< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت‌الله مکارم

مبحث خیارات

97/02/18

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: خیار تأخیر در جنسی که زود فاسد می شود

بحث در خیار تأخیر است و به خیار «ما یفسد لیومه» و یا به عبارت صحیح تر «ما یفسد بالمبیت» رسیده ایم. اصل بحث را مطرح کردیم و اکنون فروعاتی باقی مانده است که باید آنها را بررسی کنیم:

فرع هفتم: لو حصل الفساد فی یومین بلیالیها

جنسی هست که در عرض دو روز یا دو روز و نصف (و هرچه که قبل از سه روز باشد) فاسد می شود. در اینجا نیز شکی نیست که خیار جاری می شود. علت آن سه چیز است:

اولا: لا ضرر می گوید هنگامی که مبیع می خواهد به مرحله ی فساد برسد و مشتری هم نیامده است جنس خود را تحویل بگیرد بایع می تواند بیع را فسخ کند زیرا عدم فسخ موجب ضرر بایع است.

ثانیا: سیره ی عقلاء می گوید که باید قبل از فساد، معامله را فسخ کرد.

ثالثا: الغاء خصوصیت قطعیه در اینجا به راحتی وجود دارد و از جنسی که یک روز فاسد می شود می توانیم به این گونه جنس ها تعدی کنیم.

فرع هشتم: لو لم یحصل الفساد فی المبیع اصلا.

مبیع به گونه ای است که هرگز فاسد نمی شود ولی بازار را از دست می دهد. مثلا هتل هایی است که شب اربعین یا ایام خاصه ی عید و مانند آن مشتری بسیاری دارد و فردی هم هتل را اجاره کرده و نیامده است پول را بدهد تا اتاق را تحویل بگیرد. صاحب هتل وقتی دید دارد دیر می شود می تواند اجاره را فسخ کند و هتل را به دیگری واگذار کند. البته واضح است که اگر مشتری پول را داده باشد فسخ راه ندارد زیرا صاحب هتل ضرری را متقبل نمی شود.

همچنین است در مورد بلیط قرار و هواپیما و مانند آن.

فرع نهم: در سابق برای خیار تأخیر سه شرط بیان کرده بودیم که عبارت بود از اینکه: اولا: متاع را تحویل نداده باشد و مشتری آن را نگرفته باشد، ثانیا: تمام ثمن را نداده باشد (بعض ثمن کافی نیست) و ثالثا: از طرف مشتری شرط تأخیر گذاشته نشده باشد.

شرط سوم در چیزی که در عرض یک روز فاسد می شود راه ندارد و فقط شرط اول و دوم راه دارد. شرط تأخیر در جایی که تأخیر موجب فساد می شود معقول نیست. به عبارت دیگر خیار در جایی است که فرد مخیّر بین فسخ و عدم فسخ باشد ولی در ما نحن فیه چون جنس از بین می رود و موضوع از بین می رود تخییر معنا ندارد.

در خلال این مسأله مسأله ی دیگری وجود دارد که در همه ی امانات راه دارد. مثلا گوسفندی را به امانت گذاشته اند و من که امین هستم مشاهده می کنم که گوسفند در حال از بین رفتن است آیا امین باید بگذارد گوسفند بمیرد و آن را دور بیندازد یا به حکم امین که باید منافع و مصلحت امانت گذار را در نظر بگیرد باید گوسفند را ذبح کند و مصرف نماید و بعد پولش را به امانت گذار تحویل دهد؟

آیا اگر مشاهده می کند که امانت در حال خراب شده است وظیفه دارد چنین کاری کند؟ به نظر ما این جزء وظائف امین است از این رو اگر در بیابان، لقطه ای مانند گوسفندی پیدا کرد و می داند که گوسفند صاحب دارد. اگر او گوسفند را نگیرد گرگ آن را تلف می کند. او باید گوسفند را بگیرد و به آن آب و علف دهد. امین نمی تواند نسبت به این مسأله بی تفاوت باشد. عرف عقلاء می گوید که انسان وقتی امین است باید در حفظ امانت کوشش کند. در اینجا حتی اگر بایع تمام پول را گرفته باشد باز طبق عرف عقلاء آن مبیع مانند امانتی در نزد بایع است و بایع به حکم وظیفه باید معامله را فسخ کند و متاع را در جای دیگری مصرف کند و بعد پول آن را به مشتری تحویل دهد.

بله امین ضامن نیست ولی از لحاظ حکم تکلیفی چنین وظیفه ای دارد.

فرع دهم: آیا احکام تلف در سه روز و بعد از سه روز در اینجا هم راه دارد یعنی اگر در روز، قبل از فساد تلف شود از کیسه ی بایع است؟ و هکذا اگر قبل از غروب آفتاب که هنوز فاسد نشده است دزدی آن را ببرد از کیسه ی بایع است؟

به نظر ما همان بحث در اینجا نیز با الغاء خصوصیت جاری است و قاعده ی «تلف المبیع قبل قبضه من مال بایعه» در آن جاری می شود.

فرع یازدهم: آیا مسقطات خیار در ما نحن فیه نیز جاری است؟

یکی از مسقطات این بود که در بعد از ثلاثة ایام که خیار تأخیر می آید آن را اسقاط کنند. در اینجا هم بعد از اینکه بایع قبل از فسادِ مبیع خیار دارد آیا می تواند آن را اسقاط نماید؟

حق این است که نمی تواند زیرا با ساقط کردن خیار یا باید جنس نزد بایع بماند تا فاسد شود و یا مشتری بیاید آن را تحویل بگیرد. واضح است که اگر مشتری نیاید چون مبیع فاسد می شود اسقاط خیار معنا ندارد. در ثلاثة ایام بحث از فساد نبود ولی در جنسی که زود فاسد می شود فساد راه دارد.

همچنین اسقاط خیار حین عقد نیز راه ندارد. همچنین بذل تمام ثمن در اینجا موجب اسقاط خیار نمی شود زیرا اگر خیار ساقط شود و مشتری هم نیاید، مبیع فاسد شده کار به اسراف کشیده می شود.

فرع دوازدهم: هل یجری هذا الخیار فی غیر البیع؟

 

ان شاء الله در جلسه ی آینده این بحث را مطرح می کنیم.

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo