موضوع:کتاب النکاح/ شرايط الرّضاع / الشرط الثانى

بحث در شرط اوّل از شرائط نشر حرمت به وسيله رضاع تمام شد و امّا شرط دوّم:

الثانى: أن يكون شرب اللبن بالامتصاص من الثدى، فلو وُجِر (بريزند) فى حلقه اللبن أو شرب المحلوب (دوشيده شده) من المرأة لم ينشر الحرمة.

اقوال:

آنچه كه از كلمات علماء خاصّه استفاده مى شود، مشهور و معروف شرطيّت اين شرط (مكيدن از سينه) در نشر حرمتِ در رضاع است، در مقابل قليلى قائل به اين شرط نيستند.

مرحوم محقّق ثانى مى فرمايند:

و اختلفوا في اشتراط الامتصاص من الثدى، فالاكثر على اشتراطه، فلو احتلب اللبن ثم وجر فى حلق الرضيع لم ينشر الحرمة و قال ابن الجنيد: ينشر، و هو قول الشيخ فى المبسوط.[1]

مرحوم صاحب جواهر مى فرمايد: شيخ در يك جا گفته مكيدن از سينه شرط نيست; مع انّه قوّى المشهور فى مواضع اُخر.[2]

پس جامع المقاصد فقط يك مورد از نظرات شيخ را ديده; ولى صاحب جواهر موارد ديگر را هم ديده است.

مرحوم نراقى بعد از بيان شهرت در مسئله مى فرمايد: مرحوم فيض در مفاتيح از ابن جنيد متابعت كرده است.[3]

به نظر مى رسد اكثريّت فقهاء عامّه، قائل به عدم شرطيّت مكيدن هستند; ولى ابن رشد دو قول را بيان كرده است كه قول به عدم شرطيّت اكثر است:

فانّ مالكا قال: يحرّم الُوجور و اللدود (به گوشه دهان ريختن شير)، و قال عطاء و داوود: لايحرّم.[4]

نتيجه: مشهور در بين فقهاء ما شرطيت مكيدن از سينه است در نشر حرمت در رضاع و اقليّتى قائل به عدم شرطيّت هستند، و در بين عامّه مشهور عدم شرطيّت و قليلى قائل به شرطيّت شده اند.

ادلّه قول مشهور: (شرطيّت مكيدن از سينه)

متبادر ذهنى از معنى رضاع:

بدون مكيدن شير از پستان رضاع صدق نمى كند، چون ظاهر رضاع اين است كه بايد از پستان باشد نه اينكه در شيشه بريزند و از آن بمكد. پس متبادر ذهنى از رضاع نوشيدن از پستان است و اگر از پستان نباشد، شك داريم كه رضاع است يا نه، كه در اين صورت اطلاقات ﴿يحرم من الرّضاع... و امهاتكم اللاتى ارضعنكم﴾شامل اين مورد نمى شود و جاى اصالة الحليّة است و نشر حرمت نمى شود.

روايات:

در اين مورد سه روايت داريم:

* ... عن الحسن بن حذيفة بن منصور، عن عبيد بن زرارة، عن زرارة، عن ابى عبداللّه(ع) قال: سألته عن الرضاع فقال: لايحرم من الرضاع الاّ ما ارتضعا من ثدى واحد حولين كاملين.[5]

ابن القضائرى «حسن بن حذيفة بن منصور» را تضعيف مى كند و مى گويد: «ضعيفٌ جداً». البتّه ضعيف گفتن او چون سخت گير است فائده اى ندارد; ولى اگر تضعيف ابن قضائرى را نپذيريم، حدّاقل اين است كه توثيق نشده است و مجهول است، اثر مجهول هم با ضعيف يكى است، يعنى به اين سند نمى توان قناعت كرد.

دلالت حديث:

روايت دو اشكال دارد:

1- مشهور پانزده مرتبه شير خوردن را در نشر حرمت كافى مى دانند و «حولين كاملين» لازم نيست، بعضى توجيه كرده اند كه حولين كاملين يعنى ﴿فى حولين كاملين﴾ به اين معنى كه تا دوسالگى شير خوردن مؤثّر است. البتّه اين توجيه خلاف ظاهر است مخصوصاً كه لفظ «كاملين» دارد كه براى شير خوردن است پس اين روايت مشتمل است بر چيزى كه خلاف اجماع است.

2- آيا «ثدى» در اينجا مفهوم دارد يا از قبيل قيد غالبى است؟ چراكه بچّه معمولاً از پستان شير مى خورد و قيد غالبى مفهوم ندارد و دليل بر شرطيّت نمى شود، كما اينكه قيد ﴿فى حجوركم﴾ در آيه، قيد غالبى است و گفته اند چه در حجور باشد و چه نباشد، ربيبه بر انسان حرام است.

* ... عن الحلبى، عن ابى عبداللّه(ع) قال: جاء رجل الى اميرالمؤمنين(ع) فقال: يا اميرالمؤمنين انّ امرأتى حلبت من لبنها فى مَكُوْك أو فى مَكُّوك،( ظرفى كه در آن شير مى ريزند كه بالاى آن باريك و پائين آن گشادتر است و يا پيمانه اى كه به اندازه يك مدّ يا يك صاع گنجايش دارد) فأسقته جاريتى، فقال: أوجع (تنبيه كن) امرأتك و عليك بجاريتك.[6] (جاريه ات بر تو حرام نشده است).

سند حديث: سند اين روايت خوب است.

دلالت حديث: روايت دلالت مى كند كه بايد شير از پستان مكيده شود; ولى حق اين است كه جاريه دو مشكل داشته است:

اوّلاً: جاريه در حدّ استمتاع بوده و زير دو سال نبوده تا نشر حرمت كند.

ثانياً: شير را نمكيده تا نشر حرمت كند. ممكن است عدم حرمت مستند به اين باشد كه بالاى دو سال داشته و يا مستند به اين باشد كه از پستان شير نخورده است، پس روايت مجمل است و دلالت بر بحث ما ندارد.

* ... باسناده عن العلا بن رزين، عن ابى عبداللّه(ع) قال: سألته عن الرضاع فقال: لايحرم من الرضاع الاّ ما ارتضع من ثدى واحد سنةً.[7]

سند حديث: سند شيخ، سند صحيحى است و «علا بن رزين» هم از بزرگان است، پس سند خوب است.

دلالت حديث: همان دو اشكالى كه در روايت اوّل بود در اينجا نيز پيدا مى شود:

1- «ثدى واحد» از قبيل قيد غالبى است و قيد غالبى مفهوم ندارد.

2- «سنةً» خلاف اجماع است، چون پانزده مرتبه شير خوردن بلااشكال مؤثّر است و يكسال حتماً لازم نيست، و آن توجيهى هم كه براى رفع اشكال در حديث اوّل داشتيم اين جا جارى نيست، چون نمى توانيم بگوئيم بچه زير يكسال باشد، تا نشر حرمت شود.

نكته: يك نوع شيرخوارگى در عصر ما هست كه وقتى پستان مادر نوك ندارد و يا به گونه اى است كه بچّه آن را نمى پسندد، نوعى پستانك به سر پستان نصب مى كنند تا بچّه بمكد; كه در اين صورت تماس، امتصاص و مباشرتى بين لبهاى بچه با پستان مادر نيست; ولى مكيدن واقعاً هست، اينجا صدق رضاع مى كند و عرف به الغاء خصوصيّت آن را مكيدن مى داند.

جمع بندى: ما دليلى از روايات براى اثبات قول مشهور نداريم چون دو روايت سند داشت ولى دلالت نداشت يك روايت هم نه سند داشت و نه دلالت، پس دليل مشهور منحصر است در اصالة الحليّة كه وقتى صدق رضاع نكرد، اصل حليّت است و نشر حرمت نمى شود.