< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت‌الله مکارم

کتاب الحج

87/02/21

بسم الله الرحمن الرحیم

بحث در مسئله‌ی ششم از حج نذری است. و گفتیم که این مسئله در تحریر 4 فرع دارد که در عروه در ضمن چهار مساله ذکر شده است.

فرع اول: در مورد کسی بود که مستطیع بود و نذر کرد که به حج برود. و حکم آن گذشت.

فرع دوم: مربوط به کسی است که نذر می کند در حالی که مستطیع نیست و سپس مستطیع می شود حال باید دید که حج نذری مقدم است یا حجة الاسلام.

در این مسئله اختلاف واقع شده است و امام می گوید که حجة الاسلام مقدم است و صاحب عروة قائل است که حج نذری مقدم است و جمعی از محشین حجة الاسلام را مقدم می دانند.

کلام امام: لو نذر حجا فی حال عدمها (استطاعت) ثم استطاع یقدم حجة الاسلام و لو کان نذره مضیقا. (مثلا نذر کرده بود که امسال حج بجا آورد و همان سال مستطیع شد.)

ظاهر عبارت امام که می گوید که حجة الاسلام را مقدم باید بکند این است که نذر را باید موخر کرد و حال آنکه برای امسال نذر کرده است و باید گفت که نذرش باطل شده است. (این کلام را توضیح خواهیم داد)

صاحب عروة این فرع را در مساله‌ی 17 ذکر کرده و می گوید:

یقدم النذر و حینئذ ان بقیت الاستطاعة الی السنة الآتیة وجبت (حجة الاسلام) و الا فلا لان المانع الشرعی کالمانع العقلی.

توضیح کلام صاحب عروة:

مانع عقلی مانند آنجاست که راه را بر حجاج ببندند و مانع شرعی نذر است که چون مضیق بوده است و باید امسال اداء می شد آن هم جلوی استطاعت را می گیرد زیرا مانع شرعی که نذر است مانند مانع عقلی است.

برای شفاف شدن مسئله باید به دو نکته توجه داشت:

روح مسئله در این است که دو واجب داریم که هر دو مشروط است یکی حج نذری که مشروط است به رجحان و حج استطاعتی که مشروط به استطاعت و عدم مانع است. حال کدام یک از این دو شرط دیگری را کنار می زند؟ ممکن است بگوئیم که حج نذری شرط استطاعت را کنار می زند زیرا مانع شرعی مانند مانع عقلی است زیرا از شرائط استطاعت عدم وجود مانع است و از طرفی حج نذری مقدم بوده است. از آن طرف هم ممکن است بگوئیم شرط نذر رجحان است و با وجود استطاعت برای حجة الاسلام رها کردن حجة الاسلام و انجام دادن حج نذری که ذاتش مستحب بوده است و با نذر واجب شده است رجحانی ندارد. نکته‌ی دیگر این است که آیا رجحانی که در نذر معتبر است رجحان حین النذر است یا رجحان حین الوفاء بالنذر. قبل از استطاعت صیغه‌ی نذر را که خواندیم رجحان وجود داشت ولی هنگام وفاء به نذر، استطاعت حاصل شده است مانند آنجا که نذر می کنم که تا قبل از نماز مغرب نماز امام زمان بخوانم ولی مشکلی پیش آمد و نماز واجب را هم نخواندم و وقت ضیق شده است که در اینجا نباید به نذر عمل کرد و باید نماز واجب را خواند. اگر رجحان حین النذر ملاک باشد حق با صاحب عروة است و الا حق با امام است.

ما قائلیم که رجحان حین العمل ملاک است زیرا معنای نذر اهداء هدیه به درگاه خداوند است هنگام عمل باید رجحان موجود باشد که در ما نحن فیه موجود نیست. و با فتوای امام موافق هستیم.

البته همه‌ی این کلام در موردی است که قائل شویم که حجة الاسلام با حج نذری تداخل نکند یعنی در هنگام نذر به حج، حجی غیر از حجة الاسلام را نذر کرده باشد و الا اگر نذرش مطلق باشد و قائل به تداخل شویم می تواند یک حج را با دو نیت بجا آورد.

ولی به فتوای امام این سوال را مطرح می کنیم که با مقدم داشتن حجة الاسلام آیا باید حج نذری را موخر کرد و سال بعد انجام داد یا باید گفت که نذر باطل شده است؟ و همین نکته در فرع بعد هم مطرح می شود.

و اما فرع سوم: و کذا لو نذر اتیانه فورا ففورا تقدم حجة الاسلام و یاتی به فی العام القابل

صاحب عروة در مساله‌ی 18 این فرع را مطرح کرده است:

اذا کان نذره فی حال عدم الاستطاعة فوریا ثم استطاع و اهمل عن وفاء النذر فی عامه وجب الاتیان به (حج نذری) فی العام القابل مقدما علی حجة الاسلام

و بعد می گوید که اگر استطاعت باقی ماند حج سال بعد را هم حجة الاسلام قرار می دهد و الا حجة الاسلام هم واجب نیست.

خلاصه اینکه امام قائل است که حج الاسلام مقدم می شود و صاحب عروة اعتقاد دارد که حج نذری را باید مقدم کرد. بسیاری از محشین با صاحب عروة مخالفت کردند.

شهید اول در دروس ج 1 ص 318 می گوید:[1]

لو نذر الحج ثم استطاع صرف ذلک الی النذر فان اهمل و استمرت الاستطاعة الی القابل وجبت حجة الاسلام و ظاهر الاصحاب تقدم حجة الاسلام مطلقا (این بوی اجماع می دهد).

شهید ثانی در مسالک ج 2 ص 158 می گوید:[2]

ان المعتبر فی الاستطاعة کون المال فاضلا عما یحتاج الیه (پولش بیش از دیونش باشد زیرا نذر دین است) و مما قد تعلق فی الذمة من الدین و مونة النذر بمنزلة الدین.

نصی در این مسئله ندارد و راه حل این مسئله همان است که در مسئله‌ی قبل گذشت که اگر قائل شدیم که رجحان نذر باید حین العمل باشد چون حین العمل مستطیع است نذرش رجحان ندارد و باید حجة الاسلام را مقدم کند.

البته باید این نکته را هم بررسی کرد که مراد از فورا ففورا در باب نذر چیست و آیة الله گلپایگانی قائل است که فورا ففورا به معنی چند نذر است یعنی اول امسال نشد سال بعد و هکذا و نتیجه اش این است که فرد چند سال حج نذری فورا ففورا را انجام نداد یک کفاره دارد یا چند کفاره. امسال اگر انجام ندهد یقینا کفاره دارد و سال آینده هم فورا بجا نیاورد بعید نیست که باز هم کفاره داشته باشد.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo