موضوع: میقات بودن دویرة الاهل

بحث در مسئله ی هفتم از مسائل مربوط به میقات است بحث در میقات دوم است که دویرة الاهل می باشد است یعنی منزل کسانی که فاصله اشان تا مکه کمتر از آخرین میقات باشد و همان طور که گفتیم نزدیک ترین میقات تا مکه حدود نود و چهار کیلومتر بود از این رو دویرة الاهل یعنی کسانی که منزلشان از این مقدار به حرم نزدیکتر باشد. این افراد از منزل خودشان محرم می شوند.

بقی هنا امور:

امر اول را دیروز بحث کردیم و اینک به سراغ امر دوم می رویم فنقول:

الامر الثانی: ملاک در اقربیت (اینکه می گوئیم منزلش باید از مواقیت اقرب باشد) آیا باید به مکه اقرب باشد و یا به عرفات.

مشهور و معروف این است که باید منزل فرد به مکه اقرب باشد و محرم محقق در معتبر قائل شده است که باید منزلش به عرفات نزدیک تر باشد و در دلیل آن گفته است که این گونه افراد چون نزدیک به مکه هستند حج افراد و قران به جا می آورند یعنی بعد از احرام مستقیما به عرفات می روند و آنها دیگر به مکه نمی روند و طواف و سعی و اعمال مکه را بعدا باید انجام دهند از این رو باید اقربیت به عرفات ملاک باشد.

البته واضح است که ممکن است در بعضی از مسیرها مسیر عرفات تا مکه حدود بیست کیلومتر فرق می کند. عرفات در جنوب شرقی مکه است و بعضی ار مسیرها ممکن است ابتدا به حرم برسد و بعد عرفات و یا بر عکس.

صاحب مسالک قائل به قول سومی شده است و تفصیل داده است بین اینکه کسی که از منزلش برای حج قران و افراد محرم می شود او باید اقربیت به عرفات را در نظر بگیرد ولی اگر برای عمره ی تمتع محرم می شود او باید اقربیت به مکه را در نظر بگیرد زیرا او باید بعد از احرام به مکه وارد شود.

بررسی ادله: در اکثر روایت اقربیت به مکه ملاک قرار داده شده و شش روایت از نه روایتی که در باب 17 از ابواب مواقیت آمده است اقربیت به مکه را معیار می داند: ح 1 تا 5 و ح 8.

ح 1: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع‌ قَالَ مَنْ كَانَ مَنْزِلُهُ دُونَ الْوَقْتِ إِلَى مَكَّةَ فَلْيُحْرِمْ مِنْ مَنْزِلِهِ

و هکذا روایات دیگر.

بله در یکی دو حدیث مطلق ذکر شده است:

ح 6: قَالَ وَ سُئِلَ الصَّادِقُ ع عَنْ رَجُلٍ مَنْزِلُهُ خَلْفَ الْجُحْفَةِ مِنْ أَيْنَ يُحْرِمُ قَالَ مِنْ مَنْزِلِهِ

این حدیث مرسله است.

ح 9: عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ مِهْرَانَ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَخِيهِ رِيَاحٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّا نُرَوَّى أَنَّ عَلِيّاً ع قَالَ إِنَّ مِنْ تَمَامِ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ أَنْ يُحْرِمَ الرَّجُلُ مِنْ دُوَيْرَةِ أَهْلِهِ فَقَالَ قَدْ قَالَ ذَلِكَ عَلِيٌّ ع لِمَنْ كَانَ مَنْزِلُهُ خَلْفَ هَذِهِ الْمَوَاقِيتِ الْحَدِيثَ.

در سند این حدیث هم سهل بن زیاد قرار دارد.

نقول: به خاطر این دو روایت که مشکل سندی هم دارد نمی توانیم از آن روایات که در آنها صحاح هم هست دست برداریم.

مضافا بر اینکه آن روایات ظاهر این دو روایت را تقیید می کند از این رو این قول که معایر عرفات باشد ضعیف است هرچند آنها که حجشان قران و افراد است باید مستقیما وارد عرفات شوند زیرا وقتی نص روایت این است که ملاک اقربیت به مکه است دیگر نباید در آن تردید کرد.

نکتة: دیروز در امر اول این بحث مطرح شده بود که آیا اقربیت به مکه نسبت به تمامی مواقیت است یا خصوص همان میقاتی که در مسیر فرد قرار دارد. در آنجا قائل شدیم که معیار اقربیت نسبت به تمامی مواقیت است.

اضف الی ذلک که با توجه به امر دوم می گوئیم که آنها که قائل به این هستند هر کس باید به میقات مسیر خودش عنایت داشته باشد دیگر امر دوم برای آنها موضوع ندارد زیرا ملاک طبق قول آنها این است که قبل از میقات مسیر خودشان هستند یا بعدش نه اینکه از همه ی مواقیت به مکه نزدیک تر هستند یا به عرفات از این فقط این امر دوم برای کسانی که در امر اول قائل به قول مشهور شده اند می توانند موضوعیت داشته باشد.

با این بیان می بینم که افراد بسیاری مسئله ی دوم را مطرح کرده اند (به عنوان نمونه صاحب کشف اللثام در ج 5 ص 216 اسامی آنها را به شکل وسیع آورده است) از این رو همه ی آنها باید در امر اول قائل به قول مشهور باشند.

صاحب کشف اللثام می گوید: و ميقات من منزله أقرب إلى مكة كما في النهاية و المبسوط و المهذب و الجمل و العقود و السرائر و شرح القاضي من الميقات منزله للأخبار و هي ناصة على القرب إلى مكة و الاجماع كما في التذكرة و التحرير و المنتهى و في موضع من المعتبر اعتبر القرب إلى عرفات.

الامر الثالث: آیا این قول که می توان از دویره ی اهل محرم شد شامل اهل مکه هم می شود یا نه؟ به این معنا که آنها هم باید از داخل منزلشان داخل مکه محرم شوند یا آنها باید به جعرانه که یکی از حدود حرم است بروند؟

اقوال علماء:

امام در تحریر قائل است که این حکم حتی اهل مکه را نیز شامل می شود. (بل لاهل مکة)

در کشف اللثام در ج 5 ص 216 آمده است: و من كان منزله مكة فمن أين يحرم؟ صريح ابني حمزة و سعيد و ظاهر الأكثر الاحرام منها (از مکه) بالحج لاطلاقهم الاحرام من المنزل لمن كان منزله دون الميقات أو ورائه. ويؤيده ما روي عن النبي صلى الله عليه وآله من قوله : فمن كان دونهن من أهله و لكن أخبارنا لا تدل عليه.

صاحب حدائق هم در ج 14 ص 449 می فرماید: و اعلم أن المشهور بين الأصحاب شمول الحكم المذكور لأهل مكة فيكون احرامهم بالحج من منازلهم و الأخبار المذكورة غير شاملة لهم (اهل مکة) و في حديثين صحيحين ما يخالف ذلك (و ما این دو حدیث را نقل خواهیم کرد)

صاحب جواهر در ج 18 ص 115 می گوید که از بعضی از اصحاب استفاده می شود که این مسئله که اهل مکه هم مشمول این حکم هستند اجماعی است.

نقول: اخبار این قول را رد می کند و اهل مکه را شامل نمی داند زیرا در متن بسیاری از احادیث آمده است که (من کان منزله دون المیقات الی مکة) که ظاهر آنها این است که اهل مکه خارج از این حکم هستند زیرا در مورد اهل مکه معنا ندارد که اقرب الی مکه باشند.

بله از یکی دو روایت یتوهم که اهل مکه هم داخل در این حکم باشند یکی روایت 6 است که می گوید: (رجل منزله خلف الجحفه) و اهل مکه هم خلف الجحفه هستند.

حدیث دیگر هم حدیث نهم است که می گوید (منزله خلف هذه المواقیت) و دیگر در آن (الی مکه) ذکر نشده است.

ظاهرا صاحب جواهر هم تمایل دارد که بگوید اهل مکه هم در این حکم داخل هستند ولی به نظر ما مراد این دو حدیث وسط راه تا مکه است نه خود مکه.

مضافا بر اینکه دو حدیث صحیحه هم وجود دارد که تصریح می کند اهل مکه باید برای احرام به جعرانه روند:

ح 5 باب 9 از ابواب اقسام الحج: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّي أُرِيدُ الْجِوَارَ فَكَيْفَ أَصْنَعُ فَقَالَ إِذَا رَأَيْتَ الْهِلَالَ هِلَالَ ذِي الْحِجَّةِ فَاخْرُجْ إِلَى الْجِعْرَانَةِ فَأَحْرِمْ مِنْهَا بِالْحَجِّ ...

در این حدیث یکی از اهل عامه به امام صادق علیه السلام ایراد می کند که چرا به مجاورین مکه امر کرده است که باید برای احرام به جعرانه روند. حضرت در جواب می فرماید این یکی از مواقیت رسول الله است. بله این حدیث برای مجاورین مکه است و ما می گوئیم که وقتی حکم در مورد مجاوری که به اهل مکه ملحق شده است چنین باشد در مورد اهل مکه به طریق اولی جاری است.

ح 2 باب 10 از ابواب اقسام الحج: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ مَنْ حَجَّ مُعْتَمِراً فِي شَوَّالٍ وَ مِنْ نِيَّتِهِ أَنْ يَعْتَمِرَ وَ يَرْجِعَ إِلَى بِلَادِهِ فَلَا بَأْسَ بِذَلِكَ ... فَإِنْ هُوَ أَحَبَّ أَنْ يُفْرِدَ الْحَجَّ فَلْيَخْرُجْ إِلَى الْجِعْرَانَةِ فَيُلَبِّي مِنْهَا

بله این روایت ممکن است مشعر به استحباب باشد.

خلاصه اینکه هم ظاهر احادیث این است که اهل مکه شامل این حکم نیستند و هم دو حدیث تصریح می کند که باید مجاورین (و اهل مکة) برای احرام به جعرانه روند.

حال چرا مشهور به این حکم فتوا نداده اند و حتی طبق کلام صاحب جواهر ادعای اجماع شده است که اهل مکه از منزلشان محرم شوند.

گفته شده است که دلیل این حکم اولویت است به این بیان که کسی که از فاصله ی حدود نود و چند کیلومتری مکه است از منزل خودش که دویرة الاهل باشد می تواند محرم شود از این رو اهل مکه هم به طریق اولی باید از منزل خودشان محرم شوند.

و لیکن همان طور که امام هم در مسئله ی هفتم فرموده است اولی این است که احتیاط کنند به این شکل که ابتدا از جعرانه محرم شوند و بعد هم دوباره از منزل خودشان احرام ببندند.