< فهرست دروس

درس خارج اصول آیت الله خلخالی

95/09/16

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: خاتمه / اصول عمليه قاعده لا ضرر ولا ضرار

بحث ما منتهی شد به قاعده لا ضرر و لا ضرار که قاعده مهمی است که در بسیاری از ابواب فقهی مطرح شده است که بیش صد مورد از روایات تطبیق به این قاعده شده است و مشهورترین موردی که این قاعده مطرح شده است پیرامون داستان سمرة بن جندب بوده است که این شخص دارای درخت پر ثمری بوده است که در باغی بوده است که این باغ ملک شخصی یکی از افراد مخلص ومحترم انصار بوده است و در باغ باز بوده است و سمرة بدون اجازه وارد باغ می شده است و مرد انصاری به سمرة می گفت که ما در خانه در حالتی هستیم که دوست نداریم شما ما رو ببینی و بدون اجازه وارد باغ نشو و سمرة به مرد انصاری می گوید باغ مال من است من نیازی به اجازه گرفتن از تو ندارم سپس مرد انصاری خدمت رسول اکرم شکایت می کند و حضرت رسول سمرة را مورد محاکمه قرار می دهد و حضرت رسول به سمرة فرمودند که بدون اجازه وارد خانه انصاری نشو و اجازه بگیر وسمرة گفت که من اجازه نمی گیرم و سپس پیامبر فرمودند بیا مساومه کن یعنی با من معامله کن وانقدر قیمت را پیامبر قیمت را بالا برد که خدا می داند و باز سمرة قبول نکرد حضرت رسول فرمودند من یک درخت پر ثمری در بهشت به تو می دهم و سمرة قبول نکرد.

حضرت رو به انصاری کرد و فرمود:که برو درخت سمرة را قطع کن و بینداز جلویش زیرا لا ضرر و لا ضرار

و در روایتی دیگر به این گونه آمده است: «لا ضرر و لا ضرار علی مومنٍ».

متن روایت در کتاب کافی در بابی مستقل بنام ضرار در کتاب معیشت امده است: «عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ سَمُرَةَ بْنَ جُنْدَبٍ كَانَ لَهُ عَذْقٌ فِي حَائِطٍ لِرَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ وَ كَانَ مَنْزِلُ الْأَنْصَارِيِّ بِبَابِ الْبُسْتَانِ وَ كَانَ يَمُرُّ بِهِ إِلَى نَخْلَتِهِ وَ لَا يَسْتَأْذِنُ فَكَلَّمَهُ الْأَنْصَارِيُّ أَنْ يَسْتَأْذِنَ إِذَا جَاءَ فَأَبَى سَمُرَةُ فَلَمَّا تَأَبَّى جَاءَ الْأَنْصَارِيُّ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَشَكَا إِلَيْهِ وَ خَبَّرَهُ الْخَبَرَ فَأَرْسَلَ إِلَيْهِ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ خَبَّرَهُ بِقَوْلِ الْأَنْصَارِيِّ وَ مَا شَكَا وَ قَالَ إِنْ أَرَدْتَ الدُّخُولَ فَاسْتَأْذِنْ فَأَبَى فَلَمَّا أَبَى سَاوَمَهُ حَتَّى بَلَغَ بِهِ مِنَ الثَّمَنِ مَا شَاءَ اللَّهُ فَأَبَى أَنْ يَبِيعَ فَقَالَ لَكَ بِهَا عَذْقٌ يُمَدُّ لَكَ فِي الْجَنَّةِ فَأَبَى أَنْ يَقْبَلَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِلْأَنْصَارِيِّ اذْهَبْ فَاقْلَعْهَا وَ ارْمِ بِهَا إِلَيْهِ فَإِنَّهُ لَا ضَرَرَ وَ لَا ضِرَارَ».[1]

و در روایت دیگر شبه استدلالی مطرح می شود سمرة به انصاری می گوید که اگر باغ ملک تو است درخت هم ملک من است همانطوری که تو در ملک خود می خواهی راحت باشی من هم می خواهم راحت باشم و بدون اجازه به محل درخت خود برسم.

نکته اضافی دیگر این روایت این است که حضرت رسول به سمرة فرمودند که من ده درخت پر ثمر در بهشت به تو می دهم.

و نکته دیگر حضرت به سمرة فرمودند تو مرد مضار یعنی مرد ضرر زننده هستی.

ونکته دیگر حضرت به دیگران دستور داد که درخت را قطع کنید و جلوی او بیندازید نه به خود سمرة.

حل مسأله همان است که پیامبر فرمودند که این استدلال تا زمانی است که با قاعده لا ضرر ولا ضرار در تعارض نباشد.

متن روایت: «عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِنَّ سَمُرَةَ بْنَ جُنْدَبٍ كَانَ لَهُ عَذْقٌ وَ كَانَ طَرِيقُهُ إِلَيْهِ فِي جَوْفِ مَنْزِلِ رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ فَكَانَ يَجِي‌ءُ وَ يَدْخُلُ إِلَى عَذْقِهِ بِغَيْرِ إِذْنٍ مِنَ الْأَنْصَارِيِّ فَقَالَ لَهُ الْأَنْصَارِيُّ يَا سَمُرَةُ لَا تَزَالُ تُفَاجِئُنَا عَلَى حَالٍ لَا نُحِبُّ أَنْ تُفَاجِئَنَا عَلَيْهَا فَإِذَا دَخَلْتَ فَاسْتَأْذِنْ فَقَالَ لَا أَسْتَأْذِنُ فِي طَرِيقٍ وَ هُوَ طَرِيقِي إِلَى عَذْقِي قَالَ فَشَكَا الْأَنْصَارِيُّ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فَأَرْسَلَ إِلَيْهِ رَسُولُ اللَّهِ ص فَأَتَاهُ فَقَالَ لَهُ إِنَّ فُلَاناً قَدْ شَكَاكَ وَ زَعَمَ أَنَّكَ تَمُرُّ عَلَيْهِ وَ عَلَى أَهْلِهِ بِغَيْرِ إِذْنِهِ فَاسْتَأْذِنْ عَلَيْهِ إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَدْخُلَ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَسْتَأْذِنُ فِي طَرِيقِي إِلَى عَذْقِي فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص خَلِّ عَنْهُ وَ لَكَ مَكَانَهُ عَذْقٌ فِي مَكَانِ كَذَا وَ كَذَا فَقَالَ لَا قَالَ فَلَكَ اثْنَانِ قَالَ لَا أُرِيدُ فَلَمْ يَزَلْ يَزِيدُهُ حَتَّى بَلَغَ عَشَرَةَ أَعْذَاقٍ فَقَالَ لَا قَالَ فَلَكَ عَشَرَةٌ فِي مَكَانِ كَذَا وَ كَذَا فَأَبَى فَقَالَ خَلِّ عَنْهُ وَ لَكَ مَكَانَهُ عَذْقٌ فِي الْجَنَّةِ قَالَ لَا أُرِيدُ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّكَ رَجُلٌ مُضَارٌّ وَ لَا ضَرَرَ وَ لَا ضِرَارَ عَلَى مُؤْمِنٍ قَالَ ثُمَّ أَمَرَ بِهَا رَسُولُ اللَّهِ ص فَقُلِعَتْ ثُمَّ رُمِيَ بِهَا إِلَيْهِ وَ قَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص انْطَلِقْ فَاغْرِسْهَا حَيْثُ شِئْتَ».[2]

روایتی دیگر از شیخ صدوق: «وَ رَوَى ابْنُ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنَّ سَمُرَةَ ابْنَ جُنْدَبٍ كَانَ لَهُ عَذْقٌ فِي حَائِطِ رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ وَ كَانَ مَنْزِلُ الْأَنْصَارِيِّ فِيهِ الطَّرِيقُ إِلَى الْحَائِطِ فَكَانَ يَأْتِيهِ فَيَدْخُلُ عَلَيْهِ وَ لَا يَسْتَأْذِنُ فَقَالَ إِنَّكَ تَجِي‌ءُ وَ تَدْخُلُ وَ نَحْنُ فِي حَالٍ نَكْرَهُ أَنْ تَرَانَا عَلَيْهِ فَإِذَا جِئْتَ فَاسْتَأْذِنْ حَتَّى نَتَحَرَّزَ ثُمَّ نَأْذَنَ لَكَ وَ تَدْخُلَ قَالَ لَا أَفْعَلُ هُوَ مَالِي أَدْخُلُ عَلَيْهِ وَ لَا أَسْتَأْذِنُ فَأَتَى الْأَنْصَارِيُّ رَسُولَ اللَّهِ ص فَشَكَا إِلَيْهِ وَ أَخْبَرَهُ فَبَعَثَ إِلَى سَمُرَةَ فَجَاءَهُ فَقَالَ لَهُ اسْتَأْذِنْ عَلَيْهِ فَأَبَى وَ قَالَ لَهُ مِثْلَ مَا قَالَ لِلْأَنْصَارِيِّ فَعَرَضَ عَلَيْهِ رَسُولُ اللَّهِ ص أَنْ يَشْتَرِيَ مِنْهُ بِالثَّمَنِ فَأَبَى عَلَيْهِ وَ جَعَلَ يَزِيدُهُ فَيَأْبَى أَنْ يَبِيعَ فَلَمَّا رَأَى ذَلِكَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَالَ لَهُ لَكَ عَذْقٌ فِي الْجَنَّةِ فَأَبَى أَنْ يَقْبَلَ ذَلِكَ فَأَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ ص الْأَنْصَارِيَّ أَنْ يَقْلَعَ النَّخْلَةَ فَيُلْقِيَهَا إِلَيْهِ وَ قَالَ لَا ضَرَرَ وَ لَا إِضْرَارَ».[3]

مطالبی درباره سمرة بن جندب از کتاب لا ضرر محقق عراقي:

او شخصی کافر فاسق منافق بوده است زیرا مخالفت با امر صریح پیامبر کرده است وهمچنین شخصی دروغ گو بوده است و حدیث جعل می کرده است.

متن عبارت عراقی: «و سمرة بفتح السين و ضمّ الميم بن جندب، بن هلال، بن جريح بن مرّة، ابن حزم، بن عمرو، بن جابر، بن ذي الرئاستين الفزاري. و الظاهر من تتبع كتب السير و التأريخ و الرّجال: أنّ الرّجل فاسق منافق وضّاع، بل لا يبعد الحكم بكفره نظرا إلى مخالفته الصريحة لرسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلم و معاندته له حتى أغاض من لا توازن السماوات و الأرض حلمه، و كان من أشدّ الناس عداوة لأمير المؤمنين عليّ عليه السّلام، و لأهل البيت عليهم السّلام، و شيعتهم، و له فضائع، و مثالب، و جرائم، و مخازي لا يخلو منها كتاب من كتب التأريخ المتضمنة لإحداث سنة خمسين».[4]


[4] قاعده لاضرر، آقا ضياء عراقي، ص36.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo