درس خارج اصول استاد جزایری
93/07/15
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مرور و بررسي
اشکالات آخوند
بحث ما در معناي حرفي بود جوابهاي آخوند را هم خوانديم اشکالات محقق خوئي را هم گفتيم و نپسنديديم، الان سوالي براي برخي دوستان پيش آمده اين است که تکليف استدلالات آخوند چه مي شود؟ آخوند در وضع حروف گفته بود اگر مرادتان از «موضوع له خاص» جزئيت خارجيه باشد ما جواب مي دهيم در اوامر مانند «سِر مِن البصره الي الکوفه» اين ابتدائيّت جزئي نيست و قابل انطباق بر کثيرين است و جزئيّت خارجيّه وجود ندارد، اگر هم مراد جزئيّت ذهنيه باشد آخوند چند تا جواب دادند، فرمود منشأ جزئيّت ذهنيّه اين است که حرف محتاجِ لحاظِ آلي باشد زيرا تا لحاظ آلي نباشد معناي حرفي صدق نمي کند، در اين صورت اين جزئيّت ذهنيه سه اشکال دارد:
اشکال اول اين بود که از اين استعمال تعدد لحاظ پيش مي آيد چون خود استعمال هم احتياج به يک لحاظ دارد، لحاظ الآليّه هم يک لحاظ مي شود دو لحاظ، در حالي که ما با مراجعه به وجدان ميبينيم اين چنين تعدد لحاظي در استعمال واقعيّت ندارد.
وفيه
ما جواب مي دهيم که منشأ جزئيّت معناي حرفي را لحاظ نمي دانيم، ما نگفتيم که لحاظ قيد و جزء معناي حرفي مي شود تا اين اشکال پيش بيايد، ما جزئي بودن را از اين جهت مي دانيم که معاني حرفيّه نِسَب و روابط اند و نسبت در واقع وجود الرابط است و وجود مساوق با تشخّص است، به بيان ديگر در خود عالم ذهن که معناي حرفي ارتباط ايجاد مي کند ميان معاني مستقل اين ارتباط را از جهت نسبت بودنش ايجاد مي کند، حالا اين نسبت آيا مي تواند معناي عامي داشته باشد؟ خير زيرا از سنخ وجود الرابط است و وجود مساوق با تشخّص است. ما گفتيم معاني اسميّه معاني يي هستند حکائيّه که گاهي هم کلّيت دارند لکن معاني حرفيّه نِسَب و روابط اند و نسبت همان وجود الرابط است که از سنخ وجود است لذا هميشه جزئي است.
حالا چون منشأ هر سه اشکال آخوند اين است که جزئيّت ذهنيّه از بابت لحاظ الآليّه باشد و لحاظ الآليّه جزء معني باشد، با اين جوابي که ما داديم ، سه تا اشکال آخوند جواب داده مي شود.
قول سوم در معناي حرفي
گفتيم که در معاني حرفيه سه قول وجود دارد، يک قول افراطي مي گفت حروف اصلا معني ندارند، قول ديگر در جانب تفريط بود که مي گفت تفاوتي ميان معاني اسميّه و حرفيه نيست، قول سوم حد وسط ميان اين دو قول است که مي گويد حروف معني دارند ولي معانيشان تباين بالذات دارند با معاني اسميّه، اين قول به چند بيان گفته شده که ما همه آنها را بيان ميکنيم و نظر خودمان را هم خواهيم گفت ان شاء الله.
مبناي محقق نائيني
نظر محقق نائيني را به اختصار اگر بخواهيم بيان بکنيم ايشان مي فرمايند شناخت معناي حرفي چهار رکن دارد که با شناخت اين چهار رکن خود بخود معناي حرفي هم شناخته مي شود:
رکن اول اين است که معاني حرفيّه ايجاديّه هستند به خلاف معاني اسميّه که اخطاريّه هستند، مراد ايشان از اخطاريّه اين است که معاني اسميّه خودشان در عالم مفهوميّتشان مستقل هستنديعني چه تصور بشوند چه نشوند وجود دارند، خانه و درخت و آسمان و زمين وجود دارد و با تکلّم، ذهن فقط به سوي آن معاني منتقل مي شود نه اينکه آن معاني ايجاد بشوند به خلاف معاني حرفيّه که با تکلّم ايجاد مي شوند زيرا وجودي در عالم خارج ندارند و فقط در عالم ترکيب اجزاء کلام ايجاد مي شوند. چرا؟ زيرا رئوس اجزاء کلام مستقل اند و ربطي به هم ندارند و چون ما محتاج به ايجاد ارتباط بين اين رئوس در عالم ترکيب کلامي هستيم آنچه اين ارتباط را ايجاد مي کند حرف است، معاني حرفيه نِسَب و روابطي هستند که توسط اين حروف ايجاد مي شوند در عالم ذهن ، ميان اين معاني مستقل ارتباط ايجاد مي کنند.
حالا آيا حکايت اين معاني ايجاد ارتباط مي کند؟ خير حکايت از آنها خاصيّتي ندارد چون ارتباط به وسيله خود نسبت به وجود مي آيد نه به وسيله حکايت از آن، حالا که ارتباط، با حقيقت النسبه به وجود آمد نه به وسيله حکايت آن، اين حقيقت هم بايد ايجاد بشود، چگونه ايجاد مي شود؟ به وسيله حرف، لذا با تلفّظ به حرف، در حقيقت نسبت را ايجاد مي کند براي تلفيق ميان اجزاء کلام، از طرف ديگر اين خاصيت مال ذات و حقيقت نسبت است نه حکايت آن.
رکن دوم: چون اين معاني حرفيّه ايجادي هستند پس وجودشان آنجايي است که ما به آن احتياج داريم، ما کجا احتياج داريم؟ آنجا که مي خواهيم کلامي را تصوّر کرده و بيان بکنيم، لذا وجودشان متمحّض در عالم ذهن و در زمان تکلّم است زيرا هر ماهيّتي يک وجود دارد حالا که ظرف وجودشان در ذهن و در عالم ترکيب کلام است پس ديگر وجودي در خارج ندارند به خلاف معاني اسميه، چون معاني اسميه حِکايي و اخطاري هستند محکي شان عالم خارج است لذا مانعي ندارد که وجود خارجي داشته باشند و در کلام از آنها حکايت بشود لکن معاني حرفيه چون منحصر به همان عالم هستند ديگر نمي شود. [1]
بحث ما در معناي حرفي بود جوابهاي آخوند را هم خوانديم اشکالات محقق خوئي را هم گفتيم و نپسنديديم، الان سوالي براي برخي دوستان پيش آمده اين است که تکليف استدلالات آخوند چه مي شود؟ آخوند در وضع حروف گفته بود اگر مرادتان از «موضوع له خاص» جزئيت خارجيه باشد ما جواب مي دهيم در اوامر مانند «سِر مِن البصره الي الکوفه» اين ابتدائيّت جزئي نيست و قابل انطباق بر کثيرين است و جزئيّت خارجيّه وجود ندارد، اگر هم مراد جزئيّت ذهنيه باشد آخوند چند تا جواب دادند، فرمود منشأ جزئيّت ذهنيّه اين است که حرف محتاجِ لحاظِ آلي باشد زيرا تا لحاظ آلي نباشد معناي حرفي صدق نمي کند، در اين صورت اين جزئيّت ذهنيه سه اشکال دارد:
اشکال اول اين بود که از اين استعمال تعدد لحاظ پيش مي آيد چون خود استعمال هم احتياج به يک لحاظ دارد، لحاظ الآليّه هم يک لحاظ مي شود دو لحاظ، در حالي که ما با مراجعه به وجدان ميبينيم اين چنين تعدد لحاظي در استعمال واقعيّت ندارد.
وفيه
ما جواب مي دهيم که منشأ جزئيّت معناي حرفي را لحاظ نمي دانيم، ما نگفتيم که لحاظ قيد و جزء معناي حرفي مي شود تا اين اشکال پيش بيايد، ما جزئي بودن را از اين جهت مي دانيم که معاني حرفيّه نِسَب و روابط اند و نسبت در واقع وجود الرابط است و وجود مساوق با تشخّص است، به بيان ديگر در خود عالم ذهن که معناي حرفي ارتباط ايجاد مي کند ميان معاني مستقل اين ارتباط را از جهت نسبت بودنش ايجاد مي کند، حالا اين نسبت آيا مي تواند معناي عامي داشته باشد؟ خير زيرا از سنخ وجود الرابط است و وجود مساوق با تشخّص است. ما گفتيم معاني اسميّه معاني يي هستند حکائيّه که گاهي هم کلّيت دارند لکن معاني حرفيّه نِسَب و روابط اند و نسبت همان وجود الرابط است که از سنخ وجود است لذا هميشه جزئي است.
