موضوع:کتاب النکاح / ادامه مسئله 18 /

*... عن محمّد بن اسماعيل بن بزيع (از مردان با شخصيت بود و از اصحاب امام رضا بود) قال: سألت ابا الحسن الرضا(عليه السلام) عن امّهات الأولاد (امّ ولد) لها أن تكشف رأسها بين يدى الرّجال؟ قال: تُقَنِّعْ.[1]

براى روشن شدن معنى حديث مطلبى را ذكر مى كنيم و آن اينكه از احاديث زيادى استفاده مى شود كه حجاب سر براى كنيزان لازم نبود به گونه اى كه سر برهنه نماز مى خواندند. مذهب مشهور فقها هم همين است و ظاهراً صاحب جواهر[2] هم نظر مشهور را دارد و به نظر ما از آيه قرآن هم مى توانيم اين معنى را استفاده كنيم، چون آيه مى فرمايد:

﴿يا أيّها النبي قل لأزواجك و بناتك و نساء المؤمنين يُدْنين عليهنّ من جلابيبهنّ ذلك ادنى ان يعرفن فلا يؤذين﴾[3] زنان جلباب را چنان به خود بپوشانند كه موهايشان پيدا نباشد بعد مى فرمايد كه اين سبب مى شود كه شناخته شوند. چگونه اگر حجاب داشته باشند شناخته مى شوند؟ اين به خاطر اين است كه كنيزان سر برهنه بودند و كسانى كه اهل ريبه بودند با كنيزها مزاح مى كردند و آيه مى گويد كه آنها سرهاى خود را بپوشانند تا شناخته شوند كه كنيز نيستند تا اهل ريبه مزاحم آنها نشوند. پس از اين آيه استفاده مى شود كه كنيزها سرشان برهنه بوده است.

چرا آيه حجاب به كنيزان دستور پوشش سر را نمى دهد؟ شايد به جهت پايين بودن فرهنگشان بوده است.

اگر اين كنيز به منزله همسر صاحب خودش (امّ ولد) شد آيا مى تواند سر خود را برهنه كند؟ امام(عليه السلام)مى فرمايد: نمى تواند، چون در مسير آزادى است چرا كه از سهم فرزند خودش آزاد مى شود بايد حجاب را رعايت كند.

در اين روايت سخن از پوشاندن و نپوشاندن سر است. و از صورت، نه ابن بزيع سئوال مى كند و نه امام جواب مى دهد، معلوم مى شود كه صورت مفروغ عنه بوده است.

طايفه سوّم: روايات متعدّدى كه در مورد پوشش زن در حال نماز آمده است كه پوشاندن گردى صورت و دستها تا مچ و در بعضى روايات قدمين لازم نيست. اين روايات مطلق است و نماز در خانه يا جماعت را شامل است. در آن زمان وضع چنان نبود كه براى زنان پرده اى بكشند، پس در حال نماز به طور مطلق اجازه عدم ستر داده شده و اگر بنا بود بپوشانند بايد روايات را قيد مى زدند ولى هيچ كدام از روايات قيد ندارد كه به صورت دلالت التزامى از اين روايات فهميم كه نظر به وجه و كفّين جايز است.

بعضى به ادلّه ديگرى هم تمسّك كرده اند كه ما استدلال نكرده ايم، مثل مسئله عسر و حرج كه اگر صورتش را بپوشاند به زحمت مى افتد ولى دليل محكمى نيست و به عنوان مؤيّد خوب نيست.

هذا تمام الكلام فى ادلّة جواز عدم ستر الوجه و الكفّين.

ادلّه قول دوّم (الستر مطلقاً حتى الوجه و الكفّين):

الف) آيات:

به بعضى از آيات قرآن استدلال كرده اند:

1- ﴿آيه قل للمؤمين يغضّوا من ابصارهم﴾[4] .

﴿يغضّوا﴾ در اين آيه عام است و شامل وجه و كفّين مى شود، چون حذف متعلّق دليل بر عموم است.

2- آيه ﴿و لايبدين زينتهنّ إلاّ لبعولتهنّ أو آبائهنّ﴾[5] .

از اينكه ﴿بعولتهنّ﴾ و ﴿آبائهنّ﴾ استثنا شده است معلوم مى شود كه ﴿لايبدين﴾ عام است و وجه و كفّين را شامل مى شود بنابراين فقط شوهران هستند كه مى توانند زينت ها را ببينند و اجانب حتى زينت صورت و دستها را هم جايز نيستند كه ببينند.

قلنا: اينها صدر آيه ﴿الاّ ما ظهر منها﴾ را فراموش كرده و به ذيل آيه استناد كرده اند.

3- آيه ﴿و إذا سئلتموهن متاعاً فاسئلوهنّ من وراء حجاب﴾[6] .

بعضى مثل ابن قدامه در مغنى به اين آيه هم استدلال كرده اند.

كلمه «حجاب» در لغت عرب با فارسى فرق مى كند، در فارسى به معنى ستر است ولى در عربى به اين معنى هرگز نمى آيد بلكه به معنى پرده، و حاجب به معنى پرده دار است.

در استدلال به آيه مى گويند زنان پيامبر از پشت پرده صحبت مى كردند و از اين الغاء خصوصيّت كرده و مى گويند كه زنهاى مؤمنين هم مثل زنان پيامبر از پشت پرده صحبت كنند و پوشيده باشند.

4- ﴿آيه يا أيّها النّبي قل لازواجك و بناتك و نساء المؤمنين يُدنين عليهنّ من جلابيبهنّ﴾[7] .

كه ابن قدامه به آن استدلال مى كند و معنى اش اين است كه صورت و كفّين را هم بپوشانند.

جواب از استدلال به آيات:

جواب از آيه اوّل: آيه اوّل عام است و شامل وجه و كفّين هم مى شود ولى در خود آيه مخصّصش آمده و استثنا خورده است چون ﴿الاّ ما ظهر منها﴾ استثنا است، وقتى سترِ ﴿ما ظهر منها﴾ واجب نشد به دلالت التزاميّه نظر كردن جايز مى شود، وقتى نظر به وجه و كفّين جايز شد عمومِ ﴿قل للمؤمنين يغضوا من ابصارهم﴾ تخصيص مى خورد.

جواب از آيه دوّم: اين آيه جوابش واضحتر است چون ﴿لايبدين﴾ دو بار در آيه آمده است و شما به دوّمى كه در مورد زينت باطنه است و به بحث ما مربوط نيست استدلال كرده ايد و اوّلى را كه اِستثناء دارد و در مورد زينت ظاهره است رها كرده ايد و اين درست نيست.