موضوع: استدلال به آیه نفر بر حجیّت خبر واحد/ استدلال به آیات قرآنی/ ادله‌ی حجیّت خبر واحد

 بحث در ادلّه‌ی حجیّت خبر واحد بود، گفتیم برای اعتبار آن به أدلّه‌ی أربعه، استدلال شده، که اول، از آیات قرآنی شروع کردیم، که بحث آیه‌ی نباء، گذشت که دلالتش بر مفهوم پذیرفته نشد.

 آیه دوم: آیه‌ی نفر

 قال الله تعالی: «فلولا نفر من کل فرقة منهم طائفة لیتفقّهوا فی الدّین و لینذروا قومهم إذا رجعوا إلیهم لعلّهم یحذرون». [1]

 در مورد این آیه سه مطلب مورد بررسی، وجود دارد؛

 یک: حجیت خبر واحد

 دو: تبعیت از خبر متواتر

 سه: وجوب تفقّه و اتباع اجتهاد مجتهد

 اما آنچه در بحث اصولی، مورد نزاع است، حجیّت خبر واحد است، که باید دید، آیا چنین مطلبی از آیه، استفاده می‌شود یا خیر؟

 تعریف خبر واحد: اماره‌ای که مدلولش، ظنّ نوعی است، هر چند برای شخص، ظنّی حاصل نشود، بلکه حتی چه بسا راوی، حامل روایتی باشد که خود از او، چیزی نفهمد ولی آن را پیش کسی آورد که او، أفقه از وی می‌باشد.

 به هرحال، محل بحث ما، خبر واحد است نه خبر متواتر و نه فتوای فقیه، هر چند در روایت دلالتی به آنها وجود داشته باشد، اما قبل از ورود در بحث برای فهم بهتر آیه، به روایتی که در شأن نزول آیه آمده است اشاره می‌کنیم.

 قال فی العلل: حدثنا علي بن احمد رحمه الله قال: حدثنا محمد بن أبى عبد الله الكوفي عن أبى الخير صالح بن أبى حماد، عن احمد بن هلال، عن محمد بن أبى عمير عن عبد المؤمن الانصاري، قال: قلت لابي عبد الله " ع " ان قوما يروون ان رسول الله صلى الله عليه وآله قال: إختلاف أمتي رحمة، فقال: صدقوا، فقلت: ان كان إختلافهم رحمة فاجتماعهم عذاب، قال: ليس حيث تذهب وذهبوا، وإنما أراد قول الله عزوجل: (فلو لا نفر من كل فرقة منهم طائفة ليتفقهوا في الدين ولينذروا قومهم إذا رجعوا إليهم لعلهم يحذرون)، فامرهم أن ينفروا إلى رسول الله صلى الله عليه وآله ويختلفوا إليه فيتعلموا، ثم يرجعوا إلى قومهم فيعلموهم. إنما أراد إختلافهم من البلدان لا اختلافا في دين الله انما الدين واحد انما الدين واحد. [2]

 بیان استدلال:

 برای استدلال به آیه شریفه بر اعتبار خبر واحد، قبول سه مقدمه، لازم است تا دلالت آیه، تمام باشد.

 مقدمه اول: أمر به إنذار در آیه‌ی شریفه، به نحو عام مجموعی است یا عام استغراقی؟

 اگر به نحو عام استغراقی باشد، منظور اینست که هر یک از آن طائفه، یک یا چند نفر را ببیند و انذار دهد، طبق این فرض، آیه به درد بحث ما، که حجیّت خبر واحد باشد، می‌خورد.

 ولی اگر مراد، عام مجموعی باشد یعنی همه‌ی آن مجموعه، جمع شده، همه‌ی قوم را جمع کنند و آنها را با هم، انذار دهند، در این صورت، حجیّت خبر واحد، ثابت نمی‌شود چون اخبار و انذار گروهی، مفید علم است (اتّباع از آن، إتّباع از علم است نه ظنّ)، حال کدام یک، با ظاهر آیه سازگار است؟

 ظاهر آیه، با عموم استغراقی، می‌سازد چون اولاً؛ تقابل جمع (ینذروا)با جمع (قومهم)، استغراق را می‌ساند.

 ثانیا؛ طبع مطلب (تبلیغ و انذار) هم، به همین صورت می‌باشد، مثلا اگر اطبائی، درس خوانده، بیایند به محلی برای طبابت، همه با هم، همه مریضها را، طبابت نمی‌کنند بلکه هر کدام، تک تک مریض ها را معاینه و معالجه می‌کند، در ما نحن فیه هم، که تعلیم و تعلّم باشد همینطور است.

 محقق عراقی: آیه از جهت اینکه انذار و اخبار مفید علم باشد یا نباشد مطلق است لذا قابل تقیید است چرا که نگفته مفید علم نباشد. بنابراین در آیه، امر به همه است که «فلینذروا...» یعنی همه انذار نمایند و طبعا، آن إنذار جمعی، مفید علم است، پس آیه، بر لزوم تبعیّت از خبر متواتر، دلالت دارد نه خبر واحد مورد بحث ما.

 جواب استاد: چون تقابل جمع با جمع است، این سخن شما را نمی‌رساند، بلکه آیه، ظهور در عموم استغراقی دارد نظیر آیه شریفه «إذا قمتم إلی الصلاة فاغسلوا وجوهکم و أیدیکم إلی المرافق» [3] ، که به معنای این نیست که، همه با هم دست و صورت همدیگر را، بشویید بلکه تقابل جمع با جمع، همان استغراق را می‌رساند، یعنی هر یک دست و صورت خود را بشویید و در آیه محل بحث‌ٌ‌، یعنی هر یک از منذرین، قوم خود را انذار دهد.