درس خارج فقه آیت الله مظاهری

موضوع: اگر کسی نیت نماز ظهر داشته باشد اما اشتباهاً بگوید نماز عصر می خوانم/ اشتباه در بیان نیت نماز/ نیّت/ واجبات نماز/ کتاب الصلاة

لو قام لصلاة ونواها فی قلبه فسبق لسانه أو خیاله خطوراً إلی‌ ‌غیرها صحّت علی ما قام إلیها، ولا یضرّ سبق اللسان ولا الخطور الخیالی.‌[1]

مسئله، واضح است و از حرفهای قبل هم مسئله به دست آمده، و اینست که مثلاً نیت نماز ظهر می‌کند و توجه به نماز ظهر دارد و می‌گوید الله اکبر؛ اما تخیّل می‌کند که این نماز، نماز ظهر نیست بلکه نماز عصر است. یا اینکه در گفتارش نیت کرده است نماز عصر را، اما سبق لسان یا اشتباه لفظی می‌گوید نماز ظهر به جا می‌آورم قربة الی الله. این سبق لسان یا اشتباه لفظی یا خطور قلبی که به دل گذرانده، هیچکدام مناط نیست؛ لذا اگر واقع شد، نماز علی ماقامت علیه است؛ یعنی مثلاً می‌خواسته نماز ظهر بخواند و توجه هم داشته و گفته نماز ظهر می‌خوانم، اما در دل گذرانده یا به زبان گفته غیر از علتی که او را واداشته که نماز بخواند. معلوم است که سبق لسان نه نیت است و نه مناط است. خطور خیالی هم نه نماز است و نه نیت است. نیت، توجهی است که او را واداشته که نماز بخواند، لذا از نظر نیّت، نیت آمده و نماز هم از اول تا آخر آمده و نماز درست است اما چیزی که واقع شده یا سبق لسان است و زبانی به جای اینکه بگوید نماز ظهر، گفته نماز عصر. و یا سبق تخیل است و به جای اینکه توجه را بگوید، اخطار کرده نماز عصر را. این خطورات و این سبق لسان‌ها ضرر به اصل نیت نمی‌زند، برای اینکه اصل نیّت هست و اصل نیت هم او را واداشته که نماز بخواند. بنابراین یک امر واضحی است و اگر نگفته بودند مانعی نداشد.

لو دخل فی فریضة فأتمّها بزعم أنّها نافلة غفلة أو بالعکس، ‌صحّت علی ما افتتحت علیه.‌[2]

این هم نظیر همان مسئله است و تکرار در مثال است. فرقش اینست که در مسئله ی 18 روایت هم داریم و در مسئله ی قبل روایت نداشتیم. اما این روایتی که می‌خوانیم هم برای مسئله ی 18 و هم برای مسئله ی 17 خوب است؛ لذا اگر مثل صاحب جواهر «رضوان‌الله‌تعالی‌علیه» روایت را برای هر دو سه مسئله خوانده بودند، خیلی بهتر بود. اما قسم اولی که مسئله ی 17 بود، به وضوح باقی گذاشتند و در مسئله ی دوم تمسک به روایت کردند.

صحیحه عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي يَعْفُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ قَامَ فِي صَلَاةٍ فَرِيضَةٍ- فَصَلَّى رَكْعَةً وَ هُوَ يَنْوِي أَنَّهَا نَافِلَةٌ ـ فَقَالَ هِيَ الَّتِي قُمْتَ فِيهَا وَ لَهَا.[3]

لو شکّ فیما فی یده أنّه عیّنها ظهراً أو عصراً-مثلاً-قیل: بنی ‌ ‌علی التی قام إلیها،و هو مشکل،فالأحوط الإتمام و الإعادة،نعم لو رأی نفسه ‌ ‌فی صلاة معیّنة وشکّ فی أنّه من الأوّل نواها أو نوی غیرها بنی علی أنّه نواها ‌ ‌و إن لم یکن ممّا قام إلیه؛لأنّه یرجع إلی الشکّ بعد تجاوز المحلّ.‌[4]

مرحوم سیّد یک صورت را نفرمودند و به وضوح باقی گذاشتند و آن اینست که اگر در وسط نماز انسان بماند و نداند که چه نیتی کرده است؛ آنگاه این نماز باطل است؛ برای اینکه شک در رکن دارد که آیا نیت کرده یا نیت نکرده یا نیت ظهر کرده یا نیت عصر کرده است. مرحوم سیّد این را نفرموده و مثل اینکه به وضوح باقی گذاشته و رفته روی مسئله‌ای که مرحوم صاحب جواهر «رضوان‌الله‌تعالی‌علیه» فرمودند و ایشان هم تبعاً از صاحب جواهر این تفصیل را فرموده است و تفصیل اینست که: لو شکّ فیما فی یده أنّه عیّنها ظهراً أو عصراً-مثلاً-قیل: بنی ‌ ‌علی التی قام إلیها،و هو مشکل،فالأحوط الإتمام و الإعادة،نعم لو رأی نفسه ‌ ‌فی صلاة معیّنة وشکّ فی أنّه من الأوّل نواها أو نوی غیرها بنی علی أنّه نواها‌ ‌و إن لم یکن ممّا قام إلیه؛لأنّه یرجع إلی الشکّ بعد تجاوز المحلّ.‌

می‌خواسته نماز ظهر بخواند اما نمی‌داند که نیت نماز ظهر کرده یا نیت نماز عصر کرده است. بنا را بگذارد بر آنچه برای آن قیام کرده است. مثلاً برای نماز ظهر قیام کرده است و الان شک می‌کند که نیت ظهر یا نیت عصر کرده است؛ می‌فرمایند این نماز مشکل است. البته قاعده ی تجاوز دارد و در قاعده ی تجاوز اگر باید نماز ظهر بخواند، نیت نماز ظهر کرده و الان شک می‌کند نیت نماز ظهر کرده یا نیت نماز عصر کرده است. قاعده ی تجاوز می‌گوید هرچه نیت کردی یا از آن گذشتی، امضا کن. اما صاحب جواهر می‌فرماید قاعده ی تجاوز در اینجا نمی‌آید و قاعده ی تجاوز برای جای دیگری است. می‌فرمایند که: نعم لو رأی نفسه ‌ ‌فی صلاة معیّنة وشکّ فی أنّه من الأوّل نواها أو نوی غیرها بنی علی أنّه نواها ‌و إن لم یکن ممّا قام إلیه؛ لأنّه یرجع إلی الشکّ بعد تجاوز المحلّ.‌

    1. اینکه نمی‌داند چه نیتی کرده است، در این صورت نماز باطل است.

    2. اینکه می‌داند نیت نماز ظهر کرده اما بعد شک می‌کند که نکند من به جای نیت نماز ظهر، نیت نماز عصر کرده باشم؛ در این صورت می‌گوییم قاعده ی تجاوز هست. مرحوم سید و مرحوم صاحب جواهر در اینجا می‌گویند مشکل است.

    3. اینکه تسبیحات اربعه می‌خواند و شک می‌کند که آیا قبلاً چیزهایی که به جا آورده و نیتی که کرده برای همین نماز بوده یا نه؛ مرحوم صاحب جواهر و مرحوم سید می‌فرمایند قاعده ی تجاوز در اینجا هست.