درس خارج فقه آیت الله مظاهری

موضوع: آیا عدول از نمازی به نماز دیگر جایز است/ نیّت/ واجبات نماز/ کتاب الصلاة// نکته‌ اخلاقی

قبل از آنکه وارد مباحثه شوم، مصیبت بزرگ تخریب بقیع را به همۀ شما تسلیت می‌گویم و از طرف همۀ شما، این مصیبت بزرگ را به ساحت مقدس حضرت ولی عصر «اروحنافداه» تسلیت می‌گویم؛ و از پروردگار عالم می‌خواهم که ان شاء الله به دست ما ایرانیها که الحمدلله تعمیر قبور ائمه و امامزاده‌ها به دست ایرانی بوده است؛ خود بقیع هم به دست ایرانیها تعمیر و حرم دار و گنبددار شد؛ ان شاء الله دوباره ببینیم بقیع مطهر مثل کربلای معلی، رواق دار و گنبددار شود و فوق‌العاده اساسی تعمیر شود که به ائمۀ بقیع بخورد.

‌أحدها: فی الصلاتین المرتّبتین کالظهرین و العشاءین إذا دخل فی الثانیة قبل‌ ‌الاُولی،عدل إلیها بعد التذکّر فی الأثناء إذا لم یتجاوز محلّ العدول،و أمّا إذا ‌تجاوز کما إذا دخل فی رکوع الرابعة من العشاء فتذکّر ترک المغرب،فإنّه‌ ‌لا یجوز العدول لعدم بقاء محلّه فیتمّها عشاء ثمّ یصلّی المغرب ویعید العشاء ‌أیضاً احتیاطاً،و أمّا إذا دخل فی قیام الرابعة ولم یرکع بعد،فالظاهر بقاء محلّ ‌ ‌العدول، فیهدم القیام ویتمّها بنیّة المغرب.‌[1]

الثانی:إذا کان علیه صلاتان أو أزید قضاء،فشرع فی اللاحقة قبل السابقة ‌ ‌یعدل إلیها مع عدم تجاوز محلّ العدول،کما إذا دخل فی الظهر أو العصر فتذکّر ‌ ‌ترک الصبح القضائی السابق علی الظهر و العصر،و أمّا إذا تجاوز أتمّ ما بیده علی ‌ ‌الأحوط،ویأتی بالسابقة ویعید اللاحقة کما مرّ فی الأدائیّتین،وکذا لو دخل فی ‌ ‌العصر فذکر ترک الظهر السابقة،فإنّه یعدل.‌[2]

مرحوم سیّد «رضوان‌الله‌تعالی‌علیه» در اینجا می‌فرمایند واجب است. می‌فرمایند باید این کار را بکند.

اگر یادتان باشد، مرحوم سیّد «رضوان‌الله‌تعالی‌علیه» از جمله افرادیست که ترتیب را شرط می‌داند. مسئله، مسئلۀ مهمی‌بود که سابقاً درباره‌اش صحبت کردیم و اینکه ترتیب در نماز قضا واجب است، و اگر نتوانست چه کند، مسئلۀ مشکلی بود؛ و اما اگر کسی نماز صبح را نخوانده و الان می‌خواهد نماز ظهر بخواند، مرحوم سیّد فرمودند واجب است که اول نماز صبحش را بخواند و بعد نماز ظهر و عصر را بخواند. اما ما ترتیب را لازم ندانستیم و گفتیم که می‌تواند درحالی که نماز صبحش را نخوانده، نماز ظهر و عصر را بخواند. لذا مرحوم سیّد در اینجا به خلاف فتوایی که قبلاً داشتند، فتوا دادند؛ برای اینکه قبلاً می‌فرمودند ترتیب مثل نماز ظهر و عصر است، اگر کسی نماز ظهرش را نخوانده و متوجه است، باید اول نماز صبح را بخواند و بعد نماز ظهر و عصر را ادا بخواند. اما ما می‌گفتیم ترتیب لازم نیست و می‌تواند اول نماز ظهر و عصر را بخواند و قضا را هروقت که می‌خواهد، ولو دو سه روز دیگر بخواند. و اما در اینجا به جای آن وجوب، می‌فرمایند برگشتش به نحو جواز است و نه به نحو وجوب.

این بنا بر فتوای ما و فتوای مشهور درست است، اما بنا بر فتوای مرحوم سیّد باید بگویند: العدول فی هذه الصورة علی وجه الجواز بخلاف الصورتین الأولتین فإنه علی وجه الوجوب.

به تناسب عید فطر، روایت شریف و بسیار ارزنده برای ما طلبه‌هاست. اول آن بار سنگینی برای ما طبه ها می‌آورد.

یکی از شیعیان که آشنا با امام صادق است، می‌گوید من رفتم در صف ایستادم که عیدی‌ام را از منصور دوانیقی بگیرم. آقا امام صادق مجبور بودند که به عنوان عید به دیدن منصور دوانیقی بیایند. منصور دوانیقی دربار امام صادق بوده است. می‌گوید منصور دوانیقی رفت و ملاقات مختصری کرد و آمد از کسی که عیدی می‌گرفت، عیدی مرا گرفت و به من داد و گفت اینجا نایست. این ذلت برای تو و ذلت برای شیعه است. و اما یک نصیحت به این آقا کرد. فرمودند فلانی «الحسن لکل احدٍ حسن و منک أحسن لمکانک منّا، والقبیح لکلّ أحدٍ قبیح و منک أقبح لمکانک منّا»[3] . کار خوب از هر که سر بزند، خوب است، اما از خواص خوبتر است. کار بد هم از هرکه سر بزند، بد است؛ اما از خواص بدتر است. کنایه از اینکه نباید در صف عیدی گرفتن از منصور دوانیقی بایستی و تو نباید این قبح را به جا بیاوری.

خواندن نماز شب برای همه خوب است و خیلی روی آن سفارش شده است، اما برای ما خوبتر است. به اندازه‌ای که بزرگان می‌گویند اگر طلبه نماز شب در زندگیش نباشد، نمی‌تواند این راه به این سختی را طی کند. «و من اللّیل فتهجّد به نافلة لک». اینکه پروردگار عالم مقام محمود بدهد، گفتند برای طلبه مقام محمود اینست که برسد به جایی که مروّج اسلام عزیز باشد.

خدمت به خلق خدا برای همه لازم است و اما برای ما طلبه‌ها لازمتر است، برای اینکه از خواص هستیم، و برای اینکه مربوط به نظام هستیم.

در روایتی داریم که پیغمبر اکرم در دفن جوانی شرکت کردند و خیلی روی قبر محکم کاری کردند. وقتی روی قبر را پوشاندند، کسی به مرده گفت بارک الله به تو که به دست پیغمبر اکرم به خاک رفتی. پیغمبر اکرم به همه فرمودند قبر فشاری به او داد. گفتند یا رسول الله! آدم خوبی بود. فرمود: بله، اما مالایعنی زیاد داشت، یعنی حرفهای بیهوده و لغو زیاد داشت. انسان باید کلماتش یا قرآن باشد و یا ذکر باشد و یا مفید برای اجتماع باشد و یا مفید برای خودش باشد؛ و اما ﴿قَدْ أَفْلَحَ اَلْمُؤْمِنُونَ *اَلَّذِينَ هُمْ فِي صَلاٰتِهِمْ خٰاشِعُونَ، وَ اَلَّذِينَ هُمْ عَنِ اَللَّغْوِ مُعْرِضُونَ﴾.

تقاضا دارم از شما که حرفهای بیهوده در کلماتتان نباشد. از ما می‌خواهند که کارهای بیهوده در کلماتمان نباشد. بزرگی می‌رفت و نگاهش به قصری افتاد و آن عمارت توجه او را جلب کرد. پرسید اینجا از کیست؟ به او گفتند از کیست. بعد به این توجه کرد و گفت این گفتۀ تو چه فایده داشت؟ لذا علاوه بر استغفارش تصمیم گرفت یک روز را به خاطر این گناهش، روزه بگیرد. علی کل حال در پیش بزرگان این مالایُعنی خیلی اهمیت دارد. انسان باید مواظب زبانش باشد و بیهوده نگوید. باید مواظب گوشش باشد و بیهوده نشنود؛ و بالاخره مواظب اعضا و جوارحش باشد و بیهوده کار نکند. همۀ کارها یا نتیجۀ دنیا داشته باشد و یا نتیجۀ آخرت. اما به قول امام صادق، از ما توقع نیست که در زبانمان حرام باشد یا در گوشمان حرام باشد. غیبت و تهمت و شایعه پراکنی و بالاخره اذیت به دیگران، گناهش خیلی بزرگ است. گناه به اندازه ای بزرگ است که «من اهان لی ولیاً فقد بارزنی بالمحاربة»[4] . مرحوم کافی روایت را نقل می‌کند و بعد می‌فرمایند امام صادق فرمودند در جملۀ «من اهان لی ولیاً فقد بارزنی بالمحاربة»، منظور از ولی، یعنی شیعیان ما. امام صادق روایت را می‌فرمایند و بعد می‌گویند اشتباه نشود که ناگهان کسی شیطان شود و بگوید مراد از ولی یعنی معصوم. امام صادق می‌فرمایند مراد از ولی، یعنی شیعیان ما. پس مواظب باشیم، غیبت و تهمت و شایعه و اذیت در زبان ما و در گفتار و کردار ما نباشد.

من از شما تقاضا دارم که گاهی این روایتی که خواندم، شما هم بخوانید و صبح به صبح تلقین کنید و بگویید امام صادق به من گفته است. همۀ شما سربازان امام زمان هستید و از خواصید؛ پس بگویید من سرباز امام زمان هستم و امام صادق فرموده: «الحسن لکل احدٍ حسن و منک أحسن لمکانک منّا، والقبیح لکلّ أحدٍ قبیح و منک أقبح لمکانک منّا»؛ و بعد معنا کنید و بگویید من از خواصم، چون سرباز امام زمانم. بنابراین باید از نظر گفتار و کردار، متقیّد به ظواهر شرع باشم.