حالا چون منشأ هر سه اشکال آخوند اين است که جزئيّت ذهنيّه از بابت لحاظ الآليّه باشد و لحاظ الآليّه جزء معني باشد، با اين جوابي که ما داديم ، سه تا اشکال آخوند جواب داده مي شود.
قول سوم در معناي حرفي
گفتيم که در معاني حرفيه سه قول وجود دارد، يک قول افراطي مي گفت حروف اصلا معني ندارند، قول ديگر در جانب تفريط بود که مي گفت تفاوتي ميان معاني اسميّه و حرفيه نيست، قول سوم حد وسط ميان اين دو قول است که مي گويد حروف معني دارند ولي معانيشان تباين بالذات دارند با معاني اسميّه، اين قول به چند بيان گفته شده که ما همه آنها را بيان ميکنيم و نظر خودمان را هم خواهيم گفت ان شاء الله.
مبناي محقق نائيني
نظر محقق نائيني را به اختصار اگر بخواهيم بيان بکنيم ايشان مي فرمايند شناخت معناي حرفي چهار رکن دارد که با شناخت اين چهار رکن خود بخود معناي حرفي هم شناخته مي شود:
رکن اول اين است که معاني حرفيّه ايجاديّه هستند به خلاف معاني اسميّه که اخطاريّه هستند، مراد ايشان از اخطاريّه اين است که معاني اسميّه خودشان در عالم مفهوميّتشان مستقل هستنديعني چه تصور بشوند چه نشوند وجود دارند، خانه و درخت و آسمان و زمين وجود دارد و با تکلّم، ذهن فقط به سوي آن معاني منتقل مي شود نه اينکه آن معاني ايجاد بشوند به خلاف معاني حرفيّه که با تکلّم ايجاد مي شوند زيرا وجودي در عالم خارج ندارند و فقط در عالم ترکيب اجزاء کلام ايجاد مي شوند. چرا؟ زيرا رئوس اجزاء کلام مستقل اند و ربطي به هم ندارند و چون ما محتاج به ايجاد ارتباط بين اين رئوس در عالم ترکيب کلامي هستيم آنچه اين ارتباط را ايجاد مي کند حرف است، معاني حرفيه نِسَب و روابطي هستند که توسط اين حروف ايجاد مي شوند در عالم ذهن ، ميان اين معاني مستقل ارتباط ايجاد مي کنند.
حالا آيا حکايت اين معاني ايجاد ارتباط مي کند؟ خير حکايت از آنها خاصيّتي ندارد چون ارتباط به وسيله خود نسبت به وجود مي آيد نه به وسيله حکايت از آن، حالا که ارتباط، با حقيقت النسبه به وجود آمد نه به وسيله حکايت آن، اين حقيقت هم بايد ايجاد بشود، چگونه ايجاد مي شود؟ به وسيله حرف، لذا با تلفّظ به حرف، در حقيقت نسبت را ايجاد مي کند براي تلفيق ميان اجزاء کلام، از طرف ديگر اين خاصيت مال ذات و حقيقت نسبت است نه حکايت آن.
رکن دوم: چون اين معاني حرفيّه ايجادي هستند پس وجودشان آنجايي است که ما به آن احتياج داريم، ما کجا احتياج داريم؟ آنجا که مي خواهيم کلامي را تصوّر کرده و بيان بکنيم، لذا وجودشان متمحّض در عالم ذهن و در زمان تکلّم است زيرا هر ماهيّتي يک وجود دارد حالا که ظرف وجودشان در ذهن و در عالم ترکيب کلام است پس ديگر وجودي در خارج ندارند به خلاف معاني اسميه، چون معاني اسميه حِکايي و اخطاري هستند محکي شان عالم خارج است لذا مانعي ندارد که وجود خارجي داشته باشند و در کلام از آنها حکايت بشود لکن معاني حرفيه چون منحصر به همان عالم هستند ديگر نمي شود. [1]
