< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت‌الله مکارم

مبحث خیارات

96/11/25

بسم الله الرحمن الرحیم

بحث اخلاقی:

رسول خدا (ص) در روایتی می فرماید: ليس شي‌ء من الجسد إلّا و هو يشكو ذرب اللّسان.[1]

تمام بدن از نیش زبان شکایت می کنند. در روایت دیگری آمده است که صبحگاهان زبان از اعضاء سؤال می کند که حال شما چطور است و اعضاء می گویند: حال ما خوب است اگر از ناحیه ی تو در امان باشیم. زیرا اگر زبان گناهی انجام دهد همه ی بدن به عذاب الهی گرفتار می شوند.

بیشتر گناهان با زبان انجام می شود گفته اند که بیست گناه کبیره با زبان انجام می شود و به نظر ما به سی گناه کبیره بالغ می شود. جالب اینکه زبان همیشه در دسترس است و حال آنکه بعضی از گناهان همیشه در دسترس نیست مثلا شرابخوار همواره به شراب دست ندارد و هکذا کسی که با مواد مخدر سر و کار دارد و یا قمار بازی می کند. ولی زبان همواره به راحتی در دسترس است و منشأ آنهمه گناهان کبیره هم می تواند باشد و بسیاری از آنها حق الناس هستند مانند تهمت، غیبت، اهانت و امثال آن.

در عین حال مشاهده می کنیم که در فضاهای مجازی و در لسان مردم چقدر دروغ، تهمت و غیبت رایج شده است. سابقا تریبون های سخن گفتن دست گروه خاصی مانند خطباء، ائمه ی جمعه و رجال سیاسی بود ولی امروزه در فضای مجازی همه صاحب تریبون هستند.

راهیان سیر و سلوک الی الله اولین توصیه ای که به افراد می کنند حفظ زبان و دعوت به صمت و سکوت است. آبروی مسلمان احترام بسیاری دارد و در روایات آمده است که احترام مسلمان مانند خون اوست. در حدیث دیگری از رسول خدا (ص) آمده است که اگر نگاه تندی به برادر مسلمان کنند کار خلافی انجام داده اند: ما يحلّ لمؤمن أن يشتدّ إلى أخيه بنظرة تؤذيه.[2] حتی نگاه تحقیرآمیز و توهین آمیز و یا تهدید آمیز نیز حرام می باشد و به قول شاعر:

صلاح کار کجا و من خراب کجا*ببین تفاوت ره از کجاست تا به کجا

اگر رسول خدا (ص) هیچ معجزه ای نداشت مگر همین تعلیمات برای معجزه بودن ایشان کفایت می کرد آن هم در فضای خشن و خونریز عرب جاهلی.

 

موضوع: خیار شرط از ناحیۀ مشتری

به مسأله ی دهم از مسائل خیار شرط رسیده ایم. بحث در این است که آیا بایع که می تواند شرط الخیار داشته باشد، آیا مشتری هم می تواند چنین باشد مثلا مشتری بگوید که خانه را بعد از دو سال باید پس بگیری و مغازه و یا ثمن را رد کنی. همچنین آیا هر دو می توانند خیار داشته باشند؟ امام قدس سره قائل است که مانعی ندارد.

(مسألة 10): كما يجوز للبائع اشتراط الخيار له (برای خودش) بردّ الثمن (که ثمن را بیاورد و خانه اش را پس بگیرد.)، كذا يجوز للمشتري اشتراطه له بردّ المثمن (شرط می کنم خانه را بدم تا پول و یا مغازه ام را بدهی.)، و الظاهر المنصرف إليه الإطلاق فيه ردّ العين، (یعنی مشتری که می گوید پولم را بده تا متاعت را پس بدهم خود عین که خانه است را باید پس دهد و نمی تواند مثل و قیمت آن را پس دهد.) فلا يتحقّق بردّ بدله و لو مع التلف، (حتی اگر خانه ویران شده باشد) إلّا أن يصرّح بردّ ما يعمّ البدل، (مگر اینکه مشتری همان اول تصریح کند که یا خانه ات را پس می دهم و یا اگر برای خانه حادثه ای رخ دهد، مثل و یا قیمت آن را پس می دهم) و يجوز اشتراط الخيار لكلّ منهما بردّ ما انتقل إليه. (هم مشتری می تواند خیار شرط داشته باشد و هم بایع که هر کدام آنچه به او منتقل شده است را رد کند و عوضش را بگیرد.)[3]

 

اقوال علماء:

این مسأله را بسیاری از علماء متذکر شده اند. البته ما در این مسأله ندیدیم کسی ادعای اجماع کند زیرا همه ی اصحاب این مسأله را متذکر نشده اند.

صاحب مناهل می فرماید: و كما ان للبائع اشتراط الرجوع في المبيع اذا رد الثمن فللمشترى اشتراط الرجوع في الثمن اذا رد المبيع كما في الدروس و كنز الفوائد و المسالك و مجمع الفائدة و الكفاية[4]

شیخ انصاری نیز می فرماید: الثامن كما يجوز للبائع اشتراط الفسخ بردّ الثمن، كذا يجوز للمشتري اشتراط الفسخ بردّ المثمن. و لا إشكال في انصراف الإطلاق إلى العين (یعنی خود خانه را باید رد کند)، و لا في جواز التصريح بردّ بدله مع تلفه... و یجوز اشتراط الفسخ لکل منهما برد من انتقل الیه او بدله.[5]

در اینجا اگر مشتری قیمت خانه را پس می دهد باید قیمت یوم الاداء را بدهد نه قیمت اولیه را.

در این مسأله نه ادعای اجماعی شده و نه نص خاصی وارد شده است. دلیل ما بر صحت این شرط از ناحیه ی مشتری همان عمومات (اوفوا بالعقود) و (المؤمنون عند شروطهم) و امثال آن است و این شرط خلاف کتاب الله نیست و باید مطابق آن عمل شود.

همچنین ممکن است از روایات بایع که می گفت می تواند پول را بدهد و خانه را پس بگیرد الغاء خصوصیت کنیم. این مسأله تعبد محض نیست و عرف، الغاء خصوصیت می کند و می گوید در ناحیه ی مشتری هم همین مسأله رایج است و مشتری می تواند شرط کند که سه سال در خانه می نشینم و بعد از آن پولم را پس بده و خانه را بگیر.

 

این مسأله فروعاتی دارد که در قالب «بقی هنا امور» ان شاء الله در جلسه ی آینده بحث می کنیم.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo