موضوع: تنبيه سوم/ اقل و اكثر عقلي/ اقل و اكثر

تنبيه سوم: اگر مكلف نتوانست مقداري از واجب را بياورد، آيا باقيمانده هنوز وجوبش باقي است يا خير؟[1]

مثلا در نماز، فرد نمي تواند ركوع انجام دهد و وجوبش ساقط مي شود، حال حكم وجوب بقيه اجزاء چه مي شود؟ آيا وجوب آنها هم ساقط مي شود؟ يا مثلا اگر وضو متعذر شد، يا وجوب بقيه اجزاء نماز همچنان باقي است يا خير؟

ما در اينجا بايد به دليل نگاه كنيم، اگر اطلاقي داشتيم، به آن عمل مي كنيم و اگر اطلاقي نداشتيم، اين سوال پيش مي آيد كه مرجع اصالت البرائه است يا اصالت الاحتياط؟

نظير اين بحث در تنبيه اول هم آمده است كه اگر فرد، جزئي را نسيان كرد، حكم چيست آيا بقيه اجزاء وجوب دارد يا خير؟ كه گفتيم بقيه اجزاء بر وجوب خود باقي هستند.

بعضي گفته اند در اينجا قاعده ميسور جاري است و به مقداري كه مي توانيم انجام مي دهيم و به واسطه عذر از انجام يك جزء، وجوب از بقيه اجزاء برداشته نمي شود.

بعضي هم با استصحاب، حكم به وجوب بقيه اجزاء كرده اند، اين استصحاب به انحاء گوناگون گفته شده:

اول: استصحاب وجود جامع بين وجوب ضمني و وجوب استقلالي؛ قبل تعذر، همه اجزاء در يك چيز مشترك هستند و آن وجوب بود و همين وجوب بعد از تعذر از يك جزء هم استصحاب مي شود. چون موضوع در هر دو طرف تعذر يكي است و اشكالي در استصحاب نمي باشد.[2]

اشكال: اين استصحاب، مبني بر استصحاب كلي قسم سوم است كه ما قائل به آن نيستيم. چون ما در گذشته به وجوب ضمني يقين داشتيم كه قطعا از بين رفته است (مثلا ما يقين داشتيم زيد وجود داشته و بعد يقينا مرد و بعد عمر را استصحاب كنيم؛ اين استصحاب صحيح نيست و صرف اشتراك در انسان بودن فايده ندارد).و وجوب استقلالي براي بقيه اجزاء غير متعذر استصحاب شده.[3]

دوم: استصحاب وجوب استقلالي به صورت كان تامه. يعني قبل از تعذر، اصل وجوب ثابت بود و بعد تعذر شك در آن داريم كه حكم به استحصاب آن مي كنيم.[4]

اشكال اول: وجوب، عرض است و متعلق (معروض) مي خواهد و متعلق، وجوب مركب از متعذر و غير متعذر است كه يقينا رفع شده و متعلق وجوب استصحاب شده بعد از تعذر، فقط وجوب غير متعذر است كه غير از يقين سابق مي شود. و كلي وجوب هم، استصحاب قسم سوم است كه ما قبول نداريم.[5]