< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد جزایری

93/08/25

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: بررسی مبنای محقق خوئی رحمه الله در جملات انشائیّه
مبنای ایشان را در جملات خبریه از نظر گذراندیم و در جملات انشائیّه گفتیم که ایشان مخالف مشهور است، مبنای مشهور می گوید موضوع له و معنای جملات انشائیّه «ایجاد المعنی» است اما ایشان مخالفت کرده و می فرماید مدلول جملات انشائیّه «ابراز امر نفسانی غیر قصد الحکایه» می باشد، این معنی علاوه بر اینکه شامل اعتباریات می شود شامل تمنّی و ترجّی و امثال اینها هم می شود.
این قید «غیر قصد الحکایه» را چرا اضافه کرده اند؟ چون ممکن است کسی اشکال بکند که «قصد الحکایه» که گفتید مدلول جملات خبریه بود خودش یک امر نفسانی است و اگر گفتیم مدلول جملات انشائیّه «ابراز امر نفسانی» باشد شامل جملات خبریه هم می شود، به جهت دفع این دخل این قید و این استثناء را در معنی اضافه کردند، پس اگر مدلول جمله قصد الحکایه بود جمله خبریه است و اگر غیر قصد الحکایه بود انشائیّه است.[1]
و فیه
اولین جوابی که ما به ایشان می دهیم این است که مرجع در کشف معنی نزد عرف تبادر است، در انشائیّات وقتی ما ملاحظه می کنیم معنای ایجاد را می فهمیم، وقتی مردم می گویند «بعتُ» مرادشان ایجاد انتقال مال و «مبادله مال بمال» است، (البته بعتُ ی انشائی نه خبری) قصد مردم همین بوده در طول تاریخ و مورد پذیرش عقلا هم بوده، عقلا می گویند صاحب مال می تواند مالش را به دیگری بفروشد، «بفروشد» یعنی چه؟ یعنی فروختن را ایجاد بکند، وقتی می گوید «انکحتُ» چه چیزی را قصد می کنیم؟ یعنی من به عنوان وکیل عُلقه زوجیّت را ایجاد کردم، چطور ایجاد بکند عُلقه زوجیت را؟ به وسیله وکالتی که دارد از طرف زن و مرد، هر انسانی این حق را دارد که همسری اختیار بکند و این عُلقه را ایجاد بکند، متبادر از عقد نکاح هم همین است، لذا کلام سیدنا الاستاذ لا یُساعِدُه العرف.
اشکال دیگری از محقق خوئی
ایشان می فرمایند مقصود شما از ایجاد چه ایجادی است؟ اگر مُرادتان ایجاد تکوینی است جواب می دهیم «عُلقه» زوجیّت امر تکوینی نیست که ایجاد تکوینی بشود بلکه امر اعتباری است، اگر مرادتان ایجاد امر اعتباریست جواب می دهیم ایجاد امر اعتباری اصلا معقول نیست، چرا؟ زیرا امور اعتباری وابسته به اعتبار مُعتبِر هستند، اعتبار هم یک فعل قلبی است که احتیاج به تکلّم ندارد، بلکه فعلی است که از قلب صادر می شود و تلفّظ دخالتی در آن ندارد، پس این چیزی که شما می گویید به وسیله «بعتُ» اعتبار فروش ایجاد می شود این حرف غلطی است زیرا امر اعتباری با فعل قلب انجام می شود نه لسان.
وقتی شما می گویید «انکحتُ» خود این لفظ یک معنایی باید داشته باشد که در خارج واقع بشود، سپس بر اساس آن عقلا نکاح را اعتبار بکنند، سپس به واسطه این اعتباری که عقلا کرده اند عُلقه نکاح به وجود می آید، پس عُلقه نکاح متوقّف است بر اعتبار عقلا و اعتبار عقلا نیز متأخّر است از تلفّظ شما(بما له مِن المعنی)، پس معنای «انکحتُ» نمی تواند خود عُلقه نکاح باشد. این تلفّظ -بما له من المعنی- موضوع می شود برای ایجاد آن عُلقه، اگر قرار باشد معنای «انکحتُ» هم عُلقه نکاح باشد، از آن طرف بگویید ایجادی هم هست و با خود این تلفِّظ علقه ایجاد می شود، پس عقلا بعدا چه کار می خواهند بکنند؟ لازم می آید سبق الشئ علی نفسه. [2]
و فیه
جواب می دهیمکه وجودات منحصر در وجود تکوینی و اعتباری نیست، بلکه وجود دیگری داریم به نام وجود انشائی، وجود انشائی یعنی وجودی که قائم به انشاء مُنشِئ است، یعنی مُنشِئ تلفّظ به لفظ می کند به قصد ایجاد یک معنایی که وجود پیدا می کند در عالم انشاء، تمام العلّه وجود انشائی همین تلفّظ و گفتن به قصد ایجاد است، ایجاد در کدام ظرف؟ فی عالم الانشاء، صاحب کفایه هم در فواید این مطلب را فرموده و بسیار هم به آن اصرار داشته است
در فواید فرموده انشاء عبارت است از ایجاد المعنی باللفظ فی نفس الامر»، محقق اصفهانی «فی نفس الامر» را معنی کرده به «فی نفس الانشاء» چون فعل انشاء بود مراد ایشان از امر همان انشاء است، این عالم انشاء را عقلا هم قبول دارند، مثلا فرض بکنیم یک کسی تمنّی واقعی ندارد لکن می گوید «لیت کذا و کذا» آیا این جمله غلط است؟ خیر، هیچ کس نمی گوید غلط است ولو اینکه تمنی واقعی هم ندارد، این تمنی انشائی است، معنای این لیت تمنی است، یک تمنی داریم تمنی تکوینی که صفت نفسانی است مبتنی بر آرزوهای انسان، گاهی هم این صفت را ندارد ولی می گوید «لیت کذا و کذا» آیا جمله بی معنی می شود؟ خیر، بلکه ایجاد می کند این معنی را در عالم انشاء، اعتباری هم در کار نیست صحیح هم هست.
نتیجتاً سیدنا الاستاد امر انشاء را مردّد کرد میان دو فرض، یکی تکوینی و دیگری اعتباری، لکن نسبت به وجودات انشائی ایشان بحثی نکردند که به نظر ما در جملات انشائیّه همین صحیح است.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo