موضوع: اقسام وجوب اجتناب در کلام آخوند/ تنبیه دوازدهم: ملاقی شبهه محصوره/ تنبیهات دوران بین محذورین/ اصل احتیاط
خلاصه بحث
بعد از بیان صور بحث ملاقی شبهه محصوره، سخن در بیان و بررسی اقسام واجب در اطراف علم اجمالی واقع می‌شود که مرحوم آخوند آن را در ضمن امر رابع بیان می‌کنند.

اقسام واجب
نمودار اقسام واجب از حیث اجتناب نسبت به اطراف علم اجمالی، عبارت است از؛
قسم اول: وجوب اجتناب از ملاقیٰ و عدم اجتناب از ملاقی.
قسم دوم: وجوب اجتناب از ملاقیٰ و ملاقی.
قسم سوم و چهارم: عکس قسم اول که به دو مورد تقسیم می‌شود و توضیح هر کدام می‌آید.

توضیح اقسام در کلام آخوند
ایشان بحث را با بیان مقدمه‌ای شروع می‌کنند.
مقدمه: در مواردی، احتیاط (وجوب اجتناب از اطراف) قطعی است مثل موارد شبهه حکمیه، اعم از شبهه وجوبیه یا تحریمیه، که اجمالاً علم به تکلیف داشته باشیم،‌که باید رعایت حکم واقعی بشود و نسبت به اطراف مشتبه آن، احتیاط نمود یعنی اگر تحریمی باشد اجتناب از همه اطراف بشود و اگر وجوبی است، همه اطراف، اتیان شود.
البته نسبت شبهه حکمیه‌ای که علم به تکلیف نباشد و تنها احتمال تکلیف، وجود داشته باشد، احتیاط واجب نیست بلکه مجرای برائت است، ولی احتیاط، مانعی ندارد بلکه نیکوست.
قال رحمه الله: الرابع: أنه إنما يجب عقلا رعاية الاحتياط في خصوص الأطراف مما يتوقف على اجتنابه أو ارتكابه حصول العلم بإتيان الواجب أو ترك الحرام المعلومين في البين دون غيرها و إن كان حاله حال بعضها في كونه محكوما بحكمه واقعا.[1]
بعد از این مقدمه، به اصل بحث که بیان اقسام باشد می‌پردازند؛
قسم اول
بیان این قسم در ضمن سه امر بیان می‌شود؛
یک: علم اجمالی به نجاست احد الإنائین داشته باشیم.
دو: ملاقی (لباس مثلاً) با یکی از آن طرفین مثلاً با إناء شماره اول، ملاقات نماید.
سه: ملاقات بعد از علم اجمالی به نجاست احدالانائین باشد.
در اینجا وظیفه چیست؟ در وجوب اجتناب از ملاقیٰ، شکی نیست چون تکلیف (وجوب اجتناب) در آن قطعی است اما نسبت به ملاقی، احتیاط واجب نیست.
قال رحمه الله: و منه ينقدح الحال في مسألة ملاقاة شي‌ء مع أحد أطراف النجس المعلوم بالإجمال و أنه تارة يجب الاجتناب عن الملاقيٰ دون ملاقيه فيما كانت الملاقاة بعد العلم إجمالا بالنجس بينها فإنه إذا اجتنب عنه و طرفه اجتنب عن النجس في البين قطعا و لو لم يجتنب عما يلاقيه فإنه على تقدير نجاسته لنجاسته (یعنی نجاست ملاقی که مسبب از نجاست ملاقیٰ خواهد بود) كان فردا آخر من النجس قد شك في وجوده كشي‌ء آخر شك في نجاسته بسبب آخر.[2]

اشکال بر کلام شیخ اعظم
قال رحمه الله: و منه ظهر أنه لا مجال لتوهم أن قضية تنجز الاجتناب عن المعلوم هو الاجتناب عنه أيضا ضرورة أن العلم به إنما يوجب تنجز الاجتناب عنه لا تنجز الاجتناب عن فرد آخر لم يعلم حدوثه و إن احتمل.[3]
مرحوم آخوند در این عبارت، بعد از بیان قسم اول، که فرمود؛ اجتناب از ملاقی، لازم نیست، بر سخن شیخ اعظم، که بر وجوب اجتناب از ملاقی، دلیل اقامه نمودند، اشکال می‌کنند.
اما وجه وجوب اجتناب از ملاقی مثل ملاقیٰ، دو امر می‌توان باشد؛
یک (دلیل عقلی): بین وجوب اجتناب از ملاقیٰ و وجوب اجتناب از ملاقی، ملازمه عرفیه وجود دارد و عرفاً ملاقی تابع ملاقیٰ است، پس همانطور که اجتناب از ملاقیٰ، واجب است از ملاقی هم باید اجتناب نمود، یعنی حکم اجتناب از ملاقیٰ به ملاقی سرایت می‌کند.
دو (دلیل شرعی): همان روایتی است که در مورد نجاست روغنی که با مردار فأره (موش)، ملاقات کرده بود، قبلاً بیان شد.
البته به آن روایت هم از جهت سند و هم از جهت دلالت، اشکال شد و گذشت.
قال رحمه الله: و هل يحكم بتنجس ملاقيه وجهان بل قولان مبنيان على أن تنجس الملاقي إنما جاء من وجوب الاجتناب عن ذلك النجس بناء على أن الاجتناب عن النجس يراد به ما يعم الاجتناب عن ملاقيه و لو بوسائط و لذا (استدل السيد أبو المكارم في الغنية على تنجس الماء القليل بملاقاة النجاسة بما دل على وجوب هجر النجاسات في قوله تعالى (و الرجز فاهجر) و يدل عليه أيضا ما في بعض الأخبار من استدلاله عليه السلام على حرمة الطعام الذي مات فيه فأرة بأن الله سبحانه حرم الميتة فإذا حكم الشارع بوجوب هجر كل واحد من المشتبهين فقد حكم بوجوب هجر كل ما لاقاه.[4]
نکته: گرچه حکم نجاست در بحث ما، دارای اجمال است ولی نسبت به ملاقات ملاقی با ملاقیٰ، علم تفصیلی داریم و به خاطر همین ملاقات است که محل بحث شده که آیا همانطور که از ملاقیٰ، اجتناب واجب است از ملاقی آن هم باید اجتناب نمود؟ و وجه آن هم به خاطر ملازمه‌ی عرفیه‌ای که در بین آنها وجود دارد، یا بالسرایة یا بالتعبّد.
ولی مرحوم آخوند بر این مطلب اشکال دارند که توضیحش خواهد آمد.

---