< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت‌الله مکارم

83/06/17

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع:کتاب النکاح / ادامه مسئله 1 /

بحث در مسئله اوّل از مسائل مربوط به مهور بود. قبل از ورود به بحث از فروع چهارگانه مسئله، چند نكته بايد مقدّمتاً روشن شود:

نكته اوّل:

چرا مرحوم امام(ره) از ابتدا سراغ جنس مهر و مقدار آن رفته اند در حالى كه بحث از لزوم مهر بايد مقدّم شود؟ البتّه مرحوم امام در مسئله چهارم اشاره اى كرده است كه ذكر مهر در عقد دائم لازم نيست، ولى بحث در اين است كه آيا مهر جزء اركان است يا نه؟ و بحث در اين نيست كه اگر مهر ذكر نشود ممكن است.

ما مى گوييم در عقد دائم و موقّت اگر دخول نباشد در بعضى از صور مهر واجب نيست ولى عندالدخول مهر لازم است، چه بگويند و چه نگويند. اگر بگويند مهر المسمّى و اگر نگويند مهر المثل لازم است.

اين مسئله بقدرى واضح بوده است كه فقها آن را اصلا مطرح نكرده اند و حكم را مسلّم گرفته و سراغ موضوع رفته اند و دليل آن صريح آيه قرآن است كه مى فرمايد:

﴿و امرأةً مؤمنة إن وهبت نفسها لِلنبىِّ إن أراد النبىُّ أن يستنكحها خالصة لك من دون المؤمنين﴾.[1]

مسئله عقد نكاح بدون مهر هبه است و مطابق آيه هبه جزء خصائص النبى بوده است و غير پيامبر نمى تواند عقدى به عنوان هبه داشته باشد حتّى اگر زن تصريح كند كه «وهبتك و زوّجتك نفسى» باز هم ممكن نيست و عندالدخول مهر دارد، و علاوه بر آيه روايات و اجماع هم دلالت دارد كه مهر لازم است.

نتيجه: تسلّم لزوم مهر عندالدخول در عقد دائم، سبب شده است كه در اين جا از آن نامى نبرند.

نكته دوّم:

مهر در قرآن و روايات، اسامى مختلفى دارد. بعضى مانند ابن قدامه در مغنى در ابتداى بحث مهر نُه نام براى آن ذكر كرده اند. مرحوم صاحب جواهر در باب مهور ده اسم براى مهر ذكر مى كند، ولى مشهور و معروف پنج اسم است كه چهار تاى از آنها در قرآن آمده است: «اجور، صدقات، فريضه، نحلة»، و «مهر» كه از همه مشهورتر است در قرآن نيامده است:

لاجناح عليكم إن طلّقتم النساء ما لم تمسّوهنّ أو تفرضوا لهنّ فريضةً.

«فريضه» به معنى مهر است و چون مهر واجب است به اين نام گفته شده است.

﴿و آتوا النساء صَدُقاتِهنّ نِحلة﴾.[2]

«صَدُقات» و «صَدَقات» هر دو صحيح است و به معنى مهر است.

«نحلة» به معنى هديه است و چون مهر شبيه هديه است، به اين ناميده شده است.

﴿فما استمتعتم به منهن فآتوهنّ أجورهن﴾.[3]

آيه در مورد متعه است ولى ماهيّت مهر در عقد دائم و موقّت فرقى نمى كند.

﴿يا ايّها النبى انّا احللنالك ازواجك التى آتيت أجورهن﴾.[4]

اين آيه در مورد عقد دائم است كه از مهر تعبير به «اجور» شده است.

«مهر» از الفاظ مشهور است، ولى در روايات آمده و در قرآن نيست.

وجه تسميه مهر چيست؟ مادّه مهر به معنى مهارت است، شايد وجود مهريّه سبب مى شود كه زوج و زوجه دقّت و مهارت بيشترى در انتخاب يكديگر انجام دهند.

نكته سوّم:

شهيد ثانى در مسالك تعريفى براى مهر ذكر كرده است كه صاحب جواهر هم از قول ايشان نقل مى كند. مرحوم شهيد مى فرمايد كه اين تعريف از بعضى از اهل تسنّن گرفته شده است:

هو مال يجب بوطىء غير زنا منها (از ناحيه زوجه) و لا ملك يمين أو بعقد النكاح أو تفويت البضع قهراً (اگر كسى سبب تفويت بضع شود ضامن مهر است) على بعض الوجوه كارضاع (مطابق مشهور - كه ما نپذيرفتيم ـ اگر مادر زن نوه دخترى را شير دهد دخترش در خانه شوهر حرام مى شود و چون تفويت بضع كرده بايد مهر را بدهد) و رجوع شهود (شهودى شهادت دادند كه اين مرد با اين زن ازدواج كرده و مهر را از زوج گرفته و به زن دادند حال اگر شهود از شهادت خود برگردند چون تفويت بضع كرده اند بايد مهر را به زوج بدهند).[5]

ولكن الانصاف، تعريف خوبى نيست. قسم اوّل خوب است يعنى وطى بدون زنا مهر دارد و قسم دوّم كه در عقد نكاح مى دهند خوب است و آن هم مهر است ولى تفويت بضع را مهر نمى گويند، چون پولى كه مى دهد از باب خسارت و ضمان است نه اين كه مهر باشد بلكه خسارت المهر است، پس اين تعريف كامل نيست.

در واقع مهر آن است كه در عقد نكاح ذكر مى شود و يا در وطى شبهه به گردن واطى مى آيد و در مقابل بضع است.

فرع اوّل:

همان گونه كه گفته شد هرچه كه در ملك انسان درآيد مى توان مهر قرارداد مانند اعيان، منافع، دين، منابع حر و حقوق قابل انتقال. دليل جواز اين امورى كه مهر قرار داده مى شود چيست؟ اصل اوّليه در اين مسئله كدام است؟

ادلّه:

عمومات آيات و روايات مى گويد هر چيزى كه مالكيّت و ماليّت داشته باشد مى تواند مهر قرار داده شود.

آيات:

﴿و أحلّ لكم ماوراء ذلكم أن تبتغوا بأموالكم محصنين غيرَ مسافحين﴾[6] بعد از ذكر محرّمات نكاح «اموالكم» مى فرمايد كه عام است يعنى هم ملك باشد و هم مال باشد و جنس آن فرقى نمى كند كه عين يا دين و يا منفعت حر باشد، پس آيه عام است. در ادامه هم آيه در مورد متعه است و «اجور هن» مى گويد كه عام است.

﴿و آتوا النساء صدقاتهنّ نحلة﴾[7] كه تعبير «صدقاتهنّ» عام است و هر چيزى كه جنبه هديه يا صدقه دارد مى تواند مهر باشد، پس هر چيزى كه ماليّت و ملكيّت داشته باشد مى تواند مهر باشد.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo