موضوع:کتاب النکاح / ادامه مسئله 16 /

صورت سوّم: زن باردار است.

مرحوم امام(ره) در عبارت مسئله شانزدهم فرمودند:

...ولو كانت حاملا فعدّتها الى أن تضع حملها كالمطلقة على إشكال فالاحوط مراعات أبعد الأجلين (چهل و پنج روز يا وضع حمل).

همان گونه كه مطلّقه اگر باردار باشد عدّه اش وضع حمل است در متعه هم چنين است ولى در ادامه «على اشكال» مى فرمايند كه ظاهراً مسئله در نظر ايشان داراى اشكال است.

اقوال:

بعضى ادعاى اجماع كرده اند. مرحوم سبزوارى در مهذب الاحكام ادّعاى اجماع مى كند و صاحب جواهر هم در اين مسئله مى فرمايند:

بلاخلاف ولا إشكال (يعنى ابعد الاجلين بدون خلاف و اشكال است).

ولى جالب اين است كه مرحوم محقق در شرايع (متن جواهر) مى فرمايند:

أبعد الأجلين على الاصح كه اين نشان مى دهد مسئله اجماعى نيست و صاحب جواهر براى اين كه كلام خود را توجيه كند مى فرمايد «على الاصح» براى مطالب ما قبل است در حالى كه ظاهر اين است كه به همين مطالب مربوط است.

تصوّر ما اين است كه مسئله اجماعى نيست زيرا عدّه زيادى متعرّض اين مسئله نشده اند، پس اجماع در اين جا دل گرم كننده نيست و ظاهراً فقها به خاطر خوف از اجماع «على اشكال» گفته اند، پس مسئله داراى دو قول است:

1- مانند مطلّقه عدّه اش وضع حمل است.

2- ابعد الاجلين از عدّه (چهل و پنج روز) و وضع حمل.

دليل: عموم ادلّه

در اين مسئله روايت خاصى نداريم و دليل آن فقط عموم ادلّه است و يا به تعبير صاحب جواهر لدلالة العامّين، يكى آيه ﴿و اولات الأحمال أجلهنّ أن يضعن حملهنّ...﴾[1] و ديگرى عمومات چهل و پنج روز است كه بين اين دو را جمع كرده و ابعد الاجلين را مى گويند.

الف) عموم آيه ﴿و اللائى يئسن من المحيض من نساءكم إن ارتبتم فعدتهنّ ثلاثة أشهر و اللاّئى لم يحضن و اولات الأحمال أجلهنّ أن يضعن حملهنّ.﴾

آيا اين آيه درباره مطلّقات دائمات است يا متعه را هم شامل مى شود؟ سه ماه در مورد عقد دائم است و عدّه عقد موقّت چهل و پنج روز است و بعيد است كه ذيل آيه در مورد متعه و دائم باشد پس شمول آيه نسبت به موقّت بعيد است.

ب) عموم روايات:

روايات در باب اولات الأحمال زياد است كه عمدتاً در سه باب از ابواب عِدَد نقل شده و در باب نُه يازده حديث، باب ده يك حديث و باب يازده دو حديث است كه مجموعاً چهارده حديث است كه در همه سخن از مطلّقه و در مورد عقد دائم است، پس اولات الأحمال به عقد دائم مربوط است نه متعه.

بعضى حرف عجيبى زده و طلاق را به معناى مطلق جدايى دانسته اند كه پايان عقد در متعه را هم شامل مى شود در حالى كه در اصطلاح قرآن و روايات، جدايى عقد دائم را طلاق مى گويند; به تعبير ديگر طلاق به معناى رها كردن است كه مربوط به عقد دائم است، ولى عقد موقّت فقط پايان مدّت است.

بنابراين هر چهارده حديث مصدّر به طلاق است و مطلّقات هم در عقد دائم است، پس بايد بگوييم فقط روايات چهل و پنج روز باقى مى ماند چون عمومات اولات احمال براى متعه نيست. حال آيا مى توان اين را ادّعا كرد كه زن باردار بعد از چهل و پنج روز عدّه اش تمام شود و بتواند با شوهر جديد ازدواج كند؟

بنابراين بهتر اين است كه بگوييم عقد موقّت بالاتر از عقد دائم نيست و لذا ابعد الاجلين را نمى توان پذيرفت چون در اين صورت كار عقد موقّت مشكل تر از عقد دائم مى شود، در حالى كه عقد موقّت هيچ اولويّتى ندارد و به عكس است يعنى عقد دائم اولويّت دارد و اگر در عقد دائم وضع حمل، پايان عدّه است در عقد موقّت به طريق اولى بايد وضع حمل پايان عده باشد ولو كمتر از 45 روز باشد و به همين جهت است كه مقدار عدّه در عقد دائم سه ماه و در موقّت چهل و پنج روز است، چون در عقد دائم احتمال تداخل مياه بيشتر است زيرا يطلب منه الولد، و اگر عدّه براى حريم زوجيّت باشد عقد دائم بيشتر حريم دارد.

بنابراين ما معتقديم عمومات اولات الاحمال متعه را شامل نيست و با ضميمه قياس اولّويت كه مى گويد عقد دائم كارش از عقد موقّت مشكل تر است ابعدالاجلين را كنار مى گذاريم و واهمه اى از اجماع نداريم، چون اجماع نيست بلكه عدم خلاف است.

توضيح آيه:

آيه داراى پيچ و خم هاى متعدّد است:

منظور از ﴿واللائى يئسن من المحيض﴾ چيست؟ اگر منظور يائسه است، آيا يائسه بايد سه ماه عدّه نگه دارد؟ در حالى كه كسى اين گونه فتوا نداده است.

﴿ان ارتبتم﴾ به چه معناست؟ سه معنا گفته شده كه در تفسير نمونه ذكر شده است:

1- ان ارتبتم فى الحمل اگر احتمال داديد كه يائسه حامله شده است سه ماه دست نگه داريد كه اين قول قائل دارد و مى گويند يائسه در جايى كه شك در حمل است بايد عدّه نگه دارد.

2- مرحوم طبرسى در مجمع البيان مى گويد اگر در يائسه بودن شك كنيد، كه اين معنا با آيه سازگار نيست، چون در ابتدا و اللائى يئسن من المحيض دارد و شك در يائسه بودن نيست.

3- إن ارتبتم يعنى اگر حكم الله را نمى دانند حكمش اين است (إن ارتبتم فى الحكم).

از بين اين احتمالات احتمال اوّل بهتر است.

﴿و اللائى لم يحضن﴾ يعنى چه؟ يعنى هنوز بالغ نشده است و يا لم يحضن و هنّ فى سن من تحيض كه ظاهراً احتمال دوّم مراد است.

در مجموع آيه ارتباطى به عقد موقّت ندارد و راه عقد موقّت تمسّك به اولويّت است.