موضوع : الکلام فی الوضع / فی علائم الحقیقه و المجاز / الثانی عدم صحّت السلب
گاهی می گویند عدم صحت سلب و گاهی هم به صحت حمل عنوان می کنند، هر دو صحیح است و دو تعبیر متلازم از هم هستند. مثلا وقتی شک می کنیم در معنای «انسان» که آیا به معنای «حیوان ناطق» هست یا خیر؟ در چنین جایی لفظ «انسان» را بما له مِن المعنی المرتکز حمل می کنیم بر «حیوان ناطق» و می بینیم که حملش صحیح است، حمل هم نشانه اتحاد است، پس می فهمیم که اطلاق لفظ «انسان» بر «حیوان ناطق» صحیح است و این صحت حمل هم کاشف از وضع است.
این مسئله دو صورت دارد زیرا ما دو نوع حمل داریم، گاهی حمل اولی است و ملاک در حمل اولی اتحاد مفهومی است مانند مثال فوق زیرا «انسان» و «حیوان ناطق» اتحاد مفهومی دارند لذا حملشان اولی است، در چنین جایی دقیقا کاشف از وضع هم هست به دلیل همان اتحاد مفهومی و معنوی.
گاهی حمل ما شایع صناعی است، ملاک در حمل شایع اتحاد در وجود است، یعنی درست است که موضوع و محمول دو معنی و دو مفهوم دارند لکن در خارج اتحاد وجودی دارند و همین اتحاد وجودی مصوِّغ این نوع از حمل است، مانند مثالِ «الانسان ضاحک» در اینجا «انسان» و «ضاحک» دو مفهوم متفاوت و دو معنای جدا از هم دارند لکن چون در خارج در مصداق واحدی متحد هستند می توانند بر یکدیگر حمل بشوند.
حمل اولی کاشف از حقیقت هست چون ثابت می کند که موضوع و محمول اتحاد مفهومی دارند، حمل شایع هم کاشف از حقیقت است زیرا اتحادِ وجودی میان موضوع و محمول نشان می دهد محمول مصداق حقیقی موضوع است، پس نتیجه می دهد که اطلاق محمول بر موضوع اطلاق حقیقی است نه مجازی(چون مصداق و فرد حقیقی است) مثلا وقتی می گویید «الانسان زید» این دو هیچ اتحاد مفهومی با هم ندارد و حمل اولی نیستند، ملاک صحیح بودن این حمل اتحاد مصداقی خارجی است زیرا وجود خارجی زید در عین حالی که مصداق زید است مصداق انسان نیز هست، پس ما نتیجه می گیریم استعمال «انسان» در «زید» استعمال مجازی نیست . زید حقیقتا فردی از افراد «انسان» است لذا نمی تواند استعمال و حملِ مجازی باشد.
تفاوت این دو حمل در این است که حمل اولی معنای حقیقی را به دست ما می دهد لکن حمل شایع إطلاق حقیقی را به ما می دهد، درست است که حمل شایع عین معنای حقیقی را به ما نمی دهد لکن به ما نشان می دهد که استعمالمان حقیقی است نه مجازی، این هم چیزی است که به درد ما می خورد زیرا ما دنبال علامات حقیقیت و مجاز هستیم و حمل شایع نفی مجازیّت از حمل می کند.
عدم صحت سلب
عدم صحت سلب چیست؟ یعنی مثلا نمی توانیم اشاره بکنیم به «حیوان ناطق» و بگوییم «لیس بانسان»، این سلب صحیح نیست،البته کما اینکه گذشت ما با خود لفظ کاری نداریم بلکه موضوع بما له مِن المعنی المرتکز محل بحث ما است که اگر معنی معنای حقیقی باشد سلبش صحیح نیست، لذا هر جا سلب معنایی از لفظی (بما له مِن المعنی المرتکز) بدون قرینه صحیح نبود این نشان می دهد که حملش حمل حقیقی است نه مجازی.
بررسی اشکال دور
آیا اشکال دوری که در تبادر وارد کردند در اینجا هم وارد می شود؟ بله وارد می شود، اشکال دور این بود که ما الان به دنبال کسبِ علمِ به وضع هستیم و برای این اکتساب از علامیّتِ صحت حمل و عدم صحت سلب می خواهیم استفاده بکنیم، خب این صحت و عدم صحت را چه کسی باید تایید بکند؟ اگر جاهل به لغت باشد آیا می تواند صحت و عدم صحت را تشخیص بدهد؟ خیر، پس خود اقرار به صحت حمل و عدم صحت سلب متوقف بر علم به لغت و وضع است، چگونه علم به وضع متوقف بر صحت حمل و عدم صحت سلب باشد؟ این دور است.
جواب صحیح همان جواب مرحوم آخوند است در باب تبادر بدین صورت که علم تفصیلی به وضع متوقف بر صحت حمل و عدم صحت سلب است در حالی که خود صحت حمل و عدم صحت سلب متوقف بر علم ارتکازی و اجمالی به وضع است نه علم تفصیلی، لذا هیچ تقدّم الشئ علی نفسه هم پیش نمی آید. لذا در خود شرح «صحت حمل و عدم صحت سلب» هم گفتیم که لفظ «بما له مِن المعنی المرکز» محل بحث است این قیدی را که اضافه کردیم اشاره به همان علم ارتکازی دارد.
صحت و عدم صحت در اینجا نیز به معنای «حُسن» است که تابع ذوق است، ابناء محاوره برای شهادت به حُسن و تایید ذوق نیازی به علم تفصیلی ندارند بلکه همین که در ارتکازشان و در ضمیر ناخودآگاهشان معنی موجود باشد و حمل را ثقیل و مستهجن نداند کفایت برای شهادت بر صحت حمل می کند. در حمل ابتدا موضوع و محمول تصوّر می شوند، سپس اتحاد میان موضوع و محمول هم باید تصدیق بشود زیرا حمل هوهویّه است یعنی وحدت خارجی و ذهنی، در هیچ کدام از اینها نیاز به علم تفصیلی به وضع لازم نیست بلکه در ظرف غفلت از وضع واضع هم می توان ارکان حمل را اجمالا و ارتکازا احضار و ایجاد نمود، آنچه لازم هست برای شهادت نفس بر صحت حمل و عدم صحت سلب تصوّر ذات المعنی است و الا علم تفصیلی به وضع لفظ چه لزومی دارد؟ لزومی ندارد. والسلام علیکم و رحمه الله .