< فهرست دروس

درس خارج فقه آیت‌الله مکارم

80/02/03

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع:کتاب النکاح / مسئله 3 / وطىء الشبهة

مسئله 3: المراد بوطء الشبهة الوطء الّذي ليس بمستحق مع عدم العلم بالتحريم كما اذا وطء اجنبيّة باعتقاد أنّها زوجته أو مع عدم الطريق المعتبر عليه بل كذلك و مع ذلك فالمسألة محل اشكال (صورت دوم كه شك دارد محل اشكال است كه آيا وطى به شبهه است يا نه) و يلحق به (وطى به شبهه) وطى المجنون و النائم و شبههما (اى غير بالغ) دون السكران اذا كان سكره بشرب المسكر عن عمد و عصيان.

عنوان مسئله:

اين مسئله در مورد وطى به شبهه است كه مسئله بسيار مهمّى است و در همه جاى فقه با مسئله ولد شبهه برخورد مى كنيم. مرحوم امام در اين مسئله سراغ مصداق وطى به شبهه مى رود، چون حكم آن را در مسئله قبل با يك كلمه بيان كردند (و يلحق به وطوء الشبهه) و در اينجا بحث صغروى مى كنند ولى ما هم كبروى بحث مى كنيم و هم صغروى.

صور مسئله:

مرحوم امام(ره) چهار صورت را متذكّر شده اند:

آنجائى كه علم ندارد.

مجنون و نائم و صغير.

3- جائى كه شك به زوجيّت داشته باشد و وطى كند.

4- سكرانى كه عمداً مست شده است.

مرحوم امام دو صورت اوّل را از مصاديق مسلّم وطى به شبهه گرفته اند; ولى دو مورد آخر را از موارد مشكوك برشمرده اند.

المسئله فى مقامين:

در مسأله در دو مقام بحث مى كنيم:

مقام اوّل: وطى الشبهة يلحق بالنسب (كبرى)

فقهاء در مورد حكم، مسئله را مسلّم گرفته اند، (ارسلوه ارسال المسلّمات) صاحب جواهر در مورد وطى به شبهه حدوداً دوازده صفحه صحبت مى كند كه فقط يك خط در مورد كبرى و بقيه در مورد صغرى است، عبارت جواهر چنين است:

و كذا يثبت النسب مع الشبهة اجماعاً بقسميه[1]

مرحوم آقاى حكيم در مستمسك ذيل كلام صاحب عروة جمله كوتاهى در مورد حكم مسئله بيان مى كند و سپس شش صفحه در مورد موضوع وطى به شبهه بحث مى كند.

مرحوم شهيد ثانى در مسالك خيلى كوتاه تر از صاحب جواهر حكم را بيان مى كند و مى فرمايد:

و يلحق به وطى الشبهه و المراد بالشبهه...

دليل:

دليل يا دلايل اين مسئله چيست؟

1- اجماع.

2- شمول عمومات.

3- عدم شمول روايات.

ولدى از وطى شبهه متولد شده است كه ولد است و ولد حرام هم نيست پس عناوين شامل او مى شود.

ما در فرزند نامشروع روايت داريم كه شارع نسب را قبول نكرده. (الولد للفراش و للعاهر الحجر); ولى در مورد وطى شبهه چنين گفته نشده است و عموماتى كه در تمام ابواب داريم شامل وطى به شبهه مى شود و روايات نافيه مخصوص زناست.

مقام دوم: ما الوطى بالشبهة؟ (صغرى)

در موضوع مسئله بحث زيادى مطرح است. موارد مسلّمى دارد كه همه آن را قبول دارند و موارد مشكوكى كه محلّ دعواست.

موارد:

مجموعه آن ده مورد است:

اذا وطأ امرأة مع اعتقاد قطعي انّها امرأته.

اذا وطأها مع قيام دليل شرعي معتبر (مثلاً دو شاهد عادل شهادت دادند كه صيغه خوانده شده است و وطى حاصل شد، ولى بعداً معلوم شد كه عقد خوانده نشده بود).

اذا وطأها مع قيام اصل شرعي كالاستصحاب (مثلاً در عدّه رجعى فكر مى كرد كه عدّه اش تمام نشده است، بمقتضى استصحاب رجوع نموده و وطى كرد، ولى بعداً معلوم شد كه عدّه تمام شده بوده است).

اذا وطأها مع الظّنّ غير المعتبر (مثلاً گمان مى كرد كه عقد خوانده شده است و وطى كرد اين ظن غيرمعتبر است كه بعضى آن را وطى به شبهه مى دانند و بعضى نمى دانند).

اذا وطأها مع الشك أو الوهم (مثلاً وطى كرده در حالى كه شك داشته يا احتمال مى داده كه زوجه اوست).

اذا وطأ امرأة يعلم حرمتها عليه اكراهاً و جبراً (مثلاً مردى زنى را تهديد كند و وطى كند، از ناحيه زوج زنا به عنف است ولى از ناحيه زوجه وطى به شبهه است يا شخص ثالثى زن و مردى را وادار به وطى كند).

اذا واقعها اضطراراً (حديثى در كتاب حدود داشتيم كه زنى متّهم به زنا با مردى بود كه از باب اضطرار زن راضى به وطى شده بود).

اذا واقعها فى حال الجنون أو فى حال الصغر، (حالى كه مكلّف نيست).

اذا واقعها فى حال النّوم (ذاتاً مكلّف است ولى موقّتاً حالت نوم دارد كه تكليف را برمى دارد).

10ـ اذا واقعها فى حال السكر دو صورت دارد، يكى عمدى و ديگرى غيرعمدى است (اين شاخه از مسئله ملحق به وطى به شبهه است).

البتّه همه اين موارد را مى توان در چند عنوان خلاصه كرد:

عنوانى كه حجّت شرعى دارد (يقين، اصل يا، دليل شرعى).

عنوانى كه احتمال حجّت شرعى مى دهد (ظن، شك، وهم).

غير مكلّف (غير بالغ، نائم، مجنون، مسكران).

اضطرار و إكراه و إجبار.


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo