بحث اخلاقی:

رسول خدا (ص) در حدیثی می فرماید: أحبّ اللَّه تعالى عبدا سمحا إذا باع و سمحا إذا اشترى و سمحا إذا قضى و سمحا إذا اقتضى.[1]

خداوند بنده ای را که سخت گیر نیست و آسان می گیرد دوست دارد چه هنگامی که جنسی را می فروشد، چه جنسی را می خرد (شرایط و اوصافی که در نظر دارد کمی هست و کمی نیست و سخت نمی گیرد) و به هنگامی که می خواهد دِینش را ادا کند و هنگامی که می خواهد دِینش را مطالبه کند (اگر تأخیر افتاد سخت نگیرد)

بسیاری از مشکلات زندگی مربوط به سختگیری افراد است. بسیاری از پرونده های دادگستری از این قبیل است. مخصوصا در مسأله ی ازدواج نباید سخت گرفت.

مثلا در ایام عید می خواست به جایی برود ولی نشد و یا می خواست با هواپیما برود نشد و یا رنگ خاصی از لباس را می خواست همچنین در غذا و مانند آن در هیچ جا نباید سخت گرفت. کسانی که سختگیر باشند گرفتار سختی می شوند. بسیاری از دعواها و طلاق ها و حتی بسیاری از جنایات و قتل ها به خاطر سختگیری ها است. مثلا گاه ماشین کسی تصادف می کند و این مسأله موجب دعوا و درگیری می شود.

در مسائل اجتماعی باید آسان گرفت تا مقداری اجتماع به حرکت در آید. گاه در جامعه به خاطر انجام یک کار صنعتی و یا احداث یک شرکت از بس کاغذبازی می شود گاه فرد از انجام آن منصرف می شود.

موضوع: معیار در غبن

بحث در این بود که آیا معیار در غین قیمت حین العقد است یا اگر ترقی قیمت واقع شود آن هم نقشی دارد.

شیخ انصاری در مکاسب قائل است که آنچه معتبر است قیمت حال العقد است و اگر بعد از عقد قیمت تغییر کند و غبن از بین برود همان قیمت عند العقد معیار است زیرا این ترقی قیمت در ملک مشتری ایجاد شده است و بایع در هر صورت او را مغبون کرده است و اگر زیادی رخ دهد مربوط به بایع نیست.

بعد اضافه می کند که احتمال دارد خیار در این صورت وجود نداشته باشد زیرا غبن تدارک شده است. مانند خیار عیب که اگر قبل از اعمال خیار، عیب برطرف شود خیار عیب از بین می رود.

نقول:

اولا: در صورت تنزل قیمت چه می گویید؟ اگر بایع مشتری را مغبون کرده باشد و بعد قیمت بازار تنزل کند آیا غبن بیشتر می شود و در نتیجه بایع باید آن مقداری که تنزل کرده است را نیز جبران کند؟ قطعا لازم نیست آن مقداری که تنزل کرده است را نیز بپردازد. همان گونه که تنزل قیمت در ملک مشتری است ترقی قیمت هم در ملک مشتری است و اگر در صورت تنزل قیمت به گردن بایع نمی افتد در صورت ترقی قیمت هم غبن برطرف نمی شود. (این دو را نمی توان از هم جدا فرض کرد.)

ثانیا: قیاس خیار غبن به خیار عیب مع الفارق است. در خیار عیب اگر عیب بر طرف شود این علامت آن است که متاع، معیوب نبوده است و عیب مزبور ظاهری بوده است. این در واقع کشف از عدم العیب می کند ولی در خیار غبن، گران شدن و ارزان شدن مربوط به متاع و ذات متاع نیست بلکه بازار بالا و پائین آمده است. این مربوط به خارج جنس است ولی در خیار عیب، برطرف شدن عیب مربوط به درون جنس است.

ثالثا: شما می گویید قیمت بازار که بالا رفته است تدارک می شود ولی ما می گوییم تدارک نمی شود زیرا اگر من مغبون نشده بودم حال که بازار ترقی کرده است چهل دینار گیرم می آمد ولی الآن که مغبون شده ام با ترقی بازار بیست دینار به دست می آورم. بنا بر این غبن برطرف نشده است.

نتیجه اینکه معیار حین العقد است نه ما بعد العقد.