موضوع: مسائل مستحدثه/ تغییر جنسیت

مسألة 8 - لو تغير جنس الأم فهل تكون بعد الرجولية محرما لحليلة ابنها كالأب أم لا؟ لا يبعد على إشكال، و لو تغير جنس الأب فهل يكون في حال أنوثيته محرما لابنه و إن لم يكن أما له؟ الظاهر ذلك، و لو تغيرت زوجة الابن و صارت رجلا فهل هي محرم على أم زوجها السابق؟ لا يبعد ذلك على إشكال.[1]

مساله 8 سه فرع دارد:

فرع اول- اگر مادر تغییر جنسیت و مرد بشود. در این صورت زنی که مرد شده آیا حکم پدر شوهر را دارد و حکم حرمت ازدواج با عروس یا همسر فرزند بر او حرام است؟ فرض این است که فرزند فوت کرده باشد آیا زنِ مرد شده می تواند همسر فرزند خود را تزویج کند؟

فرع دوم- آیا زنِ مرد شده می تواند به همسر پسر خود نگاه کند؟ آیا حکم جواز نظر پدر شوهر به همسر فرزند برای این زنِ مرد شده ثابت است؟

این دو فرع ملازمه با یکدیگردارند. یعنی اگر ازدواج با او حرام باشد بنابراین نگاه کردن جایز است. اگر ازدواج با او جایز نباشد نباشد بنابراین نگاه کردن حرام است.

امام راحل می فرماید: بعید نیست ملحق به اب بشود علی اشکالٍ.

در اینجا چند بحث دارد؛ اولا: ًچرا لایبعد؟ ثانیاً: چرا علی اشکال است؟ ثالثاً: آیا استصحاب به عنوان اصل عملی نقش آفرین است؟

بحث اول: لایبعد که ملحق بشود. در آیه زیر زنانی که ازدواج با آنها حرام است، گفته شده است.

﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَ بَنَاتُكُمْ وَ أَخَوَاتُكُمْ وَ عَمَّاتُكُمْ وَ خَالاَتُكُمْ وَ بَنَاتُ الْأَخِ وَ بَنَاتُ الْأُخْتِ وَ أُمَّهَاتُكُمُ اللاَّتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَ أَخَوَاتُكُمْ مِنَ الرَّضَاعَةِ وَ أُمَّهَاتُ نِسَائِكُمْ وَ رَبَائِبُكُمُ اللاَّتِي فِي حُجُورِكُمْ مِنْ نِسَائِكُمُ اللاَّتِي دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَكُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَ حَلاَئِلُ أَبْنَائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلاَبِكُمْ وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَيْنَ الْأُخْتَيْنِ إِلاَّ مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُوراً رَحِيماً﴾[2]

زنانی که ازدواج با آنها در آیه حرام شده است عبارت است از1- مادر 2- دختران3- خواهران3-عمه ها 4- خاله ها 5- دختران برادر 6- دختران خواهر 7- مادر رضاعی 8- خواهران رضاعی 9- مادران همسر 10- دختران همسران خود که از شوهر سابق داشته اند اگر دخول به همسر شده باشد- اما اگر دخول نشده باشد حرام نیست . 11- همسران فرزندان صلبی به عبارت با عروس یا همسر فرزند خود. - قید من اصلابکم احترازی است- پسر خوانده فرزند صلبی نیست مانند زید بن حارثه فرزند صلبی پیامبر نبود لذا بعد از آنکه همسر او زینب که دختر عمه پیامبر بود از شوهر خود طلاق گرفت پیامبر برای اینکه بفرماید ازواج با همسر پسر خوانده جایز است و مانند همسر فرزند صلبی نیست لذا زینب دختر جحش را به نزویج در آوردند.

وجه عدم بُعد در کلام امام راحل الحاق به حلائل ابائکم:

تمرکز در این بخش آیه است یعنی همسر فرزند بر مردی که قبل از تغییر جنسیت زن بوده، حلیله ابن صدق می کند فرض این است مادر بوده و اطلاق ابن به فرزند می شود بنابراین حلائل ابائکم بر او صادق است.

در آیه فوق می فرماید: ازدواج با زنان فرزندانتان که از صلب شما هستند بر شما حرام است. به عبارت دیگر حلیله فرزندی که از منی شما درست شده است تزویج با آن حرام است. و فرض این است مادری که با تغییر جنسیت اب شده، بچه از منی او درست نشده است؛ گرچه تخمک او موثر است، به عبارت دیگر بچه از صلب او درست نشده است. بلکه از منی مرد است. در زیارت اربعین می فرماید: اشهد انک کنت نوراً فی الاصلاب الشامخة و الارحام المطهرة، پس روشن است که اصلاب مربوط به مرد است و ارحام مربوط به زن است. این اشکال در نظر امام راحل بوده لذا فرمودند علی اشکالٍ، ولی این اشکال را به حساب نیارورده اند.

صلب فقط از ناحیه رجل نیست بلکه صلب از ناحیه دختر نیز صادق است به دلیل الحسن و الحسین علیهما السلام ابنا رسول الله صلی الله علیه و اله که از طریق حضرت زهراء سلام الله علیها حقیقةً ابن برای پیامبر اعظم هستند. بنابراین به ولد البنت صلب گفته می شود و آیه بر آن دلالت می کند. روایت ابی الجارود در این برداشت ما را کمک می کند اما نه به عنوان دلیل بلکه به عنوان تایید می باشد. چون ابی الجارود زیدی، اعمی القلب و الظاهر بوده. وجه تایید روایات دیگر است موجب اطمینان به روایت ابی الجارود می شوند.

عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِيفٍ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ بَشِيرٍ عَنْ أَبِي الْجَارُودِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ [لِي] أَبُو جَعْفَرٍ ع يَا أَبَا الْجَارُودِ مَا يَقُولُونَ لَكُمْ فِي الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ ع قُلْتُ يُنْكِرُونَ عَلَيْنَا أَنَّهُمَا ابْنَا رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ فَأَيَّ شَيْ‌ءٍ احْتَجَجْتُمْ عَلَيْهِمْ قُلْتُ احْتَجَجْنَا عَلَيْهِمْ بِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ع- ﴿وَ مِنْ ذُرِّيَّتِهِ داوُدَ وَ سُلَيْمانَ وَ أَيُّوبَ وَ يُوسُفَ وَ مُوسى وَ هارُونَ وَ كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ وَ زَكَرِيّا وَ يَحْيى وَ عِيسى﴾ فَجَعَلَ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ مِنْ ذُرِّيَّةِ نُوحٍ ع قَالَ فَأَيَّ شَيْ‌ءٍ قَالُوا لَكُمْ قُلْتُ قَالُوا قَدْ يَكُونُ وَلَدُ الِابْنَةِ مِنَ الْوَلَدِ وَ لَا يَكُونُ مِنَ الصُّلْبِ قَالَ فَأَيَّ شَيْ‌ءٍ احْتَجَجْتُمْ عَلَيْهِمْ قُلْتُ احْتَجَجْنَا عَلَيْهِمْ بِقَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى لِرَسُولِهِ ص-﴿فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ‌﴾ قَالَ فَأَيَّ شَيْ‌ءٍ قَالُوا قُلْتُ قَالُوا قَدْ يَكُونُ فِي كَلَامِ الْعَرَبِ أَبْنَاءُ رَجُلٍ وَ آخَرُ يَقُولُ أَبْنَاؤُنَا قَالَ [3] فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع يَا أَبَا الْجَارُودِ لَأُعْطِيَنَّكَهَا مِنْ كِتَابِ اللَّهِ جَلَّ وَ تَعَالَى أَنَّهُمَا مِنْ صُلْبِ رَسُولِ اللَّهِ ص لَا يَرُدُّهَا إِلَّا الْكَافِرُ قُلْتُ وَ أَيْنَ ذَلِكَ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ مِنْ حَيْثُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى- ﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهاتُكُمْ وَ بَناتُكُمْ وَ أَخَواتُكُمْ﴾ الْآيَةَ إِلَى أَنِ انْتَهَى إِلَى قَوْلِهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى- ﴿وَ حَلائِلُ أَبْنائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلابِكُمْ﴾ فَسَلْهُمْ يَا أَبَا الْجَارُودِ هَلْ كَانَ يَحِلُّ لِرَسُولِ اللَّهِ ص نِكَاحُ حَلِيلَتَيْهِمَا فَإِنْ قَالُوا نَعَمْ كَذَبُوا وَ فَجَرُوا وَ إِنْ قَالُوا لَا فَهُمَا ابْنَاهُ لِصُلْبِهِ.

نتیجه تابع اخص مقدمات از یعنی وقتی ابی الجارود اعتبار ندارد سند روایت را از اعتبار می اندازد.

امام باقر علیه السلام به ابی الجارود فرموند درباره امام حسن و امام حسین علیهما السلام چه چیزی به شما می گویند؟ ابی الجارود می گوید: انکار می کنند که به عنوان فرزند رسول الله باشند. امام علیه السلام فرمودند: شما چه پاسخی به آنها دادید؟ در جواب به آنها کلام خداوند درباره عیسی بن مریم را گفتیم با آنکه پدر نداشته از ذریه حضرت نوح حساب کرده است. و از ناحیه حضرت مریم نسب درست می شود. امام علیه السلام فرمودند: جواب آنها در مقابل استدلال شما چه چیزی بود؟ ابی الجارود می گوید در پاسخ گفتند که به ولد از بنت ولد گفته می شود ولی ولد صلبی گفته نمی شود. امام علیه السلام فرمودند به این سخن آنها چه پاسخی دادید؟ ابی الجارود می گوید به آیه مباهله استدلال کردیم. امام علیه السلام فرمودند پاسخ آنها چه بود؟ می گوید پاسخ دادند؛ در کلام عرب با آنکه بچه برای یکی است اما دیگران می گویند بچه ما است. بنابراین گفته بچه من یا بچه ما حقیقی نیست. امام باقر علیه السلام ای ابا الجارود از کتاب خداوند پاسخی به تو خواهم گفت که امام حسن و امام حسین علیهما فرزند صلبی پیامبر صلی الله علیه و آله هستند که فقط کافر آن را نمی پذیرد. ابو الجارود می گوید حضرت آقا فدایت بشوم آیه کدام است؟ امام باقر علیه السلام آیه تحریم نکاح با محارم است، و در آخر آیه می فرماید از جمله کسانی نکاح آنها حرام است« حلائل ابنائکم» است. از آنها سئوال کن بر اساس این آیه آیا نکاح همسران امام حسن و امام حسین بر پیامبر جایز یا حرام است؟ اگر بگویند جایز است؛ دروغ گفتند و فجور مرتکب شده اند. فجور اعم از فسق است و به معنای غرق در گناه است. در نهایه ابن اثیر در معنای فاجر می گوید هو المنبعث فی المعاصی و المحارم. درحالی فسق با یک گناه محقق می شود. اگر بگویند بر پیامبر جایز نیست پس امام حسن و امام حسین فرزندان صلبی پیامبر صلی الله علیه و آله هستند.

به این ترتیب جواب اشکال داده شده است. و آن با یک جواب دیگر تکمیل می کنیم. که قید« الذین من اصلابکم» احتراز از همسر پسر خوانده است که نکاح با او حرام نیست چون حکم پسر را ندارد.

یک شبهه دیگر مطرح شده است. مخاطب در صدر و ذیل آیه 23 رجال هستند« حرمت علیکم امهاتکم و بناتکم .... و حلائل ابنائکم». در اینجا دو مصداق درست می شود یکی تزویج عروس بر پدر پسر که شوهر عروس است حرام است. مصداق دیگر مادری که با تغییر جنسیت مرد شده است می گوید حلائل ابنائکم او را شامل می شود. این اول الکلام است که شامل او بشود. بررسی بیشتر و پاسخ آن را در جلسه بعد می گوییم.