موضوع: صورت سوم و چهارم از صور وقوفین

بحث در صور مختلف وقوف به مشعر و عرفات است.

امام قدس سره در صورت سوم می فرماید:

الثالث درك اختياري عرفة مع اضطراري المشعر النهاري، فإن ترك اختياري المشعر عمدا بطل، وإلا صح. [1]

یعنی کسی وقوف اختیاری عرفه و وقوف اضطراری نهاری مشعر را درک کند.

امام قدس سره می فرماید: اگر چنین فردی اختیاری مشعر را عمدا ترک کرده باشد حجش باطل است و الا صحیح می باشد.

این همان مسأله ی سومی بود که قبلا ذکر کردیم ایشان در آن مسأله فرمود:

مسألة 3 - من لم يدرك الوقوف بين الطلوعين والوقوف بالليل لعذر وأدرك الوقوف بعرفات فإن أدرك مقدارا من طلوع الفجر من يوم العيد إلى الزوال (البته صحیح این بود که ایشان می فرمود: از طلوع شمس تا زوال زیرا اضطراری مشعر از طلوع شمس شروع می شود.) ووقف بالمشعر ولو قليلا صح حجه [2]

یعنی کسی که وقوف اختیاری مشعر و وقوف شب مشعر را درک نکند و فقط اضطراری نهاری مشعر را قبل از زوال درک کند و وقوف به عرفات را هم درک کند حجش صحیح است.

البته ایشان در صورت سوم یک نکته اضافه بر مسأله ی سوم بیان کردند و آن اینکه اگر کسی عمدا اختیاری مشعر را ترک کند حجش باطل است.

این مسأله اجماعی است و اقوال علماء را قبلا بیان کردیم.

دلیل آن سه روایت است که در باب 21 از ابواب وقوف به مشعر آمده است.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ النَّخَعِيِّ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ أَفَاضَ مِنْ عَرَفَاتٍ إِلَى مِنًى (ظاهر در این است که اختیاری عرفه را درک کرده و بعد مستقیم به منی رفته است) فَلْيَرْجِعْ وَ لْيَأْتِ جَمْعاً (به مشعر بر گردد) وَ لْيَقِفْ بِهَا وَ إِنْ كَانَ قَدْ وَجَدَ النَّاسَ قَدْ أَفَاضُوا مِنْ جَمْعٍ (یعنی زمانی برگردد که مردم وقوف اختیاری مشعر را تمام کرده و از مشعر خارج شده اند و او به اضطراری نهاری مشعر رسیده باشد.) [3]

اینکه امام علیه السلام این دستور را می دهد علامت آن است که حج او صحیح می باشد.

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مَا تَقُولُ فِي رَجُلٍ أَفَاضَ مِنْ عَرَفَاتٍ فَأَتَى مِنًى قَالَ فَلْيَرْجِعْ فَيَأْتِي جَمْعاً فَيَقِفُ بِهَا وَ إِنْ كَانَ النَّاسُ قَدْ أَفَاضُوا مِنْ جَمْعٍ[4]

این روایت صحیحه است.

مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ أَفَاضَ مِنْ عَرَفَاتٍ فَمَرَّ بِالْمَشْعَرِ فَلَمْ يَقِفْ حَتَّى انْتَهَى إِلَى مِنًى فَرَمَى الْجَمْرَةَ وَ لَمْ يَعْلَمْ حَتَّى ارْتَفَعَ النَّهَارُ (این نشان می دهد که این فرع مربوط به جاهل است.) قَالَ يَرْجِعُ إِلَى الْمَشْعَرِ فَيَقِفُ بِهِ ثُمَّ يَرْجِعُ وَ يَرْمِي الْجَمْرَةَ.[5]
از این حدیث استفاده می شود که فرد باید وقوفی در مشعر انجام دهد و اگر فقط از مشعر عبور کند و بگذرد کافی نیست.

این حدیث مربوط به کسی است که جاهل است که امام علیه السلام می فرماید: صبح که فهمید به مشعر بگردد و وقوف اضطراری نهاری را انجام دهد و بعد برگردد رمی جمره را انجام دهد و رمی جمره ی قبلی او باطل بوده است زیرا ترتیب بین وقوف و رمی جمرات در آن رعایت نشده بود.

صورت چهارم در کلام امام قدس سره:

الرابع درك اختياري المشعر مع اضطراري عرفة فإن ترك اختياري عرفة عمدا بطل وإلا صح. [6]

این صورت عکس صورت سوم است یعنی کسی اضطراری عرفه و اختیاری مشعر را درک کرده است. اضطراری عرفه در شب عید است و حکم این است که اگر کسی اختیاری عرفه را عمدا ترک کرده باشد حجش باطل است ولی اگر از روی اضطرار باشد حجش صحیح است.

اقوال علماء:

این مسأله اجماعی است.

صاحب مستند می فرماید: أن يدرك اضطراري عرفة مع اختياري المشعر ويصح حجه إجماعا[7]

صاحب ریاض می فرماید: وكذا لو عكس فأدرك اختياري المشعر و اضطراري عرفة أجزأه بلا خلاف ، كما في التنقيح وغيره ، مشعرين بالإجماع ، كما في صريح المنتهى[8]

صاحب حدائق نیز می فرماید: اما الاختياريان و اضطراري عرفة مع اختياري المشعر، و كذا اختياري المشعر خاصة، و كذا اختياري عرفة مع اضطراري المشعر، فهي مجزئة قولا واحدا.[9]

صاحب جواهر می فرماید: ولو فاته الوقوف بعرفة بقسميه اجتزأ بالوقوف بالمشعر بلا خلاف أجده في شئ من ذلك، بل الاجماع بقسميه عليه، بل المحكي منه في أعلى درجات الاستفاضة، (یعنی اجماع منقول در این فرع بسیار زیاد است).[10]

مطابق کلام صاحب جواهر اگر کسی وقوف اختیاری و اضطراری عرفات را بالکل درک نکند و فقط وقوف مشعر را درک کند و حجش بالاجماع صحیح باشد بنا بر این اگر کسی فقط وقوف اضطراری مشعر و اختیاری عرفه را درک کند باید حجش صحیح باشد.

دلیل مسأله:

در باب 22 از ابواب وقوف به مشعر روایات متعددی وارد شده است.

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ‌ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ فِي رَجُلٍ أَدْرَكَ الْإِمَامَ (رئیس الحاج) وَ هُوَ بِجَمْعٍ (مشعر الحرام یعنی وقوف عرفات اختیاری عرفه را انجام داد و وارد مشعر شده است) فَقَالَ إِنْ ظَنَّ أَنَّهُ يَأْتِي عَرَفَاتٍ فَيَقِفُ بِهَا قَلِيلًا ثُمَّ يُدْرِكُ جَمْعاً قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ (که زمان اختیاری مشعر است) فَلْيَأْتِهَا (باید به عرفات برود و اضطراری عرفات را درک کند) وَ إِنْ ظَنَّ أَنَّهُ لَا يَأْتِيهَا حَتَّى يُفِيضُوا (که اگر به عرفات برود دیگر به مشعر نمی رسد) فَلَا يَأْتِهَا (به عرفات نرود و از وقوف اضطراری عرفات صرف نظر کند) وَ لْيُقِمْ بِجَمْعٍ (در مشعر بماند وقوف اختیاری را درک کند) فَقَدْ تَمَّ حَجُّهُ.[11]

این روایت صحیحه است.

بنا بر این اگر کسی اصلا وقوف به عرفات را درک نکند و فقط وقوف اختیاری مشعر را درک کند حجش صحیح است، به طریق اولی کسی که اضطراری عرفه را درک می کند باید حجش صحیح باشد.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يَأْتِي بَعْدَ مَا يُفِيضُ النَّاسُ مِنْ عَرَفَاتٍ (هنگامی به عرفات رسید که غروب شده بود و مردم از عرفات بیرون می رفتند) فَقَالَ إِنْ كَانَ فِي مَهْلٍ (اگر فرصت دارد) حَتَّى يَأْتِيَ عَرَفَاتٍ مِنْ لَيْلَتِهِ (و وقوف اضطراری عرفات را درک کند) فَيَقِفَ بِهَا ثُمَّ يُفِيضَ فَيُدْرِكَ النَّاسَ فِي الْمَشْعَرِ قَبْلَ أَنْ يُفِيضُوا فَلَا يَتِمُّ حَجُّهُ حَتَّى يَأْتِيَ عَرَفَاتٍ (زیرا او می تواند وقوف اضطراری به عرفات را درک کند) وَ إِنْ قَدِمَ رَجُلٌ وَ قَدْ فَاتَتْهُ عَرَفَاتٌ (وقوف اختیاری و اضطراری عرفات از او فوت شد) فَلْيَقِفْ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَعْذَرُ لِعَبْدِهِ (این عبارت نشان می دهد که فرد در تأخیر معذور بوده است.) فَقَدْ تَمَّ حَجُّهُ إِذَا أَدْرَكَ الْمَشْعَرَ الْحَرَامَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ (اگر وقوف اختیاری مشعر را درک کند) وَ قَبْلَ أَنْ يُفِيضَ النَّاسُ فَإِنْ لَمْ يُدْرِكِ الْمَشْعَرَ الْحَرَامَ فَقَدْ فَاتَهُ الْحَجُّ فَلْيَجْعَلْهَا عُمْرَةً مُفْرَدَةً وَ عَلَيْهِ الْحَجُّ مِنْ قَابِلٍ.[12]

مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِدْرِيسَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ أَدْرَكَ النَّاسَ بِجَمْعٍ (مشعر) وَ خَشِيَ إِنْ مَضَى إِلَى عَرَفَاتٍ أَنْ يُفِيضَ النَّاسُ مِنْ جَمْعٍ قَبْلَ أَنْ يُدْرِكَهَا (می ترسد که اگر به عرفات برود و وقوف اضطراری آن را درک کند مردم از مشعر خارج شوند و وقت وقوف اختیاری مشعر منقضی شود.) فَقَالَ إِنْ ظَنَّ أَنْ يُدْرِكَ النَّاسَ بِجَمْعٍ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَلْيَأْتِ عَرَفَاتٍ (اگر می داند چنانچه به عرفات رود و کمی بماند می تواند قبل از طلوع بع مشعر برسد باید عرفات برود) فَإِنْ خَشِيَ أَنْ لَا يُدْرِكَ جَمْعاً فَلْيَقِفْ بِجَمْعٍ ثُمَّ لْيُفِضْ مَعَ النَّاسِ فَقَدْ تَمَّ حَجُّهُ.[13]

سند این روایت به سعد بن سهل ضعیف است.

صَفْوَانَ بْنِ یحْیی عَنْ مُعَاوِیةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ کانَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی سَفَرٍ فَإِذَا شَیخٌ کبِیرٌ فَقَالَ یا رَسُولَ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِی رَجُلٍ أَدْرَک الْإِمَامَ بِجَمْعٍ (امیر الحاج و رئیس حجاج را در مشعر درک کرد و به عرفات نرسید) فَقَالَ لَهُ إِنْ ظَنَّ أَنَّهُ یأْتِی عَرَفَاتٍ فَیقِفُ قَلِیلًا ثُمَّ یدْرِک جَمْعاً قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَلْیأْتِهَا (باید به عرفات برود و وقوف اضطراری عرفات را درک کند) وَ إِنْ ظَنَّ أَنَّهُ لَا یأْتِیهَا حَتَّی یفِیضَ النَّاسُ مِنْ جَمْعٍ (وقوف اختیاری مشعر از دستش می رود) فَلَا یأْتِهَا وَ قَدْ تَمَّ حَجُّهُ.[14]
این روایت صحیحه است.

ان شاء الله در جلسه ی بعد به سراغ صورت پنجم می رویم.