درس خارج فقه آیت الله مظاهری

زکات از عبادات است، بنابراين بايد با قصد قربت بدهد و اگر قصد قربت نداشته باشد، زکات واقع نشده است. مرحوم سيّد «رضوان‌الله‌تعالی‌عليه» يک صغری و کبری فرض فرمودند و اينکه «الزکاة من العبادات و کلّ عبادة يحتاج الی قصد القربة فالزکاة يحتاج الی قصد القربة». عبارت مرحوم سيّد اين را به ما می‌فرمايد که: «الزکاة من العبادات فيعتبر فيها نية القربة».

مرحوم صاحب جواهر در دليل سوم فرموده صدقه است. برای اينکه قرآن می‌فرمايد: ﴿ذ من أموالِهِم صَدَقَة﴾ و چون صدقه است، قصد قربت می‌خواهد.باز ايراد به صاحب جواهر است که صدقه است و فرق بين او و هبه نيز همين است. اما «کلّ صدقة يحتاج الی قصد القربة» نظير همان حرف قبل است که «کلّ‌ عبادة يحتاج الی قصد القربة». لذا مرحوم صاحب جواهر که دليل سوم آورده است و ديگر بزرگان و مقررين عروه تبعاً از صاحب جواهر اين دليل را در کلماتشان آوردند که «انّ‌الزکاة صدقةٌ‌و کلُّ صدقة يحتاج إلی قصد القربة فالزکاة يحتاجُ إلی قصد القربة». لذا می‌گوييم ﴿ذ من أموالِهِم صَدَقَة﴾؛ و اما اينکه اگر اين صدقه را رياءاً بدهد، يا به زور از او بگيرند، مثلاً اگر حاکم شرع دسترسی داشته باشد، زکات و خمس را به زور می‌گيرد. گفتند اگر به زور بگيرد، قصد قربت ندارد و لذا در اين ماندند و گفتند قصد قربتش را حاکم شرع می‌کند. پيغمبر اکرم می‌فرستادند و زکات را می‌گرفتند. خيلی از آنها به زور و با منّت می‌دادند. بنابراين دليل سوم اينست که: «الزکاة صدقةٌ و کل صدقة يحتاج إلی قصد القربة فالزکاة يحتاجُ‌ إلی قصد القربة». در اينجا صغرا درست است و کبرا دليل می‌خواهد و دليل عين مدّعاست. صحبت ما همين است که آيا زکات قصد قربت می‌خواهد يا نه! شما می‌گوييد زکات قصد قربت می‌خواند، چون قصد قربت می‌خواهد. کل عبادت قصد قربت می‌خواهد و من جمله زکات قصد قربت می‌خواهد. اين دليل عين مدّعا می‌شود. پس يک دليل بياوريد که مفروضٌ‌عنه باشد. گفتم بزرگان مثل شهيدين و مثل صاحب مدارک و مثل صاحب مستند و خيلی از قدما که به اجماع اهميت می‌دهند، همين را گفتند که در زکات شرايطی هست و شرط اول نيّت است و چون عبادت است، نيّت می‌خواهد و نيّت قصد قربت می‌خواهد. گفتم الان اگر حاکم شرع بتواند به زور زکات را می‌گيرد. عبادت و دِين است و دينش ادا شده اما قصد قربت نکرده است. لذا فقها گفتند قصد قربتش را حاکم شرع می‌کند. مثلاً‌زکات را می‌گرفتند و نزد پيغمبر اکرم می‌آوردند و پيغمبر اکرم مصرف می‌کردند. حال پيغمبر نمی‌پرسيدند چه کسی به زور داد و چه کسی منت گذاشت و چه کسی قصد قربت کرد. هرکسی قصد قربت کرده، ثواب می‌برد و هرکسی قصد قربت نکرده،‌ثواب نمی‌برد. ثواب غير از اينست که باطل است.

در دليل پنجم گفتند همه جا زکات در پيش نماز است. ﴿(أقيموا الصلاة و آتوا الزکاة،﴾‌وقتی چنين باشد هرچه صلاة دارد،‌ زکات هم دارد. صلاة قصد قربت می‌خواهد،‌پس زکات هم قصد قربت می‌خواهد. اين هم درست نيست، برای اينکه سنخيت که شرط نمی‌آورد. شما می‌گوييد زيد مثل عمرو است در درس خواندن و به طور عالی درس می‌خواند. اما اينکه زيد قصد قربت می‌کند و عمرو قصد قربت ندارد. اين سنخيت که هرچه نماز دارد زکات هم دارد، يک قياس است.