موضوع: إجزاء/ مقام سوم/ بررسی جریان إجزاء در اصول عملیّه

بررسی جریان إجزاء در اصول عملیّه

در بحث اجزاء در اصول عملیه، صاحب کفایه تفصیلی ذکر کرده و فرمود: اصول عملیه اگر در اصل تکلیف جاری شوند، مقتضی إجزائند؛ مثلا اگر ما بر طبق استصحاب عمل کردیم و نماز ظهر خواندیم، بعد از گذشت مدتی فهمیدیم که واقع نماز ظهر بوده، إجزاء نداریم؛ زیرا استصحاب مُشرِّع نیست که بتواند حکم خدا را عوض کند. [1]

مجعول در باب استصحاب

مجعول در باب استصحاب یا یقین است و یا متیقّن. اگر یقین باشد استصحاب اماره می شود و شأنش کاشفیّت است. کما اینکه ظاهر بعضی از ادلّه هم همین است؛ مثلا ظاهرِ «لا تنقض الیقین بالشک»، «أبقِ الیقین» است؛ پس ظهور دارد در جعل یقین. می گوید: لک الیقین. ما در خودِ یقین وجدانی گفتیم: إجزاء نداریم، اینکه از یقین وجدانی بالاتر نیست.

اما اگر مجعول متیقّن باشد (که قرائن و شواهدی هم بر این مطلب وجود دارد) کار سخت تر می شود؛ زیرا متیّقن سابق شما وجوب نماز ظهر بوده و همان وجوب به برکت استصحاب برای مکلّف جعل می شود. پس الان در ظرف شک شارع برای ما نماز ظهر را جعل نموده است. یعنی در بقاء نماز ظهر مصلحت وجود دارد. اما این مصلحت جای مصلحت نماز جمعه را نمی گیرد؛ چرا که دلیلی بر جایگزینی نیست. لذا می گوییم در اینجا نیز إجزاء نداریم.

اصول عملیّه جاری در أجزاء و شرایط

دلیل بر این حکومت آن است که اگر حکومتی نباشد، جعل طهارت ظاهریه لغو خواهد بود. طهارت ظاهریه جعل شده برای ترتّب آثار. اثرش هم همین است که شرطیّت را توسعه دهد تا اشتراط اعم از طهارت واقعیّه و ظاهریّه گردد.

پس هر کجا که اصل عملی بر تحقّق ما هو شرطُ واقعاً قائم شود، ناگزیر از إجزاء خواهیم بود. مانند ادله طهارت که پیشتر بیان شد.

همین بحث إجزاء را در ادله اصالت الحل نیز می آید. مثلا اگر نمی دانستیم لباس ما مأخوذ از أجزاء ما لا یؤکل لحمه هست یا خیر؛ یعنی نمی دانیم موی گربه در لباس ما هست یا نه؛ نمی دانیم این مویی که بر بدن ما هست موی خودمان است یا موی گربه، بنا بر اصاله الحل می گوییم: این مو حلال است و نماز صحیح است. حال اگر بعد از نماز فهمیدیم که آن مو، موی گربه بوده، نماز باطل نمی شود؛ زیرا ادله اصاله الحل در حین نماز حلیّت ظاهری برای مصلی درست می کنند. اثر ادله اصاله الحل همین حلیّت ظاهریّه است که حکومت می کند بر ادلّه اشتراط حلیّت در لباس مصلّی، جالب است که خیلی از آقایان هم پذیرفته اند. لکن محقق نائینی این مطلب را نمی پذیرد. ان شاء الله فردا متعرض خواهیم شد.[2]