ی والضحی خواندند.

 

صحیحه زَيْدٍ اَلشَّحَّامِ قَالَ: صَلَّى بِنَا أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَقَرَأَ فِي اَلْأُولَى وَ اَلضُّحَى وَ فِي اَلثَّانِيَةِ أَ لَمْ نَشْرَحْ.[3]

روایت صحیح السند و ظاهرالدلاله و فعل امام صادق «سلاماللهعلیه» است که سوره ی والضحی را یک سوره حساب کردند و در رکعت اول خواندند و سوره ی ألم نشرح را هم یک سوره حساب کردند و در رکعت دوم خواندند. لذا اگر به کسی بگویند سوره را خواندی یا نه؛ میفهمد از بسم الله تا بسم الله دیگر است.

 

روایت 10 از باب 10 از ابواب القرائة فی الصلاة، وسائل الشیعه، جلد 6، صفحه 56:

صحیحه رقّی عن أبی عبدالله علیه السلام: و قرأ فی أول رکعة الحمد و الضحی...... .[4]

حال چطور شده که این روایات صحیح السند را، مثل صاحب جواهر، رها کردند و مثل مرحوم سیّد متابعت کردند، به خاطر یک جملهای که مرحوم محقّق در معتبر نقل کردند به نام «روی أصحابنا». لذا هرچه فکر میکنیم که این عبارت مرحوم سید را در اینجا درست کنیم، نمیشود و آن حرف مرحوم محقق هم که مرسلاً میگویند روی اصحابنا، نمیشود به هم بچسبانیم و قاعده اقتضا میکند که همینطور که در قرآن سوره ی والضحی و سوره ی ألم نشرح، دو سوره است؛ برای اینکه همه میدانند و اینکه میگویند صد و چهارده سوره در قرآن است، به خاطر فاصله افتادن با بسم الله الرحمن الرحیم است. لذا میگویند در سوره ی برائت بسم الله نیامده برای اینکه سوره ی غضب است. لذا اگر به کسی بگویند سوره را خواندی یا نه؛ میفهمد که از بسم الله تا بسم الله دیگر است.

من در اینجا میگویم بسم الله الرحمن الرحیم از نظر قرآن، فاصله بین سورتین است. اگر بخواهیم دو سوره را بشناسیم، با بسم الله الرحمن الرحیم، بین سورهها فاصله افتاده است. و در سوره ی برائت که فاصله نیفتاده، میگویند این سوره تمام شد و این سوره که بسم الله ندارد برای اینکه سوره ی غضب است و الاّ همه، چه سنی و چه شیعه، میدانند که فاصله ی بین دو سوره به بسم الله الرحمن الرحیم است. حال در اینجا میگویید بسم الله الرحمن الرحیم را باید بگوید اما دو تا سوره را یک سوره حساب کند. پس اگر دو سوره است، پس چرا یک سوره حساب کنیم! و اگر یک سوره است، چرا بسم الله الرحمن الرحیم بین آنها فاصله انداخته است. اینجا یک تعبّد حسابی است و نمیتوانیم وجهی برای این تعبّد پیدا کنیم و این جمله ی مرحوم محقق که میگوید «روی أصحابنا»، مثل حرف مرحوم صاحب جواهر است که میفرماید «المشهور أنّه کذلک» و مثل حرف مرحوم سید است که میفرمایند «الأقوی إتحاد سورة الفیل و الإیلاف».

حق مطلب اینست که: «الأقوی عدم إتحاد سورة الفیل و الإیلاف و کذا والضحی و ألم نشرح و یجزی فی الصلاة أحدهما مع البسمله له معهم». حق مطلب از نظر قرآن و روایات اینست و اما جمله ی «روی أصحابنا» و اهمیت دادن صاحب جواهر به آن و بعد هم اهمیت دادن و فتوا دادن مرحوم سیّد به آن، از متشابهات است؛ و قاعده اقتضاء میکند که سوره با بسم الله الرحمن الرحیم شروع میشود و بسم الله الرحمن الرحیم بعدی ختم سوره ی قبل است. من جمله والضحی و ألم نشرح و من جمله سوره ی فیل و ایلاف.

حال اگر تناسبی بین این سورهها بود، باز کسی بگوید این بسم الله زیادی است. اگر یادتان باشد دیروز گفتیم این تحریف در قرآن است. ما میگفتیم هرکه بسم الله الرحمن الرحیم جزء قرآن نیست، صد و سیزده آیه از قرآن کم کرده است و قرآن از نظر شیعه ذره‌ای کم و زیاد نشده است.

سنّیها بسم الله الرحمن الرحیم را جزء نمیدانند و در سوره لازم نمیدانند. کسانی که مشرف شدند، دیدند که حمد را می‌خوانند و به رکوع میروند و گاهی اگر دلش خواست چند آیه میخواند و به رکوع میرود. اما شیعه اینگونه نیست، بلکه شیعه میگوید باید یک حمد و یک سوره ی تام خواند. یکی از فضلا به من نوشته بود که این لازم نیست برای اینکه روایت داریم که گفته لازم نیست و من گفتم یک دسته روایات داریم که میگوید سوره واجب است و یک دسته روایات میگوید سوره واجب نیست؛ حال اگر ما باشیم و همین، میگوید سوره مستحب است. اما یک دسته روایت داریم که سوره واجب است، مگر در صورت ضرورت. مثلاً اگر بخواهد سوره را بخواند، قطار یا ماشین میرود. و آن روایات صورت ضرورت، شاهد جمع است و اتفاق اصحاب است در مقابل سنّیها، که در رکعت اول و دوم حتماً باید یک حمد و یک سوره خوانده شود، الاّ بالضروره. حال در اینجا میفرمایید که والضحی و ألم نشرح یک سوره نیست، لذا باید با بسم الله دو تا سوره بخوانیم. اگر والضحی و ألم نشرح یک سوره باشد، پس چرا با بسم الله فاصله افتاده است. و اگر دو سوره است، باید بگوییم اکتفا به أحدهما، کفایت میکند.

مسئله انصافاً از نظر قواعد تمام است و از نظر تفسیر، تمام است و باید بگوییم سوره ی فیل و إیلاف دو سوره است و سوره ی الضحی و ألم نشرح دو سوره است و دلیلش هم اینست که چهار تا بسم الله دارد و بسم الله هم کاشف از تمام شدن سوره است، و اگر کسی به أحدهما کفایت کند، نمازش درست است.

تقاضا دارم روی این مسئله فکر کنید، شاید چیزی به نظر شما برسد و بتوانید این خلاف قواعدی که من گفتم، درست کنید و به این فرمایش مرحوم سیّد یک جای علمی بدهید. اما ظاهراً که نمیشود.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo