< فهرست دروس

درس خارج اصول آیت الله خلخالی

95/07/04

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع : خاتمة فی شرائط جریان الاصول

الکلام فی الامر الرابع و هو التجری علی المولی

تجری بر مولی در دو مرحله بحث می شود : 1- مرحله اول : مجرد التجری من دون امر آخر 2- مرحله دوم : التجری مع الا قتران بالمعصیه

مرحله اول : مثل اینکه معتقد است که این امر، واجب است و واجب را ترک می کند و بعد معلوم می شود که واجب نبوده است در اینجا هیچ معصیتی انجام نداده است و فقط بر مولی تجری کرده است و یا مثل اینکه معتقد است که این شی، حرام است و نباید آن را انجام بدهد ولکن انجام می دهد و بعد معلوم می شود که حرام نبوده است پس معصیتی در بین نیست و فقط تجری کرده است اگر سوال شود که هل یستحق العقاب اولا؟ در جواب گفته می شود نعم بله بی ادبی کرده است و مثل فریاد زدن فرزند بر سر پدرش که عرفاً آن فرزند مورد سلامت است و متجری محسوب می شود.

مرحله دوم : و گاهی تجری همراه معصیت است مثل اینکه معتقد است که این شی، واجب است و واجب را ترک می کند و بعد معلوم می شود که واجب بوده است واقعاً و در اینجا معصیت کرده است و یا مثل اینکه معتقد است که این شیء، حرام است و نباید آن را انجام بدهد ولکن انجام می دهد و بعد معلوم می شود که حرام بوده است واقعاً پس معصیت کرده است.

در اینجا دو عقاب ممکن است دچار شود : 1- عقاب به تجری 2- عقاب بر معصیت

حال ببینیم در اینجا چند قول است :

1- قول محقق النائینی : این شخص مستحق عقاب است بر ترک واجب و بر نعل حرام زیرا مخالفت واقع شده است مادامیکه مستند به مومّن شرعی نبود.

بیان مطلب : گاهی مخالفت مولی با یک مومن شرعی و عقلی می شود و تو در اینجا مومن شرعی و عقلی که نداشتی و تو در اینحا مخالفت مولی کردی بدون مومن شرعی و مستحق عقاب است.

ولکن سید ناالاستاذ الخوئی در پاسخ به محقق نائینی می فرماید : بله همینطور که شما گفتید ولکن در صورتیکه امکان رسیدن به واقع برای مکلف باشد یعنی اگر بتواند فحص کند بشود که فحص کند و گرفتار معصیت نشود و اما اگر برای مکلف فحص ممکن نیست یا سواد ندارد و یا امکان دیگری ندارد بنابراین عمل ترک واجب و فعل حرام یقترن یعنی همراه با مومن است که در اینصورت لزومی ندارد که عقاب شود.

در گذشته گفتیم که ممکن است مستلزم بشویم به عدم استحقاق عقاب در مفروض کلام براساس قبح عقاب بلابیان زیرا مراد از بیان عبارت از اینکه تکلیف در معرض وصول قرار داشته باشد بنابراین چنانچه مکلف نتواند به تکلیف برسد بجهت موانعی که در میان وجود دارد و نامحاله بیان از طرف شارع تمام نیست و گاهی آنقدر کار مشکل است که اگر دنبال فحصی برود به اشتباهاتی می افتد که به خلاف واقع برسد بنابراین ترک واجب و فعل حرام مقترن می شود به مومن لذا عقل حکم می کند به قبح عقاب بلابیان و در نتیجه مخالفت با واقع مقرون به مومن خواهد بود نهایت اینکه مکلف توجه والتقاتی به عدم تمامیه بیان از طرف مولی ندارد (یعنی ممکن مکلفی توجه ای نداشته باشد که نمی تواند به واقع برسد) ولی حقیقت مطلب که از بین نمی رود گرچه احتمال ان را می دهد ولکن مجرد تجری می کند و شبهه را بدون فحص انجام می دهد بنابراین اگر مستحق عقاب باشد عقاب بر تجری است نه بر خلاف الواقع (عقاب بر واقع نیست زیرا نمی تواند به واقع برسد) و حجت بر واقع تمام نیست و عقاب بر آن عقاب بلابیان خواهد بود.

لکن سید نا الخوئی از این کلام بر می گردد:[1]

قول به تحقیق : باید بنا بگذاریم که فحص از کجا است و فحص اگر از آیات و روایات باشد ممکن است به نتیجه ای برسیم در فحص و اما اگر فحص از ناحیه علم اجمالی به احکام باشد این علم اجمالی به احکام باشد این علم اجمالی می گوید من نمی توانم جواب شما را بدهم و تو علم اجمالی دارد بر وجوب فحصی.

براساس آیه شریفه (فاسئلوا اهل الذکران کنتم لا تعلمون) و براساس اخبار مجرد تعلم و تحصیل علم به احکام مکلف مستحق عقاب نیست زیرا متمکن از تعلم و نحص نمی باشد و نمی تواند تحصیل علم کند بنابراین مشمول آیه و اخبار دال بر وجوب تعلم نیست و اما براساس اینکه فحصی از ناحیه علم اجمالی باشد و یا ادله آمره بالتوقف و الاحتیاط بنابراینکه دال بر وجوب مولوی نه ارشادی که در صورت مخالفت مستحق عقاب خواهد بود زیرا براساس علم اجمالی و ادله آمره بالتوقف و الاحتیاط فحصی و احتیاط و تکلیف منجر شده است.

تلخص : قائل به تفصیل هستیم.

الامر الخامس : در صحت و بطلان عمل جاهل مقصر

جاهل مقصر اگر چنانچه نماز خواند و نمی داند که این نمازی که خوانده درست و صحیح خوانده یا نه و شک می کند در صحت و فساد عمل؛ عمل این جاهل مقصر بدون فحص محکوم به بطلان است.

صاحب عروة الوثقی همین مطلب را دارد که این جاهل باید بناء بگذارد که عملش باطل است عباره صاحب العروة : ان العمل العامی بلاتقلید ولا الاحتیاط باطل و لایجوز الاکتفاء به[2] .


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo