روایت دوم:

وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ سُوَيْدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ ع إِنِّي مُبْتَلًى بِالنَّظَرِ إِلَى الْمَرْأَةِ الْجَمِيلَةِ فَيُعْجِبُنِي النَّظَرُ إِلَيْهَا فَقَالَ يَا عَلِيُّ لَا بَأْسَ إِذَا عَرَفَ اللَّهُ مِنْ نِيَّتِكَ الصِّدْقَ وَ إِيَّاكَ وَ الزِّنَا فَإِنَّهُ يَمْحَقُ الْبَرَكَةَ وَ يُهْلِكُ الدِّينَ[1]

سند روایت

مراد از ضمیر « عنه» احمد بن محمد بن عیسی است. کان شیخههم و وجههم الذی یلقی السلطان. علی بن حکم الکوفی ثقة جلیلٌ. علی بن سوید ثقه است.

دلالت روایت

صاحب وسایل در توجیه روایت می فرماید: قصد ازدواج دارد و در خواستگاری ها مبتلا به نگان به زنان است که گاهی زیبایی زن جلب توجه و به او نگاه می کند. لکن این توجیه درست نیست چون خواستگاری مقطعی است و مبتلا به آن گفته نمی شود. توجیه دیگر اینکه عمدا به زن نگاه نمی کند بلکه نگاه او به زن می افتد.

به نظر می آید روای سئوال می کند که در ارتباط با زنان است مانند همکاران، گاهی به آنها نگاه می کند یا زن زیبایی جلب توجه می کند. آیا نگاه به زن در چنین شرایطی جایز است. امام علیه السلام می فرماید: نگاه اگر به قصد شهوت باشد حرام است و اگر نگاه عادی و بدون شهوت باشد جایز است. البته نگاه به وجه و کفین که نگاه به آن جایز است.

مراد از صدق نیت یعنی خداوند بداند در نگاه کردن تعمد نداشته باشد. بنابراین مفهوم روایت اگر خداوند بداند صدق نیت در نگاه کردن کردن ندارد حرام است. با توجه به اینکه نگاه کردن مطرح است زنای چشم نگاه حرام و آلوده است.

روایت سوم

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ عُقْبَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع النَّظْرَةُ سَهْمٌ مِنْ سِهَامِ إِبْلِيسَ مَسْمُومٌ مَنْ تَرَكَهَا لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَا لِغَيْرِهِ أَعْقَبَهُ اللَّهُ أَمْناً وَ إِيمَاناً يَجِدُ طَعْمَهُ. [2]

سند روایت

سند صدوق به هشام به سالم جوالیقی صحیح است. عقبه بن خالد، توثیق خاص ندارد.

دلالت روایت

به مناسبت حکم و موضوع، منظور نگاه به شهوت است یعنی تیر مسموم شیطان نگاه به شهوت است.

به نظر می آید این روایت با روایت اول باب یک روایت و دو بخش شده است. چون راوی در هر دو روایت عقبه و مروی عنه امام صادق علیه السلام و محتوی یکی است. در روایت قبل تعبیر« النظرة سهم من سهام ابلیس مسموم» یک تعبیر است. بنابراین سهم مسموم ابلیس کافی در حرام است.

روایت چهارم

وَ فِي الْعِلَلِ وَ عُيُونِ الْأَخْبَارِ بِأَسَانِيدِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الرِّضَا ع فِيمَا كَتَبَهُ إِلَيْهِ مِنْ جَوَابِ مَسَائِلِهِ وَ حُرِّمَ النَّظَرُ إِلَى شُعُورِ النِّسَاءِ الْمَحْجُوبَاتِ بِالْأَزْوَاجِ وَ إِلَى غَيْرِهِنَّ مِنَ النِّسَاءِ لِمَا فِيهِ مِنْ تَهْيِيجِ الرِّجَالِ وَ مَا يَدْعُو إِلَيْهِ التَّهْيِيجُ مِنَ الْفَسَادِ وَ الدُّخُولِ فِيمَا لَا يَحِلُّ وَ لَا يَجْمُلُ وَ كَذَلِكَ مَا أَشْبَهَ الشُّعُورَ إِلَّا الَّذِي قَالَ اللَّهُ تَعَالَى« وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللّاتِي لا يَرْجُونَ نِكاحاً فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُناحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجاتٍ بِزِينَةٍ» أَيْ غَيْرَ الْجِلْبَابِ فَلَا بَأْسَ بِالنَّظَرِ إِلَى شُعُورِ مِثْلِهِنَّ.[3]

سند روایت

بیشتر اسناد علل الشرایع و عیون اخبار الرضا مخدوش است. در نظر مشهور محمد بن سنان موثق نیست. گرچه برخی گفته اند عدم وثاقت بخاطر نقل روایات بلند در مناقب اهل بیت است. متهم به غلو است. لکن مرحوم آقا باقر وحید بهبهانی می فرماید: همه جا نمی توان به اتهام غلو اعتماد کرد چون برخی اتهام ها بر اساس سلیقه شخصی بوده است؛ مانند اتهام های شیخ صدوق و استادش محمد بن حسن ولید معتقد به سهو النبی بوده کسی که مخالف آن را متهم به غلو می کردند.

دلالت روایت

نگاه به موی زنان نکنید که تهییج آور و موجب افتادن در گناه است. نگاه به زینت های زنان مانند نگاه به موی های آنها حرام است.

اگر متعبد به روایات باشیم از این مقدار روایات به خوبی استفاده می شود نگاه به نامحرم به شهوة و ریبه باشد حتی اگر در پخش غیر مستقیم باشد، حرام است.

صورت دوم: نگاه به موی و بدن زن و عورت مرد بدون شهوت و ریبه

قسم اول: زن را می شناسد، مثلا خواهر یا همسر یا دختر فلان شخص است.

قسم دوم: زن را نمی شناسد.

س 23‌ - نظر كردن مرد به عكس زن أجنبيّه در صورتى كه او را بشناسد جائز است يا نه؟ بر فرض عدم جواز مراد از شناختن چيست؟ همين‌كه بداند صاحب اين عكس دختر يا عيال فلان شخص است كافى است؟ يا چيز ديگرى مراد است؟

ج‌ - نظر به عكس زن اجنبيّه‌اى كه او را به عنوان زن فلان شخص يا خواهر فلان- مثلا- بشناسد جائز نيست على الأحوط.

مفهوم کلام امام راحل، اگر زن اجنبیه را نشناسد و نگاه به شهوت نباشد جایز است.

از آیت الله خویی نمونه همین استفتاء پرسیده شده است.[4]

س 1203: هل يجوز النظر الى صور أو فيلم، فيه امرأة تمثّل، و هي لم‌

تكن محجّبة و الآن قد تحجّبت؟

ج : لا يجوز النظر إليها على الأحوط وجوبا، لو لم يكن أظهر، و اللّه العالم.

بنابراین مساله دو صورت دارد، یکی زن شناخته شده باشد دوم، شناخته نشده باشد. در صورت اول گفته جایز نیست و صورت دوم را جایز دانسته اند.