درس خارج فقه آیت الله مظاهری
کتاب الطهارة
89/12/23
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: آیا زن میتواند نماز میت را بخواند؟
مسئله در باره این بود که آیا زن میتواند نماز میت بخواند به معنا امام جماعت بشود؟ یک اختلافی در مسئله هست و یک روایاتی هم در مسئله هست و مشهور در میان اصحاب فرمودهاند میتواند مطلقا البته برای زنها، نه برای مردها.
روایت حسن بن زیاد را بخوانیم روایت صیقل سئل ابو عبدالله علیه السلام کیف تصلی علی الجنائز اذا لم یکن معهن رجل؟ فقال یقمن جمیعا فی صف واحد مرحوم سید، دیگران فتوی دادهاند روی آن و بعضی از بزرگان گفتهاند اصلا نمیشود الا در صورت ضرورت برای اینکه این فرض کرده است اذا لم یکن معهن رجل، اما ظاهر روایت این است که اذا لم یکن معهن رجل چه جوری نماز بخواند؟ که حضرت فرمودند در یک صف بایستند در مقام بیان این است مفروض در مسئله این است که مرد وزن ندارد اما حالا خوب است در یک صف بایستند حالا چرا در یک صف هم بایستند؟ آن هم معلوم نیست لذا مشهور حملش کردهاند بر استحباب و علی کل حال مشهور در میان اصحاب این است که همینطور که نماز میت را مرد میتواند بخواند زن هم میتواند بخواند فرادی باشد یا جماعت، جمعیت کم باشد یا زیاد و صورت ضرورت باشد یا اختیار،
قاعده هم همین را اقتضا میکند مخصوصا اینکه دیروز گفتیم این اصلاً نماز نیست یک دعا یک راز و نیاز با خداست لذا دیگر زن و مرد ندارد با هم مخلوط باشند به معنا اینکه جماعت بخوانند که آن زن و مرد باشد حتی اگر ما باشیم و خود دلیل میگوید میتواند که زن امام جماعت واقع بشود حتی برای مردها الا اینکه برای آن شهرت یا اجماع دست از این باید برداریم و به عبارت دیگر یک مقدارش را بگوییم نماز است یک مقدارش را بگوییم نماز نیست آن مقدار که بگوییم نماز است دیگر مسلم پیش اصحاب است که زن نمیتواند امام جماعت برای مردها بشود حتی دیروز میگفتم حضرت امام میگفتند که اصلا به عکسش هم همین است زن برای زن میگفتند نمیشود باید مرد امام جماعت باشد آن وقت زنها میتوانند به او اقتدا بکنند، لذا این اختلافها در میان فقهاء هست اگر ما از شهرت از اجماع از این چیزها نترسیم میشود گفت که این نماز میت را زنها میتوانند بخوانند زنها به مردها اقتدا بکنند یک سیره از زمان پیامبراکرم تا الان بوده اما به عکسش زن امام جماعت واقع بشود برای زنها طوری نیست برای مردها طوری است ولی اگر قطع نظر از این شهرت بکنیم بگوییم که این نماز میت دعاست لذا دیگر مختلط باشند با هم مثل اینکه در خانه خدا مختلط هستند و نماز میخوانند همیشه چنین بوده مختلط باشند در یک صف، زن اما جماعت باشد مرد اما جماعت باشد و زنها فقط باشند، مردها فقط باشند من حیث القاعده اشکال ندارد هر چه اجماع داریم شهرت داریم مجبورا دست برمیداریم اما دیگر مابقی را میتوانیم با قاعده درستش بکنیم، حالا آنچه مسلم است زن بخواهد برای مردها نماز میت بخواند نمیشود اما زنها با هم بدون مرد بخواهند نماز بخوانند اشکال ندارد در صف واحد هم همه حمل بر کراهتش کردهاند، علتش را هم نمیدانیم و مرد هم امام جماعت باشد زنها اقتدا بکننند اشکال ندارد پشت پرده باشد یا پشت پرده نباشد.
لذا مشکل با قاعده برائت مشکل نیست و باید دلیل بیاید تا بگوییم مشکل است دلیل نداریم اگر هم ما بخواهیم به روایت صیقل عمل بکنیم که بگوییم حتما باید توی یک صف باشند علاوه بر اینکه استیحاش عقلی دارد ولی بزرگان فقهاء به آن فتوی ندادهاند لذا مرحوم سید هم در عروه فی صف واحد را میفرماید حمل بر استحباب میشود این مسئله مسئله مشکلی نیست.
آن مسئله که مسئله مشکلی است مسئله 18 مرحوم سید است که میفرماید یجوز فی صلاه المیت العدول من امام الی امام فی الاثناء یک امام برای نماز میت هست حالا دو تا پهلوی هم ایستادهاند این آقایی که به این اقتدا کرده در وسط دو دفعه میخواهد اقتدا کند در تکبیر سوم و چهارم به یک امام دیگر میفرمایند جایز است.
چرا جایز است؟ همان قاعده می فرماید این نماز میت که نماز نیست دعاست حالا بخواهد متابعت بکند از یک امام جماعت در دو تا تکبیر، متابعت کند از یک امام جماعت در سه تا تکبیر دیگر اشکال ندارد، خیلی مشکل است، دیروز گفتم مرحوم سید در عروه توی این مسائل نمیدانم چه شده یک مبنای حسابی و طبق آن مبنا حرف زدن و جلو رفتن نیست لذا مثلا حرف زدن در میان نماز میت را میفرمایند جایز است چرا جایز است؟ برای اینکه نماز نیست اما مسئله دیروز ما دیگر حسابی میگفتند که باید اقتدا بکند چون نماز است شرایط امام جماعت را باید داشته باشد چون نماز است در اینجا میفرماید عدول مانعی ندارد چون نماز نیست، از این امام جماعت به امام جماعت دیگر، یک دفعه مثلا نماز را میشکند مثل مثلا نماز ظهر، اقتدا کرده به یک امام جماعتی در وسط نماز را میشکند اقتدا میکند به دوم اما حالا به نماز ظهر یک کسی بخواهد رکعت اول و دوم را به یک امام، رکعت سوم و چهارم را عدول کند به امام دیگر خب نمیشود دیگر.
دیروز میگفتند امام جماعت باید عادل باشد خب اگر دعاست. امام جماعت برای چه عادل باشد؟ میگفتند امام جماعت نمیتواند روی تخت بایستد مردم پایین تخت، باید به عکس باشد بعد هم یک قاعده کلی میگفتند تمام شرایط امام جماعت باید توی نماز میت باشد، آن مسئله را حساب کنیم یا این مسئله را؟ این مسئله مثل آن مسئله است آن مسئله مثل این مسئله است اگر راستی این نماز میت دعاست اصلا نماز نیست چنانچه روایت هم میگوید نماز نیست لذا آدم بیوضو میتواند این نماز را بخواند حتی آدم بی وضو میتواند امام جماعت واقع بشود خب نماز نیست خیلی خوب، اما دیگر باید همهاش را بگویید ولی مرحوم سید اشکال این است که در یک صفحه آن یشترط فی امام الجماعه در نماز میت ما یشترط در فرائض حالا این جا میفرمایند که یجوزعدول من امام الی امام، یک قدری میآییم پایینتر میگویند که حرف زدن در این نماز طوری نیست لذا دیروز ما میگفتیم که این با آن قاعده کلی ولو مردم این را نمازش میدانند سیره این را نماز میداند اما با آن قاعده کلی که امام علیه السلام دست ما دادند و فرمودند لیست بصلاه آن قاعده کلی را میگیریم الا ما اخرجه الدلیل هر کجا دلیل داریم دست از آن بر میداریم هر کجا دلیل نداریم میگوییم که انما لیست بصلاه فلا یشترط در این نماز شرایطی که در سایر نمازهاست آن وقت حتی اصلش را هم دیروز گفتیم، گفتم اگر هم شک بکنیم آیا شرط است؟ آیا جزء است؟ قاعده اقل و اکثر ارتباطی برائت جاری میکنیم میگوییم شرط نیست جزء نیست ظاهراً این جور که من آمدم جلو حرف عالی میشود حرف خوبی میشود اما بنا شد این حرف سید را درستش بکنید یک فقیهی مثل مرحوم سید در یک صفحه دو سه تا فتوای مختلف این جور که من عرض میکنم اختلافی توی مسئله نیست یک قاعده کلی نص در مقصود اینکه این نماز نیست، بنابراین این لایشترط فیه شرایط و اجزاء نماز فرادی یا جماعت الا ما اخرجه الدلیل آن دلیل بیاید استثناء بکند آن مسئله دیگر است حالا اگر شک کردیم آیا شرط است؟ یا جزء است؟ برائت میگوید نه شرط است نه جزء است آن قاعده کلی را فراموش نکن این نماز میت نماز نیست دعاست و همینطور که آدم جنب میتواند دعا بکند همین جور که سه چهار نفر زنهای جنب میتوانند بنشینند با هم دعا بخوانند میتوانند باهم نماز میت بخوانند میتواند اقتدا بکند و حتی میتواند امام جماعت واقع بشود، حالا بازهم روی آن فکر بکنید ببینید آیا چیزی به نظرتان میرسد یا نه؟
خب این مسائل تمام شد.
حالا مسائل مهم این است که طرز نماز خواندن چه جوری باید باشد؟ خب مرحوم سید یک نماز مختصر درست میکنند یک نماز مفصل و آن نماز مختصرش همه میتوانند بخوانند مشهور هم هست اما دلیل حسابی روی آن نداریم و آن این است که این 5 تا تکبیر دارد تکبیر اول شهادتین است تکبیر دوم صلوات است تکبیر سوم دعا به مؤمنین است تکبیر چهارم دعا به این میت است تکبیر پنجم به منزله سلام است نماز تمام میشود خب این یک چیز مشهور در میان اصحاب شده و در میان حتی عموم مردم شده اما یک دلیل حسابی برایش نداریم فقط یک روایت است این روایت را بخوانم روایت ضعیف السند هم هست ببینیم که روایت را چه بکنیم؟
روایت 1 از باب 2 از ابواب صلاه الجنازه،مرحوم صاحب جواهر می فرمایند صحیحه محمد بن مهاجر،خب ایراد شده به مرحوم صاحب جواهر این محمد بن مهاجر از مادرش نقل میکند مادرش اسمش امسلمه بوده امسلمه یک آدم مجهولی بوده نه آن امسلمه زن پیامبر برای اینکه این در زمان امام صادق علیه السلام بوده لذا این صحیحه محمد بن مهاجر یعنی چه؟
حالا بالاتر از این بعد از صاحب جواهر هم خیلی گفتهاند، گفتهاند روایت صحیح السند ظاهر الدلاله داریم بر اینکه نماز میت این است که باید 5 تا تکبیر داشته باشد بعد از تکبیر اول شهادتین بعد از تکبیر دوم صلوات بعد از تکبیر سوم دعا به مؤمنین استغفار برای مؤمنین بعد از تکبیر پنجم هم دیگر به منزله سلام است نماز تمام است، همین جوری که مرحوم سید اول میفرمایند بعد هم دودفعه همان را تکرار میکنند میگویند فیجزی ان یقول بعد نیه القربه و تعیین المیت ولو اجمالا بعد از نیت بگوید الله اکبر اشهد ان لا اله الا الله و ان محمدا رسول الله، الله اکبر اللهم صل علی محمد و آل محمد، الله اکبر اللهم اغفرللمؤمنین والمؤمنات، الله اکبر اللهم اغفر لهذا المیت، الله اکبر.
اول بهطور اجمال بعد هم این اجمال را تفصیلش میکنند لذا برای اینکه 5 تا تکبیر 4 تا دعا دلیل نداریم الا صحیحه محمد بن مهاجر که صاحب جواهر میگویند صحیحه محمد بن مهاجر، اما روایت این است صحیحه محمد بن مهاجر عن امه امسلمه عن ابی عبدالله علیه السلام و این امسلمه خب مجهول است، بعضی گفتهاند که از همه روایات بر روی هم استفاده میکنیم که 5 تا تکبیر 5 تا دعا هرچه میخواهد لذا الله اکبر خدایا این میت را بیامرز، الله اکبر خدایا این فاسق و فاجر است او را بیامرز، الله اکبر خدایا این از اولیاء الله است بهشتش ببر، الله اکبر خدایا وارد بر توست موجب رحمت، الله اکبر تمام شد گفتند از روایات استفاده میکنیم اینکه هر دعایی میخواهد بی دعا نمیشود که 5 مرتبه بگوید الله اکبر الله اکبر الله اکبر نه، اما 5 تا الله اکبر هر دعایی بخواند، شاید هم حالا بعد در بارهاش صحبت میکنیم شاید هم جمع بین روایات هم همین را اقتضا میکند بله روایات باهم مختلف است همین را اقتضا میکند اما همه قدماء متأخرین گفتهاند که نه باید طبق این روایت محمد بن مهاجر عمل بشود یعنی شهادتین میخواهد حالا کم یا زیاد هرچه، صلوات میخواهد حالا کم یا زیاد هرچه، دعا و استغفار برای مؤمنین میخواهد به هر جور هرچه، دعا و استغفار برای خصوص این میخواهد هر جور هرچه، الله اکبر آخرش تمام، گفتهاند که بر طبق این روایت محمد بن مهاجر باید عمل بشود.
آن وقت اشکال این است که این روایت محمد بن مهاجر مثل صاحب جواهر میفرمایند صحیحه، بعدش اشکال به صاحب جواهر شده که آقا این عن امه است و مادرش امسلمه است این مجهول است چرا گفتید که صحیحه محمد بن مهاجر؟ حالا صحیحه محمد بن مهاجر را بخوانم هفت هشت تا جواب برایش داده شده ببینیم این جوابها چیست؟
عن ابی عبدالله علیه السلام قالت سمعت ابا عبدالله علیه السلام یقول کان رسول الله صلی الله علیه و آله اذا صلی علی میت کبر و تشهد ثم کبر و صلی علی الانبیاء و دعا ثم کبر و دعا للمؤمنین ثم کبر الرابع و دعا للمیت ثم کبر خامسا و انصرف.
خب آن چه مشهور گفته هست الا اینکه یک دوتا جمله دارد که دیگر مشهور نگفتهاند قالت سمعت اباعبدالله علیه السلام یقول کان رسول الله صلی الله علیه و آله اذا صلی علی میت کبر و تشهد این تشهد یعنی چه؟ شهادت به وحدانیت؟ نمیشود، شهادت به وحدانیت و رسالت؟ خوب است اصحاب گفتهاند اما تشهد این را نمیرساند، بگوییم که تشهد نماز بخواند ولایت میخواهد یعنی تشهد به وحدانیت و به رسالت و به ولایت لذا کلمه تشهد برای چیست؟ این یک جمله که تشهد نماز هم همین است یک کسی در تشهد نماز شهادت به ولایت ندهد خب نمازش باطل است،یعنی عمدا شهادت به ولایت ندهد خب نمازش باطل است و آله نگوید لذا این تشهد یعنی شهادت به نبوت شهادت به وحدانیت، دیگر حالا بگوید اشهد ان لا اله الا الله و اشهد ان محمدا رسول الله صلی الله علیه و آله خب این تشهد نیست الا اینکه یکی معنا کند بگوید تشهد مراد پیامبر اکرم یعنی تشهد به وحدانیت، تشهد به رسالت فقط لذا اللهم صل علی محمد همین فقط مثل اینکه بعضی سنیها مقیدند که مثل اینکه شمشیر است اگر بگویند و آله، لذا اگر هم و آله میخواهند بگویند و آله و صحابه و عمر و ابابکر را باید توی آن بیاورند خب اینها که نمیشود گفت، این یک معناست که فکرش را بکنیدتا فردا.
یک معنا هم ثم کبر و صلی علی الانبیاء و دعا خب این با حرف مرحوم سید جور نمیاید با قول مشهور هم جور نمیاید اولا اسم پیامبر اکرم نیامده و اینکه ظاهرش است بگوید که اللهم صل علی الانبیاء والمرسلین اسم پیامبر را نیاورد یک هم و دعا خب دیگر دعا لازم نیست، لذا صلی علی الانبیاء مرحوم صاحب جواهر گفتهاند صلی علی الانبیاء پیامبرما را هم میگیرد ولی این دیگر قول مشهور نمیشود این یک چیز دیگر میشود که اصلا سلام بر پیامبر اکرم لازم نیست، کلی، السلام علی الانبیاء و المرسلین نمیشود که لذا باید اگر انبیاء والمرسلین هم میخواهداول پیامبر ما را بگوید اللهم صل علی محمد و آل محمد و علی جمیع الانبیاء والمرسلین، یکی هم آن جمله و دعا، دیگر دعا لازم نیست و این میگوید دعا هم باید باشد.
لذا روایت فقط همین است دیگر روایت نداریم این روایت هم از نظر سند مجهول است از نظر دلالت هم این دوتا اشکال را دارد فکرش را بکنید فردا از شما استفاده کنیم انشاءالله.
و صلی الله علی محمد و آل محمد