< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد سیداحمد مددی

98/10/17

بسم الله الرحمن الرحیم

 

 

موضوع: صراحت داشتن الفاظ /الفاظ بیع /بیع

خلاصه مباحث گذشته:

بحث در مورد تعبیر اراده بارزه بود. سنهوری گفته بود: حقوقدانان غربی با دقت در تعبیر اراده باطنه، آن را تغییر دادند و تعبیر به اراده بارزه کردند. استاد این تعبیر را مورد بررسی قرار دادند. در این جلسه به بررسی بیشتر این تعبیر پرداخته می‌شود.

 

1بیع

1.1الفاظ بیع

1.1.1صراحت داشتن الفاظ بیع

1.1.1.1فرق بین ابراز اراده و ایقاع

بحث در مورد کفایت ابراز اراده بود. سنهوری گفته بود که در عقود ابراز اراده داریم. ایشان گفته بود: در قرن 19 تعبیر اراده باطنه را حذف کردند و به جای آن اراده بارزه گذاشتند. سوال این است که این تعبیر به معنای اخبار است یا به معنای ایجاد است؟ به نظر ما باید مساله بررسی شود که آیا عقود را یک امر اعتباری که دارای چارچوب خاصی است، می‌دانیم یا نه؟ اگر عقود و عهود از مواردی است که دارای شکل خاص و دارای وعاء اعتباری است، ابراز اراده کافی نیست و نیاز به ایجاد و ایقاع دارد؛ اما اگر قبول کردیم که عقود دارای شکل خاصی نیستند و اعتبار در آنها نیاز نیست، صرف ابراز اراده کافی است.

برای توضیح این مطلب گفته می‌شود: امروزه عقود و عهود در زندگی بشر، تاثیر مهمی دارند. اساسا در دنیای قدیم، معاملات را با افعال انجام می‌دادند مثلا یک کیسه برنج می‌گرفتند و به جای آن یک گوسفند می‌دادند. رفته رفته برای سهولت کار، این کار را با لفظ انجام دادند. حال، بحث این است که آیا این عقود و عهود دارای واقعیت اعتباری و دارای شکل خاصی است یا نه؟ اگر دارای واقعیت اعتباری است، نیاز به ایقاع دارد و الا صرف ابراز اراده کافی است.

مثلا مرحوم آغا ضیاء حکم تکلیفی را تکوینی می‌داند. ایشان می‌گوید در تکلیف اراده و ابراز وجود دارد و هر دو تکوینی است. ما گفتیم: اگر در امر کردن، اراده مولا نشان داده می‌شود، حق با ایشان است؛ زیرا نشان دادن اراده یک امر تکوینی است. اما اگر در امر کردن، وجوب که یک واقعیت قانونی و دارای آثار خاصی است به وجود می‌آید، باید ایقاع شود و ابراز اراده کافی نیست.

از این مطلب، این نکته نیز روشن می‌شود که بعضی امر اعتباری را در افق نفس می‌دانند و با لفظ آن را ابراز می‌کنند. به نظر ما اگر قبول کردیم که مورد، از موارد اعتباری است، باید تعبیر به ایقاع کرد؛ زیرا امر اعتباری با ایقاع و ایجاد مناسبت دارد و با ابراز مناسبت ندارد؛ یعنی با گفتن و تلفظ، امر اعتباری ایجاد می‌شود.

1.1.1.2معنای اراده بارزه، اراده تشریعی

ممکن است گفته شود: مراد از اراده بارزه، اراده تشریعی است. پس حتی اگر ما عقد را توافق ارادتین معنا کنیم، باز هم نیاز به اعتبار دارد و باید ایقاع بشود. اگر مراد، اراده تشریعی باشد، ابراز اراده به معنای ایجاد اراده است. توضیح مطلب این است: اگر مولایی گفت: آب بیاور دو احتمال وجود دارد. یا این که ابراز اراده تکوینی کرده است و معنایش این است که من آب می‌خواهم، در این جا ابراز اراده، تکوینی است. یا این که ابراز اراده تشریعی است؛ یعنی من ایجاد داعی می‌کنم که عبد برود و آب را بیاورد. اگر مراد از اراده بارزه، اراده تشریعی باشد، به معنای ایجاد اراده است.

البته نباید فراموش شود که در اوامر مولا، دو غرض وجود دارد: یکی غرض ادنی است که همان ایجاد داعی است و یک امر اعتباری است و یک غرض اقصی است که رفع همان عطش است و یک امر تکوینی است.

ابراز اراده تشریعی یک مطلب است و ابراز اراده تکوینی مطلب دیگری است. برای تحقق اراده تشریعیه نیاز به ایجاد و ایقاع داریم. مرحوم نائینی این تعبیر را داشتند: بین حکایات و ایجادیات تفاوت وجود دارد.

اگر عقد را مجرد ابراز تراضی بدانیم، ابراز کافی است و به تعبیر مرحوم نائینی از حکایات است و اگر گفتیم عقد دارای شکل خاصی است، ابراز کافی نیست؛ بلکه باید ایجاد بشود. تنها اختلافی که ما با مرحوم نائینی داریم این است که ایشان ایجادیات را مختلف می‌دانست. مثلا ایجادیات در عقود و حروف و.. به نظر ما در حروف معانی ایجادی نیستند؛ بلکه اخطاری هستند و اعتبارات در عقود و عهود ..... حقیقت واحد دارند.

با توجه به این که عقد از اعتباریات باشد، با اشاره ایقاع محقق نمی‌شود و فقط ابراز است. پس ما پنج نحوه ابراز داریم؛ ولی پنج نحوه ایقاع نداریم.

پس هر چند که عقد به معنای توافق ارادتین باشد؛ ولی چون باید این دو اراده به هم ربط داده شوند، نیاز به اعتبار دارد. بنا بر این، معنای اراده تشریعی فقط در باب موالی نیست؛ بلکه در عقود هم می‌آید؛ زیرا در عقود باید دو اراده یا دو رضایت با هم پیوند داشته باشند و این پیوند نیز تشریعی و اعتباری است.

با توجه به این مطلب، صرف ابراز اراده کافی نیست؛ بلکه باید ایقاع بشود.

خلاصه احتمالات وارده در تعبیر اراده بارزه:

    1. چه عقود از اعتباریات باشد و چه از اعتباریات نباشد، ابراز اراده کافی است.

    2. اگر عقود از اعتباریات باشد ابراز اراده کافی نیست.

    3. اساسا ابراز اراده به معنای ایقاع اراده است؛ چون اراده به معنای اراده تشریعی است.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo