< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت‌الله مکارم

92/11/05

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: ترک عمدی و غیر عمدی وقوف اختیاری مشعر

بحث در مسأله ی دوم از مسائل مربوط به وقوف در مشعر الحرام است و گفتیم اگر کسی بین الطلوعین که رکن است را در مشعر درک نکند، حج او با دو شرط صحیح است. یکی اینکه وقوف در عرفات را درک کرده باشد و دیگر اینکه شب عید مقداری در مشعر وقوف کرده باشد.

اقوال و ادله ی این مسأله را ذکر کردیم. در خاتمه، دو امر باقی مانده است که باید به آن اشاره کنیم:

الامر الاول: وقوف لیلیه ی مشعر از روایات مختلفی استفاده می شد اما شرطیت وقوف به عرفات را باید بحث کنیم که آیا اضافه بر وقوف لیلیه ی مشعر آن هم واجب است یا نه.

از کلام صاحب حدائق استفاده می شد که شرطیت آن چیزی نیست که از مسلمات باشد. بر خلاف درک وقوف شب مشعر که همه آن را ذکر کرده اند. عبارت ایشان چنین بود:

صاحب حدائق می فرماید: فاعلم أن المشهور بين الأصحاب (رضوان الله عليهم) أنه لو أفاض قبل الفجر عامدا بعد إن كان به ليلا و لو كان قليلا، لم يبطل حجه وجبره بشاة. و ربما زاد بعضهم كون ذلك بعد الوقوف بعرفات.[1]

این شرط، دلیل روشنی هم ندارد ما حدیثی برای آن یافتیم که ممکن است بتوان به آن استدلال کرد:

 

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ النَّخَعِيِّ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ أَفَاضَ مِنْ عَرَفَاتٍ إِلَى مِنًى فَلْيَرْجِعْ وَ لْيَأْتِ جَمْعاً وَ لْيَقِفْ بِهَا وَ إِنْ كَانَ قَدْ وَجَدَ النَّاسَ قَدْ أَفَاضُوا مِنْ جَمْعٍ[2]

نخعی که در سند این روایت آمده است اگر ایوب بن نوح باشد ثقه است ولی گفته شده است که نخعی لقب برای ایوب بن نوح و غیر او بوده است بنا بر این چون این لقب بین او و دیگران مشترک است، نمی توان به آن اطمینان پیدا کرد. مگر اینکه عمل اصحاب جابر ضعف سند آن باشد.

بر اساس این روایت اگر کسی از عرفات مستقیما به منی رود و به مشعر وارد نشود باید برگردد (مثلا از مسیری به منی رفت که از مشعر عبور نکرد) حتی اگر حاجیان از عرفات خارج شده باشند.

دلالت این روایت بر شرطیت وقوف به عرفات شفاف نیست زیرا مورد، موردی بوده است که فرد از عرفات حرکت کرده است و از آن استفاده نمی شود که وقوف در عرفات شرط بوده است.

 

الامر الثانی: ذبح گوسفند

چنین کسی که آن دو شرط را انجام داده است و وقوف اختیاری را ترک کرده است باید گوسفندی را قربانی کند. تنها دلیل آن روایت مسمع است:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ مِسْمَعٍ عَنْ أَبِي إِبْرَاهِيمَ (امام کاظم) ع فِي رَجُلٍ وَقَفَ مَعَ النَّاسِ بِجَمْعٍ (در مشعر) ثُمَّ أَفَاضَ قَبْلَ أَنْ يُفِيضَ النَّاسُ قَالَ إِنْ كَانَ جَاهِلًا فَلَا شَيْ‌ءَ عَلَيْهِ وَ إِنْ كَانَ أَفَاضَ قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ فَعَلَيْهِ دَمُ شَاةٍ.[3]

سند این حدیث حتی اگر ضعیف باشد به عمل اصحاب جبران می شود.

 

مسألة 3 - من لم يدرك الوقوف بين الطلوعين والوقوف بالليل لعذر وأدرك الوقوف بعرفات فإن أدرك مقدارا من طلوع الفجر من يوم العيد إلى الزوال (البته صحیح این بود که ایشان می فرمود: از طلوع شمس تا زوال زیرا اضطراری مشعر از طلوع شمس شروع می شود.) ووقف بالمشعر ولو قليلا صح حجه [4]

این مسأله بر خلاف مسأله ی قبل در مورد فرد معذور است یعنی اگر کسی به سبب عذر، وقوف اختیاری مشعر را درک نکند و از طرفی وقوف شب مشعر را هم درک نکند ولی وقوف به عرفات را فقط درک کرده باشد او اگر اضطراری مشعر که از طلوع شمس تا قبل از ظهر است را درک کند حتی اگر مقدار کمی از آن را حجش صحیح است.

همچنین این مسأله بعدا بعینه تکرار می شود آن جایی که یازده مورد برای وقوفات ذکر می شود و مسأله ی فوق صورت سوم آن مسائل است و علت اینکه چرا امام قدس سره این مسأله جداگانه مطرح فرموده است مشخص نیست شاید برای تأکید بوده باشد.

 

اقوال علماء:

صاحب مستند می فرماید: الثالث: أن يدرك اختياري عرفة مع اضطراري المشعر في النهار، فإن كان ترك اختياري المشعر عمدا بطل حجه إجماعا على الظاهر، و ان کان اضطرارا صح حجه اتفاقا کما عن المنتهی و التذکرة و فی التنقیح و غیره بلا خلاف.[5]

صاحب ریاض می فرماید: ولو أدرك عرفات قبل الغروب ولم يتفق له المشعر حتى طلعت الشمس من يوم النحر (یعنی عذر برایش پیش آمد و نتوانست وقوف اختیاری را درک کند) أجزأه الوقوف به أي بالمشعر ولو قبل الزوال من يومه بغير خلاف أجده ، بل عليه الإجماع في المنتهى وعن التذكرة وفي التنقيح وغيره بلا خلاف.[6]

صاحب حدائق هم بعد از ذکر تقسیمات می فرماید: وكذا اختياري عرفة مع اضطراري المشعر، فهي مجزئة قولا واحدا[7]

 

دلیل مسأله:

دلالت روایات: در باب 21 از ابواب وقوف به مشعر سه روایت وجود دارد:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ النَّخَعِيِّ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ أَفَاضَ مِنْ عَرَفَاتٍ إِلَى مِنًى فَلْيَرْجِعْ وَ لْيَأْتِ جَمْعاً وَ لْيَقِفْ بِهَا وَ إِنْ كَانَ قَدْ وَجَدَ النَّاسَ قَدْ أَفَاضُوا مِنْ جَمْعٍ[8]

ذیل روایت که می گوید او باید به مشعر برگردد حتی اگر مردم از مشعر خارج شده باشند علامت این است که او بعد از طلوع شمس به مشعر رسیده است زیرا وقتی آفتاب طلوع می کند دیگر کسی در مشعر نیست و همه به منی رفته اند.

 

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع مَا تَقُولُ فِي رَجُلٍ أَفَاضَ مِنْ عَرَفَاتٍ فَأَتَى مِنًى قَالَ فَلْيَرْجِعْ فَيَأْتِي جَمْعاً فَيَقِفُ بِهَا وَ إِنْ كَانَ النَّاسُ قَدْ أَفَاضُوا مِنْ جَمْعٍ[9]

این روایت صحیحه است.

دلالت این روایت مانند روایت قبلی است.

 

مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع رَجُلٌ أَفَاضَ مِنْ عَرَفَاتٍ فَمَرَّ بِالْمَشْعَرِ فَلَمْ يَقِفْ (از این استفاده می شود که باید یک توقفی در مشعر کرد و عبوری از آن رد نشد و الا آن مقدار که عبوی در مشعر مانده است کافی نیست) حَتَّى انْتَهَى إِلَى مِنًى فَرَمَى الْجَمْرَةَ وَ لَمْ يَعْلَمْ حَتَّى ارْتَفَعَ النَّهَارُ قَالَ يَرْجِعُ إِلَى الْمَشْعَرِ فَيَقِفُ بِهِ ثُمَّ يَرْجِعُ وَ يَرْمِي الْجَمْرَةَ (و رمی جمرات قبلی او باطل بوده است زیرا ترتیب را باید رعایت کند).[10]
این روایات متعارض های مختلفی دارد که ان شاء الله در جلسه ی بعد به آن اشاره می کنیم.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo