درس خارج فقه آیت الله مظاهری

موضوع: دربارۀ تکبیرة الإحرام/ تکبیرة الإحرام‌/ واجبات نماز/ کتاب الصلاة

‌وتسمی‌تکبیرة الافتتاح أیضاً، و هی أوّل الأجزاء الواجبة للصلاة، بناءً ‌ ‌علی کون النیّة شرطاً، وبها یحرم علی المصلّی المنافیات، وما لم یتمّها ‌یجوز له قطعها، وترکها عمداً وسهواً مبطل، کما أنّ زیادتها أیضاً کذلک، فلو ‌ ‌کبّر بقصد الافتتاح و أتی بها علی الوجه الصحیح ثمّ کبّر بهذا القصد ثانیاً ‌ ‌بطلت، واحتاج إلی ثالثة، فإن أبطلها بزیادة رابعة احتاج إلی خامسة، ‌وهکذا تبطل بالشفع و تصحّ بالوتر، ولو کان فی أثناء صلاة فنسی وکبّر لصلاة اخری فالأحوط إتمام ‌الاُولی وإعادتها.‌[1]

‌چند مسئله در تکبیرة الاحرام گفته شده که تقریباً اجماع روی مسئله هست و خیلی حرف ندارد. و همۀ عوام می‌دانند که به واسطۀ الله اکبر اول نماز، این شخص وارد نماز می‌شود؛ چنانچه همۀ عوام می‌دانند که به واسطۀ «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته» از نماز فارغ می‌شود؛ لذا در روایات زیاد آمده که اوله التکبیر و آخره التسلیم؛ و نیّت جزء نماز نیست، بلکه محقّق نماز است. یعنی اگر کسی می‌خواهد نماز صبح بخواند، باید نیت نماز صبح داشته باشد و وقتی این نیّت متحقّق شد، نماز شروع می‌شود به اوّله التکبیر و آخره التسلیم؛ و اینکه بعضی گفتند اول از مقارنات نماز نیت است، اینطور نیست بلکه اول مقارنات نماز «الله اکبر» است؛ و اما آن نیت جزء نماز نیست و محقق نماز است. اگر نیت داشته باشد، می‌تواند نماز بخواند و اگر نیت نداشته باشد، اصلاً نمی‌تواند نماز بخواند. تا آن خطور نباشد یعنی تا توجه به نماز نباشد، اصلاً نمی‌تواند الله اکبر بگوید. لذا اینکه بعضی گفتند نیت جزء اول است، اینطور نیست، بلکه جزء اول همین الله اکبر است، و آن نیت، توجه به عمل است. عمل هم «اوله التکبیر و آخره التسلیم» است. لذا به قول مرحوم سیّد، توجه شرط است. اگر به جای شرط فرموده بودند که نیّت، محقق عمل است، و تا توجه نباشد، اصلاً نمی‌شود نماز خواند و باید توجه به نماز باشد، که توجه او را وادارد که بگوید الله اکبر و تا آخر نماز که سلام بگوید. بنابراین اگر مرحوم سیّد فرموده بودند «بناءاً علی کون النیة محقّقاً»، بهتر بود. یعنی محقق نماز، نیت است. اول نماز، الله اکبر است. این نماز رکن است. سابقاً خواندیم که ارکان نماز پنج چیز است. تکبیرة الاحرام، قیام متصل به رکوع، رکوع و دو سجده است. اینها اگر بیایند، نماز صحیح است و اگر نیایند، عمداً باشد، نماز باطل است و اگر سهواً هم باشد، باز نماز باطل است. علاوه بر اینکه روایات در این مسئله هست، سابقاً هم راجع به این ارکان مفصل صحبت کردیم، حال یکی یکی در اینجا می‌خواهند راجع به مقارنات نماز صحبت کنند که اول آن تکبیرة الاحرام است، و تا این تکبیرة الاحرام گفته نشود، نمی‌شود نماز شروع کرد و اگر نماز را شروع کند بدون اینکه تکبیرة الاحرام، معلوم است که نمازش باطل است. همینطور که اگر با دو تکبیرة الاحرام شروع کند، نمازش باطل است.

یعنی اگر تمام نکرده، می‌تواند آن را قطع کند. این کار برای وسواسی‌ها خوب است. مثلاً می‌گوید الله الله الله و بعد می‌گوید الله اکبر. اما هنوز الله اکبر را تمام نکرده، قطع می‌کند. ایشان می‌فرمایند این جایز است. معمولاً مشهور در میان فقها اینست که کسانی که اینگونه نماز می‌خوانند، نمازشان باطل است و باید قطع و وصل نکنند.

شخصی نزد من آمده بود و می‌گفت من خوب می‌توانم نماز بخوانم، اما چه در فرادی و چه با جماعت نمی‌توانم الله اکبر را بگویم. نماز تمام می‌شود و من هنوز الله اکبر نگفتم. حال چه کنم؟! یا اینکه می‌گفت بعضی اوقات به قدری ناراحت می‌شوم که منجر به دکتر می‌شود اما نمی‌توانم الله اکبر را بگویم.

من به او گفتم نماز را بدون الله اکبر بخوان. مثل کسی که برهنه است و لباس ندارد و به صورت برهنه نماز می‌خواند یا مثل کسی که حمد و سوره‌اش غلط است و نمی‌تواند یاد بگیرد، به راستی اگر نتواند باید با آنچه در فراخور حالش است، بخواند.

بعضی از مسئله گوها شبهه انداختند که این کسی که می‌خواند روی صندلی یا میز سجده کند، شصتهای پایش را روی زمین بگذارد. ما می‌گوییم اگر بنا شد روی صندلی و میز بخواند، آنچه برایش لازم است اینست که سر را رو میز به مهر بگذارد. نظیر نماز نشسته است و همینطور که در نماز نشسته، خیلی از چیزها معفوّ است، در اینجا هم آقایی که معلول است، خیلی از چیزهایش معفو است. حال وظیفۀ این وسواسی‌ اینست که هرچه به زبانش آمد، بگوید؛ و اگر هیچ چیز به زبانش نیامد، لازم نیست. کم کم این بی خیالی او را خوب می‌کند و اگر به مرور زمان خوب نشد، برای هرکس به اندازۀ وسعش نماز و روزه واجب است. همینطور که اگر روزه برایش ضرر دارد، باید روزه‌اش را بخورد. این هم که نمی‌تواند الله اکبر بگوید، باید مابقی نماز را بگوید. مثل کسی که گنگ است. همینطور که گنگ نماز را بدون حمد و سوره و سجده می‌خواند، این هم باید بدون الله اکبر نماز بخواند. پس هرکسی به اندازۀ وسعش بخواند.

حال در اين مسئله مرحوم سیّد، ما در این عبارت گیریم که: «وما لم یتمّها ‌یجوز له قطعها». چیزی که هنوز تمام نکرده، قطع آن جایز است. مثلاً اگر بگوید الله، الله و بعد بگوید الله اکبر، درست است. از او سوال می‌کنیم الله اول از چه باب بود. اگر بگوید از نماز بود، نماز باطل است. اگر بگوید از نماز نیست، آنگاه چیز زائدی آمده و «من زاد فی صلاة فعلیه الاعادة». پس این عبارت مرحوم سید ظاهراً اشکال دارد که بگوید الله و قطع کند و بعد بگوید الله اکبر.

لذا ما می‌گوییم‌«و ما لم یتمّها یجوز له قطعها» درست نیست، بلکه اگر تمام نکرده، باید نماز را قطع کند و نه اینکه الله اکبر را قطع کند. مثلاً حرف بزند و رو را از قبله برگرداند وبعد بگوید الله اکبر. ولی نمی‌شود کسی بگوید من از ایاک نعبد و ایاک نستعین اعراض کردم و می‌خواهم دو بار بگویم. بالاخره «من زاد فی صلاة فعلیه الاعادة».