شرکت در مسابقه ی علمی:

کتاب اجاره در تحریر الوسیله حاوی 47 مسئله است. ما 15 مورد اول آن را برای مسابقه انتخاب کرده ایم. کسانی که می خواهند شرکت کنند یک یا دو مورد از این پانزده مسئله را انتخاب کنند. مناب است سعی کنید که به سراغ مسائل تازه روید که دارای فروع مناسبی هستند. صرفا نقال نباشید و سعی کنید نوآوری هایی داشته باشید. ان شاء الله مطابق هر سال، جوایزی نیز تقدیم می شود. مقاله باید حد اقل بیست صفحه ی وزیری باشد و اگر فارسی هم باشد اشکال ندارد هرچند عربی باشد بهتر است. مدارک و منابع را نیز ذکر شود.

این برای آن است که جمعی پرورش یابند و مراحل اجتهاد را طی نمایند. امسال سیزدهمین سالی است که این مسابقه بر قرار می باشد.

بحث اخلاقی:

رسول خدا (ص) در روایتی می فرماید: شابّ‌ سخيّ‌ حسن‌ الخلق أحبّ إلى اللَّه من شيخ بخيل عابد سيّئ الخلق.

جوانی که سخاوتمند و دارای اخلاق خوب باشد از پیری که سالیان سال خدا را عبادت می کند ولی بخیل و بداخلاق است نزد خدا محبوب تر می باشد.[1]

از این روایت استفاده می شود که صفات اخلاقی در عبادات اثر می گذارد. نباید گفت که عبادت جدا و این صفات جداست. مثلا نماز شب و حج جداگانه محاسبه می شود و بخل و اخلاق بد هم جدا. اخلاق بد عبادات را کم ارزش می کند و اخلاق خود عبادات کم را ارزشمند می سازد.

موضوع: تخلص از ربا با ضم ضمیمه

بحث در این است که آیا با ضم ضمیمه می توان مشکل رباخواری را حل کرد؟ مثلا کسی می خواهد دو من گندم نامرغوب را با یک من گندم مرغوب معاوضه کند. این کار شرعا تفاضل و ربا است آیا می توان به گندم مرغوب یک درهم ضمیمه کرد و مشکل ربا را حل کرد یا درهمی را به یک طرف و دیناری را به طرف دیگر اضافه نمود و مثلا مانند روایتی که در جلسه ی گذشته خواندیم یک دینار را در مقابل هزار درهم قرار دهد؟

گفتیم اجماع است که این کار صحیح و بلا اشکال می باشد.

در جلسه ی گذشته یک روایت را خواندیم و سه روایت اول از همان باب از عبد الرحمان بن حجاج است و همه صحیحه می باشد.[2]

در این روایت آمد که یک دینار که در مقابل ده درهم است را در مقابل هزار درهم قرار می دهد. در این صورت به سود ربا نیز می رسد.

نقول: آنچه از اشکالات در باب حیل ربا گفتیم در این مورد هم وجود دارد. در این معاملات قصد جدی وجود ندارد. اگر هم قصد جدی وجود داشته باشد این معامله سفهی است.

اشکال دیگر این است که این کار موجب نقض غرض شارع می باشد و شارع حکیم نقض غرض نمی کند. شارع ربا را حرام کرد زیرا با ربا صناعات و تجارات تعطیل می شود، ظلم محقق می شود و باب خیرات و معروف بسته می شود. آیا می شود چنین ربایی با ضم ضمیمه صحیح شود؟ مخصوصا که روایات معارض هم دارد.

بنا بر این همانند سابق می گوییم که این کار فقط در صورت ضرورت مجاز است. مثلا همان گونه که در روایت جلسه ی گذشته آمده بود، کاروان در حال حرکت است و باید پول را به صرافی بدهند تا تعویض شود و چون فرصت نیست مجبور هستند این کار را انجام دهند در نتیجه باید آن را با ضم ضمیمه انجام دهند تا به صورت ربای آشکار در نیاید. شبیه همان کاری که حضرت ایوب برای عدم حنث قسم انجام داد: ﴿وَ خُذْ بِيَدِكَ ضِغْثاً فَاضْرِبْ بِهِ وَ لا تَحْنَثْ‌﴾[3]

حتی در صورت انجام دو معامله هم نمی توان این کار را کرد زیرا کسی یک دینار را در مقابل هزار درهم در معامله ی جداگانه نیز معامله نمی کند.

در اینجا دو نکته وجود دارد:

نکته ی اول: مرحوم امام قدس سره در ذیل مسأله ی هفتم ضم ضمیمه را پذیرفته است و در واقع ایشان یک نوع حیله ی ربا را پذیرفته است و آن را فرار از حرام به سوی حلال می داند.

ما تعجب می کنیم که با آن تشدّدی که ایشان در مورد حیل دارد چگونه آن را پذیرفته است. البته به ما خبر دادند که ایشان در کتاب البیع ضم ضمیمه را دو قسم کرده است یکی اینکه معادل قیمت واقعی باشد مثلا یک دینار در مقابل ده درهم باشد.

نکته ی دوم: اهل سنت و به تبع آنها بعضی از روشنفکران شیعه می گویند: ربا بر دو قسم است: گاه ربا مصرفی است یعنی کسی ربا می گیرد تا آن را مصرف کند ولی قسم دوم ربایی است انتاجی. مثلا ربا می گیرد تا آن را سرمایه کند و روی آن کار کند و کارخانه و تجارتی راه بیندازد و سود ببرد. آنها می گویند: ادله ی حرمت ربا این مورد از ربا را شامل نمی شود و منحصر به ربای مصرفی است. در ربای انتاجی مفاسد ربا وجود ندارد. آنها در این مورد رساله های بسیاری نوشته اند و نقطه ی مشترک آن مقالات این است که ادله ی ربا اطلاق ندارد تا ربای انتاجی را هم شامل شود. آنها می گویند: مشخص نیست ربای انتاجی در زمان جاهلیت هم وجود داشته باشد تا ادله ناظر به آن باشد.

نقول: اشتباه آنها در این است که توجه ندارند در ربای انتاجی یک طرف فقط سود می برد و طرف دیگر هم سود و هم زیان. کسی که ربای انتاجی می گیرد گاه ممکن است ورشکسته شود ولی ربا دهنده فقط سود می برد. مفاسد ربا در این مورد نیز وجود دارد و ترک صناعات و معروف و ﴿لا تَظْلِمُونَ‌ وَ لا تُظْلَمُون‌﴾[4] نیز در آن وجود دارد.