موضوع: فی ما یتعلق بصیغه الامر/اوامر

وجوهی برای حمل بر تعبدیّت

بحث ما در بیان استدلالات قائلین به بنفسه بودن اقتضای تعبدیّت امر بود. ما می گفتیم که امر اقتضای توصلیّت دارد زیرا تعبدیّت یک قیدی است که احتیاج بیان دارد، لکن قائلین به تعبدی بودن امر می گویند: اقتضای تعبدیّت در ذات امر است و لازم نیست در متعلّق قید شود.

علامه کلباسی نیز فرمود: اقتضای امر تعبدیت است. استدلال ایشان به این بود که صدور امر برای ایجاد داعی در مکلّف است، حال اگر مکلف تکلیف خود را توصّلی به جای آورد، معلوم می شود داعیِ او بر عمل، امرِ مولی نبوده. بلکه اغراض شخصی و دنیوی، داعیِ شده اند. در حالی که امر مولی باید داعیِ او باشد. لذا همین که مکلف عملی را به داعیِ امر مولی انجام دهد، تعبدیّت امر صادق خواهد بود.[1]

استدلال دوم، استدلال به روایات بود، در یکی از روایات چنین آمده بود که «لکل امرء ما نوی و من کان هجرته الی الله و رسوله و من کان هجرته الی دنیا یصیبها او امراه یتزوّجها فهجرتها الی ما هاجر الیه».[2]

استدلال به قرآن

دلیل سومی که امروز خواهیم خواند، استدلال به آیه شریفه: «و ما امروا الا لیعبدوا الله مخلصین له الدین»[3] است. امری از مولی صادر نمی شود مگر برای اینکه با انجام آن مامور به، خداوند را عبادت کنند. به این معنی که همه اوامر الهی به قصد تعبّد هستند. لذا عموم این آیه شریفه نشان می دهد که اصل اولی در اوامر مولی تعبّدی بودن است و اگر واجبی توصّلی باشد باید تخصیص بخورد و اگر مُخصِّصی نیامد امر مولی حمل بر تعبّدیّت خواهد شد.

و فیه

اشکال اولی که به این برداشت از آیه وارد است آن است که لازمه استدلال تخصیص اکثر است. زیرا توصلیّات ما در شریعت بسیار بیشتر از اوامر تعبدی هستند و این در حالیست که آیه عمومیّت دارد و شامل همه اوامر می شود. اگر آیه چنین عمومی داشته باشد و معنای دیگری نشود، تخصیص اکثر اوامر لازم می آید که مستهجن است.

جواب دیگر ما این است که مخاطب این آیه مشرکینند. لذا معنا اینگونه می شود که مشرکین عبادات خود را برای بت ها و اصنام انجام می دادند. آیه در زمینه همان عباداتی است که انجام می شده، مانند نماز، قربانی، سجده و آیه می فرماید: همین عباداتی که انجام می دهید باید برای خداوند انجام بشود نه بت ها، پس آیه کاری با همه واجبات ندارد و فقط در مورد عبادات و تعبدیّات نازل شده و ناظر به توصّلیّات نیست.

مستدل خیال کرده بود که «و ما امروا» به معنای همه اوامر است. لکن می گوییم: خیر، آیه در مورد عبادات است و عمومیّتی نسبت به همه اوامر ندارد، شامل توصّلیّات نمی شود. آن ها استدلال به ظاهر آیه کردند و ما به وسیله قرائن جواب آن را دادیم.