< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد موسوی جزایری

93/11/11

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع : مقدمات/ صحیح و اعم
ایراد محقق نائینی
بحث ما در حقیقت شرعیه تمام شد لکن نکته ای ماند و آن هم ایراد محقق نائینی است به آخوند، آخوند گفته بود که حقیقت شرعیه به نحو وضع تعیینی امکان دارد لکن ممکن است این وضع به صورت «استعمال بداعی الوضع» باشد، اگر بدین صورت باشد دیگر از لحاظ تاریخی هم نمی توان به آن ایراد گرفت.
محقق نائینی ایراد کرده و فرموده این «استعمال بداعی الوضع» محذور عقلی دارد زیرا مستلزم جمع بین لحاظین است، لفظی که در صدد وضع آن برای یک معنایی باشند ملحوظ بالاستقلال است و تا لحاظ استقلالی نباشد وضعی صورت نمی گیرد در حالی که استعمال مستلزم لحاظ آلی است زیرا در استعمال لفظ فانی می شود، مرآت می شود برای معنی و مُستعمِل حین الاستعمال توجهی به الفاظ ندارد و معنی را می بیند زیرا الفاظ فانی در معانیشان هستند، حالا این فرمایش محقق خراسانی یک تیر و دو نشان است و این امکان ندارد زیرا مُستعمِل مجالِ دو لحاظ ندارد و فقط یک لحاظ می تواند بکند، آلیّت و استقلالیّت هم تقابل دارند با هم و نمی شود در لحاظ واحد جمع بین آلیّت و استقلالیّت نمود، با این ایراد، محقق نائینی در صدد تخریب راه حل آخوند بر آمد.
و فیه
اینکه وضع لفظ برای معنی مستلزم لحاظ استقلالی است صحیح است و قبول داریم، لکن اینکه استعمال لفظ مُتقوِّم به لحاظ آلی باشد این را قبول نداریم زیرا استعمال متقوِّم به این لحاظ آلی نیست، مقتضای طبع استعمال، لحاظ آلی نیست بلکه این لحاظ به مرور زمان و در اثر کثرت استعمال و انس ذهن ایجاد می شود و یک امر متاخر است، لذا می بینید که امکان دارد انسان لفظی را استعمال بکند در حالی که به خود لفظ هم توجه داشته باشد.
کما اینکه افرادی که تازه زبانی را یاد گرفته اند لحاظشان حین الاستعمال استقلالی است نه آلی، یا افرادی که بخواهند خطابه فصیح بکنند، یا کتابی حرف بزنند، یا بخواهد در زبان عربی با اعراب صحبت بکنند، همه باید توجه به خود الفاظ داشته باشند تا بتوانند کلمات را صحیح ادا بکنند، در زمان حاضر اگر یک عرب زبان توجه به الفاظ نداشته باشد نمی تواند کلمات را با اعراب صحیح ادا بکند، علی ایّ حال می خواهیم بگوییم استعمال لفظ در معنی با هر دو لحاظ سازگار است لکن در اثر انس ذهن و کثرت استعمال خود بخود لحاظ آلی می شود.

الصحیح و الاعم
این اولین بحثی است که ثمره عملیّه دارد ان شاء الله، هر چند ثمره اش هم مورد استفاده واقع نمی شود و به فعلیت نمی رسد زیرا عند الشک می گویند مولی در مقام بیان نیست، به هر حال، برای اینکه در چنین بحث طولانی ای کلاف از دست انسان در نرود بهتر است فهرستی و خلاصه ای از مطلب را بیان بکنیم این بحث ممکن است در الفاظ عبادات پیش بیاید و ممکن است در الفاظ معاملات هم پیش بیاید.
اولین بحثی که آخوند اینجا فرموده اند این است که آیا این بحث متوقف بر حقیقت شرعیه است یا نه؟ اگر قائل بشویم به ثبوت حقیقت شرعیه قطعا چنین بحثی داریم زیرا بحث صحیح و اعم در مورد این است که الفاظ عبادات مثلا مانند نماز آیا وضع برای صحیح شده اند یا اعم، خب این بحث متوقف بر این است که وضعی در شرع صورت گرفته باشد لذا خود بخود بحث متوقف بر ثبوت حقیقت شرعیه می شود، باید پیامبر اکرم لفظ «صلاه» را نقل بدهد از دعا به ارکان مخصوصه که ما شک بکنیم آیا مراد ایشان از افعال مخصوصه صحیح بود یا اعم.
اما اگر قائل به حقیقت شرعیه نشدیم و گفتیم استعمال لفظ «صلاه» در افعال مخصوصه مجازی است چطور؟ آیا بحث صحیح و اعم پیش می آید؟ برخی تصور کرده اند که چون پیامبر وضعی نکرده بحثی هم پیش نمی آید، مر حوم آخوند راه حلی را برای این مسئله پیشنهاد کرده اند که بررسی خواهیم کرد.
بحث بعدی ایشان بررسی نظریه باقلانی است، ایشان فرموده الفاظ همیشه مستعمَل در معانی لغوی شان هستند، لفظ «صلاه» همیشه مستعمَل در دعا است و اینکه ما معنای نماز را برداشت می کنیم به دلیل وجود قرائن است، آیا طبق مبنای ایشان بحث صحیح و اعم قابل طرح است؟ آخوند می فرمایند بله قابل طرح است زیرا باید ببینیم مقتضای قرائن آیا خصوص صحیح است یا اعم از صحیح.
بحث بعدی تفصیلی است در معنای صحیح که باز هم نیاز به بررسی دارد.
بحث بعدی در مورد تصویر جامع است، جامع چیست؟ که اگر ما قائل به صحیح بشویم لفظ مشترک معنوی می شود بین مواردش و مشترک معنوی نیازمند جامع است، اما اگر قائل به اعم بشویم باز هم نیاز مند جامع اعمی هستیم که شامل همه افرادش بشود، لذا در هر حال باید جامع را تصویر و پیدا بکنیم.
بحث بعدی در مورد ثمره نزاع است که کجا ظاهر می شود، آخوند دو ثمره را ذکر می کنند ثمره اول رجوع به اطلاق دلیل است که اگر اعمی بشویم می توانیم به اطلاق دلیل رجوع بکنیم ولی اگر صحیحی شدیم اطلاقی نداریم که به آن رجوع بکنیم، ثمره دوم در جایی که شک کردیم به کدام اصل عملی باید رجوع بکنیم؟ اگر صحیحی شدیم اشتغال جاری می شود ولی اگر اعمی بشویم اصاله البرائه جاری می شود .

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo