خلاصه ی بحث:

در بحث اخلاقی حدیثی نقل می کنیم که چهارده حق که مؤمنی بر گردن برادر مؤمن خود دارد را بیان میکند.

در بحث فقهی از طریق قواعد به بررسی جواز تبرع در حج می پردازیم. صغری این است که ثابت کنیم تبرع دین است و کبری این است که بناء عقلاء در دیون این است که با تبرع فرد ثالث اداء می شود. روایات متعددی در بحث حج دلالت دارند که حج از دیون است از این رو بر حسب قواعد قائل به جواز تبرع می شویم.

و اما تمام بحث:

و اما بحث فقهی:

بحث در مسئله ی 17 در این است که آیا تبرع از میت در حج واجب جایز است یا نه. در بیان قاعده ی مسئله گفتیم که ما در این مسئله یک صغری و یک کبری داریم:

کبری: عبارت است از این که مطابق بناء عقلاء شخص ثالث می تواند دین فرد بدهکار را پرداخت کند و صغری در این است که ثابت کنیم حج هم دین است و این با بررسی روایات فهمیده می شود.

و اما روایاتی که بر دین بودن حج دلالت دارند:

مستدرک ابواب وجوب حج باب 18 ح 3 [1] به نقل از عامه (و هکذا در موسوعه ی کویتیة ج 17 ص 75) ماجرای خثعمیه را نقل می کند:

وَ عَنِ امْرَأَةٍ خَثْعَمِيَّةٍ إِنَّهَا أَتَتْ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَقَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ فَرْضَ الْحَجِّ قَدْ أَدْرَكَ أَبِي وَ هُوَ شَيْخٌ لَا يَقْدِرُ عَلَى رُكُوبِ الرَّاحِلَةِ أَ يَجُوزُ أَنْ أَحُجَّ عَنْهُ قَالَ ص يَجُوزُ قَالَتْ يَا رَسُولَ اللَّهِ يَنْفَعُهُ ذَلِكَ قَالَ ص أَ رَأَيْتِ لَوْ كَانَ عَلَى أَبِيكِ دَيْنٌ فَقَضَيْتِهِ أَ مَا كَانَ يُجْزِئُ قَالَتْ نَعَمْ قَالَ فَدَيْنُ اللَّهِ أَحَقُّ

روایت 9 باب 28 از ابواب وجوب حج:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي مَعَانِي الْأَخْبَارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْقَطَّانِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى بْنِ زَكَرِيَّا عَنْ بَكْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِيبٍ عَنْ تَمِيمِ بْنِ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ الْهَاشِمِيِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنَّ عَلَيَّ دَيْناً كَثِيراً وَ لِي عِيَالٌ وَ لَا أَقْدِرُ عَلَى الْحَجِّ فَعَلِّمْنِي دُعَاءً أَدْعُو بِهِ فَقَالَ قُلْ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ مَكْتُوبَةٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اقْضِ عَنِّي دَيْنَ الدُّنْيَا وَ دَيْنَ الْآخِرَةِ قُلْتُ لَهُ أَمَّا دَيْنُ الدُّنْيَا فَقَدْ عَرَفْتُهُ فَمَا دَيْنُ الْآخِرَةِ قَالَ دَيْنُ الْآخِرَةِ الْحَجُّ [2]

روایت 5 باب 25 از ابواب وجوب حج:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ حَارِثٍ بَيَّاعِ الْأَنْمَاطِ أَنَّهُ سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ أَوْصَى بِحَجَّةٍ فَقَالَ إِنْ كَانَ صَرُورَةً فَهِيَ مِنْ صُلْبِ مَالِهِ إِنَّمَا هِيَ دَيْنٌ عَلَيْهِ وَ إِنْ كَانَ قَدْ حَجَّ فَهِيَ مِنَ الثُّلُثِ [3]

روایت 4 باب 25 از ابواب وجوب حج:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي رَجُلٍ تُوُفِّيَ وَ أَوْصَى أَنْ يُحَجَّ عَنْهُ قَالَ إِنْ كَانَ صَرُورَةً فَمِنْ جَمِيعِ الْمَالِ إِنَّهُ بِمَنْزِلَةِ الدَّيْنِ الْوَاجِبِ [4]

سند این روایت صحیح است.

بله در ابواب صیام و صلاة روایتی نداریم که بیان کند آن دو به منزله ی دین واجب است از این رو نمی توانیم تبرع را به عنوان قاعده در آن دو ثابت بدانیم. هرچند در آن دو مورد، روایت خاصه بر جواز تبرع وجود دارد ولی بحث ما در قاعده است.

در زکات و خمس هم ثابت است که آن دو، دیون مالی هستند از آین رو تبرع در آنها از لحاظ قاعده جایز است و موجب می شود که ذمه ی فرد بریء شود.

اینها همه به حسب قواعد بود و اما به حسب روایات خاصه صاحب مستند می گوید روایات مستفیضه دلالت دارد که تبرع در واجبات کافی است و هکذا صاحب ریاض در جلد 6 ص 11 و صاحب جواهر هم در ج 17 ص 387 می گوید مستفیضة او متواترة.[5]