موضوع: هنگام غسل میت آیا میت باید برهنه باشد یا پوشیده؟ + آیا غسل میت کافی از بقیه اغسال هست؟

  اعوذ بالله من الشیطان الرجیم . بسم الله الرحمن الرحیم. رب اشرح لی صدری و یسرلی امری واحلل عقدﺓ من لسانی یفقهوا قولی.

  دیروز در این مسئله این‌که میت را باید من وراء الثوب غسلش داد یا اگر نامحرم نباشد مجرداً، دیروز مسئله را نتوانستیم صاف بکنیم برای این‌که دوتا روایت داشتیم یک روایت می‌گفت مجرداً یک روایت می‌گفت من‌وراءالثوب.

  صحیحه علی بن ابراهیم روایت 3 از باب 2 می‌فرمود فان کان علیه قمیص فاخرج یده من القمیص واجمع قمیصه علی عورته وارفعه من رجلیه الی ما فوق الرکبه و ان لم یکن علیه قمیص فالق علی عورته خرقه که این امر می‌کرد می‌گفت که مجردا، پیراهنش را بکن و پیراهن بلند باشد آن را هم بیاور بالا، همین عورتین پوشیده باشد مابقی دیگر لخت باشد .

  اما روایت 7 این باب می‌فرمود که ولا یغسل الا فی قمیص یدخل الرجل یده و یصب علیه الماء من فوقه، آن می‌گفت پیراهن را بکن این می‌گوید که دستت را زیرپیراهن بکن آب را بریز روی پیراهن می‌آید به دستت و غسلش بده، لذا با هم می‌جنگند.

  صاحب جواهر رضوان الله تعالی علیه و دیگران گفته‌اند که به قرینه هر کدام رفع ید می‌کنیم از وجوب دیگری، می‌شود جواز، لذا فرقی نیست بین این‌که مجرداً باشد یا من وراء الثوب باشد.

  گفتم مشهور است اما جمع عرفی نیست، جمع تبرعی اسمش را می‌گذارند جمع عقلی است و اگر ما بخواهیم به جمع تبرعی عمل بکنیم اصلا تعارضی دیگر در روایات پیدا نمی‌شود، اکرم العلماء، لا تکرم العلماء خب قدر متیقن از هر دو می‌گیریم می‌گوییم اکرم العلماء، عدول، لاتکرم العلماء، فساق، جمع است دیگر، جمع شیرینی هم هست اما عرف نمی‌تواند این جمع‌ها را قبول بکند به آن می‌گویند جمع دلالی ندارد جمع تبرعی دارد، در این مانده بودیم، لذا اگر ما باشیم و قواعد دو تا روایت با هم متعارض است باید تساقط کند.

  مرحوم محقق همدانی و دیگران گفته‌اند که صحیحه ابن مسکان این جمع می‌کند بین این دو روایت را روایت 1 از همین باب صحیحه ابن مسکان عن ابی عبدالله علیه السلام ان استطعت ان یکون علیه قمیص فغسله من تحته، گفته‌اند این روایت جمع بین آن دو روایت می‌کند و آن جمع بین روایات حمل می‌کنیم آن جا که می‌گوید مجرداً این بلد نباشد غسل بدهد، نتواند غسل بدهد، مشکل هم هست خب این جمع تبرعی است اما گفته‌اند شاهد جمع دارد شاهد جمعش این روایت است دیگر جمع تبرعی نمی‌شود جمع تعبدی می‌شود یعنی به قرینه این روایت آن دو تا روایت را جمع می‌کنیم اگر استطاعت داری می‌توانی، زیر پیراهن، اگر نمی‌توانی، مجرداً، خب این خوب است که ما بگوییم که اگر می‌شود زیر پیراهن غسلش بده اگر نمی‌شود مجرداً.

  الا این‌که بعضی از بزرگان گفته‌اند مستحب است مجرداً، بعضی گفته‌اند مستحب است زیر پیراهن، این استحباب را این‌ها دیگر از کجا آورده‌اند؟ نمی‌دانم، تا این جا می‌توانیم بگوییم که این روایت ابن مسکان آن دو تا روایت را روایت علی بن ابراهیم و روایت یعقوب را جمع می‌کند به این‌که اگر می‌توانی، زیر پیراهن، اگر نمی‌توانی، سخت است، بلد نیستی، نمی‌شود، مجرداً، اما این استحبابی که در عروه دیده می‌شود که مرحوم سید می‌فرماید قیل، بعد می‌فرماید قیل این جور، این استحباب را یکی گفته افضل است من وراء الثوب، یکی گفته افضل است مجرداً، دیگر این را نمی‌توانیم جایی پیدا بکنیم، این تا این جا.

  اصل چه اقتضا می‌کند؟ خب اصل این است که اگر این روایت‌ها را نتوانسستیم کاری بکنیم دیگر بگوییم جواز، نمی‌دانیم آیا واجب است زیر پیراهن باشد یا نه؟ آیا واجب است مجرداً باشد یا نه؟ رفع مالا یعلمون هر دو را می‌گوید نه برمی‌گردد به این‌که جایز است مجرداً یا من وراء الثوب، دیگر باز هم استحباب از آن پیدا نمی‌شود.

  بنا شد که شما فکرش را بکنید تا ما از شما استفاده بکنیم دیگر مطلب تمام شد دیگر چیزی نداریم.

  فتلخص مما ذکرناه این‌که اگر کسی با روایت‌ها بخواهد بیاید جلو باید بگوید که واجب است، اگر می‌تواند، زیر پیراهن، اگر نمی‌تواند، مجردا، اما فقهاء معمولاً این جوری نکرده‌اند لذا مشکل است، بگوییم همه این‌ها برود کنار با هم تعارض دارد آن‌که باقی می‌ماند اصل است اصل اقتضا می‌کند جواز را، هم تجرد جواز، هم من وراءالثوب جواز و این هم رسم است و هم مشهور در میان اصحاب است

  روایت از نظر سند هیچ کدام هیچ اشکال ندارد و نمی‌خواهیم خیلی چون مسئله مهم نیست وارد این حرف‌ها بشویم و مرحوم آقای خویی اشتباه کرده‌اند، روایت‌ها سندش بسیار عالی است و از نظر سند هر سه روایتی که خواندم اشکال در آن نیست.

  مسئله دوم که این مسئله خیلی به درد بخور است می‌فرماید اگر زنی حائض باشد و بمیرد یعنی پاک شده باشد و غسل نکرده باشد یا مردی، زنی جنب باشد بمیرد حالا باید آن غسل جنابت را آن غسل حیض را به‌جا بیاورید یا نه؟

  مرحوم سید می‌فرماید نه بلکه بخواهد هم به ‌جا بیاورد بدعت است و همان غسل میت کافی است هم از غسل جنابتش، از غسل حیضش، اما دیگر نفرمودند حالا روز جمعه است از غسل جمعه‌اش هم کفایت می‌کند یا غسلهای دیگر بر ذمه‌اش است ولی این جوری که مرحوم سید آمدند جلو، محشین بر عروه هم تقریبا اتفاق دارند این است که این غسل میت کافی از همه اغسال است و حتی مثلا اگر بخواهد اول غسل جنابتش بدهد یا غسل حیضش بدهد بعد غسل میت بدهد مرحوم سید می‌فرماید این بدعت است و نمی‌شود.

  در باب زنده سابقا در باره‌اش صحبت کردیم که اگر کسی مثلا جنب است روز جمعه هم هست یا زن حائض است پاک شده روز جمعه هم هست حالا می‌خواهد غسل کند آیا اگر غسل جنابت کند کافی از آن غسل حیض و از آن غسل جمعه و غسل مس میت واین‌ها هست یا نه؟ اختلاف است، آن جا اختلاف بود و همین جور که این جا مشهور است آن جا هم مشهور بود این‌که غسل جنابت که می‌کند کافی از غسل حیضش است کافی از غسل جمعه‌اش است، اگر مس میت هم کرده باشد کافی است. یک قول دیگر که غیر مشهور است گفته‌اند نه، سه تا غسل باید بکند آن جا آن چیزی که ما انتخاب کردیم گفتیم که خب سه تا نیت بکند یک غسل بکند می‌شود 3 تا غسل و اما اگر بدون نیت باشد ما می گفتیم نمی‌شود هر نیتی غسلی درست می‌کند بنابراین این مرد اگر هم جنب باشد هم روز جمعه است باید دو تا نیت بکند تا بشود دو تا غسل و اما اگر یک نیت بکند غسل جنابت بکند غسل جمعه‌اش به حال خود باقی است، می‌گفتیم زن اگر مثلا حائض است و پاک شده حالا جنب هم هست روز جمعه هم هست سه تا نیت باید بکند سه تا غسل می‌شود و اما اگر یک نیت بکند برای هرچه نیت کرده آن غسل واقع می‌شود لذا اگر غسل جمعه کرده غسل جمعه واقع می‌شود، جنابتش و غسل حیضش باقی است ، اگر غسل جنابت کرده غسل جمعه نکرده، اما مشهور در میان اصحاب می‌گویند نه، می‌خواهد نیت کند می‌خواهد نیت نکند وقتی که یک غسل کرد کافی از همه اغسال است، حتی مثلا مشهور است که اگر غسل روز جمعه کرد کافی از غسل جنابتش است کافی از غسل حیضش است، این مسئله آن جا مسئله مفصلی بود و مباحثه کردیم.

  آن‌که الان است این است که آیا میت مثل زنده می‌بیند این غسال باید نیت بکند تا غسل واقع بشود یا نه؟ اگر غسل جنابت را نیت نکند یا زن حائض که پاک است نیت نکند آن غسال همین که غسل میت می‌دهد دیگر همه آن احداث از او رفع می‌شود، گفتم حتی مرحوم سید در عروه همچنین محشین می‌گویند اصلاً حق ندارد نیت بکند، دیگر همان غسل میت کافی است از همه اغسال همان که ایشان می‌فرمایند نسبت می‌دهند من نمی‌دانم چه اندازه درست باشد با این روایتی که حالا داریم نسبت می‌دهند به مرحوم علامه در تذکره، ما که پیدا نکردیم و نسبت می‌دهند به منتهی از همان علامه و می‌گویند که گرفته شده از نهایه مرحوم شیخ طوسی است که آنها گفته‌اند که سه تا غسل باید بدهد و نمی‌دانیم اصلاً مرادشان چیست؟ یعنی مثلا این میت مرده است خب غسل میت را بلدیم باید یک غسل با سدر یک غسل با کافور یکی هم با آب خالص حالا جنب هم هست همین غسل جنابت بدهد یک غسل بدهد دیگر نه سدر می‌خواهد نه کافور با آب خالص یک غسل جنابتش بدهد، این مرادشان است؟ یا مرادشان این است که نه، مثل غسل میت دو مرتبه غسل میت باید به این بدهید یکی برای جنابتش یکی هم برای مردنش؟ لذا معلوم نیست مرحوم علامه چه گفته‌اند؟ چه مرادشان بوده؟ مرحوم شیخ طوسی در کتاب‌های دیگر من‌جمله در آن کتاب مهم فتوایشان مبسوط همین است که مرحوم صاحب

  عروه می‌گویند یک غسل بدهد کافی از همه احداث است.

  برای این مسئله روایات فراوانی هست که این روایت‌ها از نظر سنداز نظر دلالت خیلی خوب است باب 31 از ابواب غسل میت یکی از آن روایت‌ها را بخوانیم روایت 1 از آن باب صحیحه زراره قال قلت لابی جعفر علیه السلام میت مات و هو جنب کیف یغسل؟ قال یغسل غسلا واحد یجزی ذلک للجنابه و لغسل المیت، خب دلالت خیلی خوب است دیگرو سند خوب است هفت هشت تا روایت این جوری هست هم سند خوب است هم دلالت خوب است خب تا این اندازه خوب است که این غسل واحد کافی از همه احداث است.

  اما روایت 7 از این باب معارضه دارد، روایت عیص قلت لابی عبدالله علیه السلام الرجل یموت و هو جنب قال یغسل من الجنابه ثم یغسل بعد غسل المیت، خب این هم دلالتش خیلی خوب است دیگر اما دیگر حالا ندارد آن غسل جنابت را چه جوری غسل بدهد؟ یعنی مثل این‌که اگر زنده بود غسل می‌کرد حالا هم همین‌جور غسلش بدهند که ظاهرش هم همین است بعد هم غسل میتش بدهند.

  روایت دو سه تا اشکال دارد یعنی از نظر دلالت، خود عیص از اجله اصحاب است و شکی نیست که روایت از نظر آن راوی که از ابی جعفر سؤال می‌کند درست است اما قبلش سعید بن محمد کوفی است این مهمل است نه نجاشی نه شیخ بعدش هم حتی علامه که این فتوی را داده در خلاصه این سعید بن محمد کوفی را اصلا اسمش را نیاورده و اسم ایشان در رجال نیامده نه از قدماء مثل نجاشی مثل فهرست شیخ نه از متأخرین حتی مرحوم مامقانی که مقید است هر مهمل و غیر مهمل را بیاورد این را نیاورده، این یک اشکال است.

  اشکال دیگری که هست همین عیص روایت کرده است غسل واحد را برای این‌که آن روایتی که خواندیم روایت مال عیص بود که مال صحیحه زراره را من خواندم همین عیص یک روایت نقل کرده است که گفته است نه یک غسل کفایت می‌کند روایت 6 از همین باب عن عیص عن ابی عبدالله علیه السلام سندش هم تمام است سندش خیلی خوب است سئلته عن ابی عبدالله علیه السلام عن رجل مات و هو جنب قال یغسل غسله واحده ثم یغتسل بعد ذلک یعنی وقتی میت را غسل دادی خب خودت هم باید غسل بکنی غسل مس میت، لذا فرمودند که یغسل غسله واحده ثم یغتسل بعد ذلک یعنی غسل مس میت این هم اشکال دوم است که آن روایت عیص که گفته است غسل میت کافی نیست سندش درست نیست این سندش درست است یکی هم خود عیص روایت وحدت را نقل کرده ، در حقیقت خودش خودش را رد کرده.

  حرف سوم هم که هست این است که اصحاب به غیر علامه این حرف اصلاً قائل ندارد ، کسی به این روایت عمل نکرده و معلوم هم نیست علامه چه می‌خواهند بگویند ؟ چون علامه مشهور در قولشان این است غسل واحد کفایت می‌کند شاید مثلا در تذکره فرموده باشند غسل واحد کفایت می‌کند و قیل این که غسل جنابتش هم بدهند، یک چنین چیزی.

  بالاخره شاذ است و وقتی شاذ شد بگویید که دو تا روایت عیص با هم متعارض است حذ بمااشتهربین اصحابک فان المجمع علیه لاریب فیه ودع الشاذ النادر خب این هم سوم.

  چهارم روایت معرض عنها عند الاصحاب است یکی آن قضیه دع الشاذ النادر است یکی هم این اعراض اصحاب که اسمش را می‌گذاریم روایت متهمه است یعنی وقتی که ببینیم روایت در مرآی ومنظر اصحاب باشد چه قدماء چه متأخرین و هیچ کسی به آن عمل نکرده باشد مثلا فقط علامه عمل کرده باشد حتی مثلا شیخ طوسی اگر در نهایه گفته اما در کتاب‌های دیگر من جمله مبسوط فرموده است که حتما غسل واحد، دو تا غسل نه.

  روایت در مرآی ومنظر باشد هیچ کس به آن عمل نکند خب معلوم است که این روایت متهم است دیگر عقلاء به این جور روایت عمل نمی‌کنند و این که مرحوم آقای خویی در جاهای دیگر من جمله این جا می‌فرمایند که اعراض اصحاب پشمی به کلاهش نیست می‌گوییم به اندازه‌ای پشم دارد که اصلاً روایت را نابودش می‌کند زیر پشم‌ها تمامش می‌کند، مگر می‌شود یک روایت در مرآی و منظر باشد هیچ کسی به آن عمل نکند ما بتوانیم به آن علم بکنیم؟ فیه کل الضعف، حسابی روایت می‌شود متهمه و اعراض اصحاب، چنانچه جبر سند به عمل اصحاب یک روایت ضعیف است مهمل است مثل همین روایت عیص که خواندم مهمل است ضعیف است می‌بینیم که به این روایت عمل شده یعنی قدماء متأخرین به این روایت عمل کرده‌اند خب معلوم است دیگر این عمل اگر بالاتر از قول نجاشی نباشد که نجاشی می‌گوید ثقه، این عمل اصحاب مسلم خیلی بالاتر از قول نجاشی می‌شود حتی من عقیده دارم اگر نجاشی بگوید ثقه، مرحوم شیخ بگوید ثقه، کشی بگوید ثقه بعد بیاییم توی متأخرین ومتأخرین هم بگویند ثقه این بالاتر از این است که مرحوم نجاشی بگوید ثقه و مثلا مرحوم شیخ هم بگوید ثقه این عمل اصحاب بالاتر از قول اصحاب است از قول اهل رجال است ، لذا هم ضعف سند جبران به عمل اصحاب، هم روایت صحیح السند اعراض اصحاب از کار می‌اندازدش و یک جمله‌ای هم دارند این توی رجال توی درایه این جمله آمده خیلی خوب است کلما زاد فی صحته زاد فی سقمه این روایت این جوری که اعراض اصحاب است هر چه سندش بهتر ضعیف‌تر می‌شود مثلاً اگر ثقه باشد تا صحیح باشد، تا صحیح عال العال ان صحیح عال العال ضعیف تر می‌شود از همین روایت ثقه بودن، موثق بودن، برای این که آن عمل اصحاب حسابی تقویتش می‌کند و اگر هم سند خیلی بالا باشد آن عمل اصحاب آن عال العال را می‌آوردش پایین به اندازه ضعف سند بنابراین همین جوری که اصحاب فرموده‌اند باید بگوییم که یک غسل کافی است ولو این که در زنده بودن ما می‌گوییم یک غسل کافی نیست مگر نیت کند اما در این جا می‌خواهد نیت کند می‌خواهد نکند می‌گوییم که یک غسل غسل میت ، دیگر اگر جنب باشد پاک است اگر حائض باشد پاک است حتی اگر روز جمعه باشد غسل جمعه‌اش هم شده و احتیاج به تکرار نیست احتیاج به نیت هم نیست خب تا این جاها درست است عالی است و فرموده‌اند و ما هم متابعت از آنها می‌کنیم و کرده‌ایم .

  اما این بدعتی که مرحوم سید می‌گوید این را نمی‌دانیم یعنی چه؟ حالا اگر کسی رجاءً برای این که این روایت که هست توی کار رجاءً اول غسل جنابت بدهد ثم تصمیما بدون رجاء تکلیفاً غسل میت بدهد.

  بدعت آن جاست که ما لیس فی الدین این دخل فی الدین اما این جا به عنوان رجاءً دیگر، مثلا نمی‌داند روز جمعه است یا نه؟ رجاءً غسل می‌کند، نمی‌داند غسل جمعه تا ظهر است یا عصر هم می‌شود؟ عصر رجاءً غسل می‌کند، خود مرحوم سید این جاها اگر کلمه رجاء آمد مسلم درست است دیگر و این فرمایش مرحوم سید که می‌فرماید که حتی اگر غسل جنابتش هم بدهد بدعت است ظاهراً وجهی ندارد، یک فکری بکنید تا فردا انشاء الله.

 و صلی الله علی محمد و آل محمد