موضوع:کتاب النکاح/ شرائط الرّضاع / الشّرط الخامس

بحث در دوّمين كمّيّت رضاع (زمان) بود، بيان شد كه مراد از زمان «يوم و ليلة» است. در مقابل قول مشهور چهار طائفه روايت معارض داشتيم، كه طايفه اوّل بيان شد.

طايفه دوّم:

* و باسناده عن العلا بن رزين، عن ابى عبداللّه(ع) قال: سألته عن الرضاع؟ فقال: لايحرم من الرضاع الاّ ما ارتضع من ثدى واحد سنة.[1]

از نظر سند: حديث معتبر و صحيحه است.

از نظر دلالت: دلالت حديث خوب است; ولى احدى از اصحاب به آن عمل نكرده و معرض عنها است.

* قال: و روى لايحرم من الرضاع الاّ ما ارتضع من ثدى واحد سنة.[2]

اين حديث همان حديث قبلى است كه به صورت مرسله است.

توجيه: بعضى گفته اند كه «سَنَةً» درست نيست بلكه «سُنّةً» است، و رضاع بايد مطابق سنّت باشد، يعنى عدد يا زمان و ضوابطى كه در باب رضاع است رعايت شود.

جواب: اين توجيه بعيد به نظر مى رسد چون از نظر تركيبِ عبارت صحيح نيست.

طايفه سوّم:

* قال (صدوق): و روى لايحرم من الرضاع الاّ رضاع خمسة عشر يوماً و لياليهنّ ليس بينهنّ رضاع.[3]

* ... و لايحرم من الرضاع الاّ رضاع خمسة عشر يوماً و لياليهنّ و ليس بينهنّ رضاع.[4]

از نظر سند: اين دو روايت مرسله و احتمالاً يك روايت است.

از نظر دلالت: خوب است.

توجيه: بعضى توجيه بعيدى براى اين حديث كرده و مى گويند منظور اين است كه هر شبانه روز يكبار شير بخورد و در كنار آن غذا بخورد، پس پانزده شبانه روز منطبق بر پانزده رضعه مى شود.

جواب: اين توجيه بعيد است و بهترين راه اين است كه بگوئيم احدى طبق آن فتوى نداده، پس معرض عنهاست.

طايفه چهارم:

روايتى است كه در فقه الرضا و مستدرك نقل شده و صاحب جواهر هم در صدر بحث اين حديث را نقل كرده است:

و الحدّ الّذى يحرم به الرضاع ممّا عليه عمل العصابة دون كلّ ما روى فانّه مختلف ما انبت اللّحم و قوّى العظم، و هو رضاع ثلاثة ايّام متواليات.[5]

از نظر سند: اوّلاً مرسله است، حتّى اگر ما بگوئيم تمام فقه الرضا، از امام رضا(ع) است، در اين صورت هم، يك حديث مرسل است، ثانياً حديث بودن آن مشكوك است.

از جمله مواردى كه مى توان تشخيص داد كه فقه الرضا كتاب فقه يكى از علماء ما است نه اينكه از امام باشد، همين مورد است; چون امام هيچ گاه تعبير به «العصابة» به معنى اصحاب نمى كند يا عبارت «دون كل ما روى فانّه مختلف» نمى تواند از امام صادر شده باشد.

از نظر دلالت: اين عبارت خوب است.

جمع بندى: معروف و مشهور كه دليل معتبر هم دارد، يك شبانه روز است و چهار گروه معارض حجّت نيستند و اگر هم فى نفسه حجّت باشند، در مقام معارضه ترجيح با مشهور است.

عدد:

شكّى نيست كه عدد كمتر از ده رضعه و بيشتر از پانزده رضعه نيست و اين اجماعى است. حال كلام در اين است كه كداميك از اين دو (ده يا پانزده) درست است؟

اقوال:

گروهى از فقهاء ده و گروه ديگرى، پانزده رضعه را پذيرفته اند.

شهيد ثانى مى فرمايد:

ذهب اكثر المتقدّمين كالمفيد و سلاّر و ابن البرّاج و ابى الصلاح و ابن حمزة و من المتأخّرين العلاّمة فى المختلف و ولده فخر المحقّقين و الشّهيد فى اللمعة الى انّ المعتبر عشر رضعات و ذهب الشيخ (شيخ طوسى) و المصنّف (محقق در شرايع) و اكثر المتأخّرين الى اعتبار خمس عشرة و كلا القولين لابن ادريس.[6]

ابن ادريس در ابتداءِ باب، ده رضعه را انتخاب كرده; ولى در باب رضاع، پانزده رضعه را صحيح و اظهر مى داند، و من العجب در اينكه كدام اظهر و اشهر است، اختلاف شده، بعضى ده و بعضى پانزده رضعه را اظهر مى دانند و اين نشان مى دهد كه اختلاف شديد است; ولى آنچه كه مسلّم است، بين متأخّرين و معاصرين مشهور پانزده رضعه است، و بين قدماء اختلافى است كه اشهر كدام است، على كل حال هر دو قائلِ كثير دارد; و اينكه صاحب جواهر فرموده «المعركة العظمى» [7] به خاطر همين اختلافات است.

دليل مشهور متأخّرين (15 رضعه):

رواياتى كه پانزده رضعه را در عدد لازم مى داند، دو گروه است:

گروه اوّل: پانزده رضعه را صريحاً مى گويد (دلالت صريح است):

* ... قال: قلت لابى جعفر(ع): هل للرضاع حد يؤخذ به؟ فقال: لايحرم الرضاع اقل من يوم و ليلة أو خمس عشرة رضعة متواليات...[8]

از نظر سند: اين روايت معتبر است.

* محمّد بن على بن الحسين فى المقنع قال: لايحرم من الرضاع الاّ ما انبت اللّحم و شدّالعظم، قال: و سئل الصادق(ع) هل لذلك حدٌّ؟ فقال: لايحرم من الرضاع الاّ رضاع يوم و ليلة أو خمس عشرة رضعة متواليات...[9]

از نظر سند: سند معتبرى ندارد ولى با ضميمه روايت قبلى و عمل اصحاب، ضعف آن جبران مى شود.

گروه دوّم: رواياتى كه ده رضعه را نفى مى كنند، پس حتماً پانزده رضعه را لازم مى دانند، چون غير از اين دو، عددى نداريم:

* ... عن ابى عبداللّه(ع) قال: قلت: ما يحرم من الرضاع؟ قال: ما انبت اللحم و شدّ العظم قلت فيحرم عشر رضعات؟ قال: لا...[10]

* ... عن عبيد بن زرارة، عن ابى عبداللّه(ع) قال: سمعته يقول: عشر رضعات لايحرّمن شيئاً.[11]

* ... عن ابى عبداللّه(ع) قال: سمعته يقول: عشر رضعات لاتحرّم.[12]

جمع بندى: اين پنج روايت كه بعضى به دلالت مطابقى و بعضى به دلالت التزامى پانزده رضعه را معتبر مى دانند و بعضى صحيح السّند هستند، دلالت بر قول مشهور بين متأخّرين دارد.