< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد موسوی جزایری

92/02/07

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: بررسي رساله محقق سبحاني در بحث قرعه / قاعده قرعه / ملحقات استصحاب
 بررسی رساله محقق سبحانی در بحث قرعه
 در بحث قرعه ظفرنا علی رساله افردها لذلک الشیخ المحقّق المتتبّع ، الشیخ السُّبحانی حفظه الله که انصافا خیلی خوب تتبّع کرده ، دسته بندی کرده و ما هم دیدیم که بد نیست یک مروری داشته باشیم بر این رساله [1] .
 ابتدا وارد معنای لغوی قرعه شده اند که بحث آن خیلی ضرورتی ندارد . سپس وارد این شده اند که القرعه قاعده عقلائیه، یعنی لولا دلاله‌ی الادله‌ی الشرعیه‌ی ، خود عقلِ عقلا هم می تواند آن را درک بکند. در قرآن کریم هم دو مورد از استفاده مردم از این قاعده را ذکر کرده ، یکی در قضیه تکفل حضرت مریم سلام الله علیها که قرعه زدند و قرعه به نام حضرت زکریا علیه السلام در آمد . دیگری در بحث حضرت یونس که در کشتی بود و هوا طوفانی شد، ناخدا گفت این کشتی با این جمعیت غرق می شود و باید یک نفر از کشتی بیرون برود ، شاهد مثال اینجاست که قرعه زدند و به نام حضرت یونس علیه السلام در آمد . در کشتی مردم عادی بودند ، عقلا بودند ، عوام بودند با این حال به قرعه عمل کردند ، فرمایش محقق سبحانی هم همین است که قرعه یک قاعده عقلائیه است که اگر نگاه شارع هم به او نمی بود باز هم مردم به آن مراجعه می کردند . (ربطی هم به مسئله استصحاب شرایع سابقه ندارد)
 مروری بر داستان حضرت یونس علیه السلام
 فساهَمَ فکان من المُدحَضین (صافات 141)
 قرعه انداحتند و به نام یونس علیه السلام در آمد ، ظاهرا هم چند مرتبه انداختند و هر بار به نام او در می آمد ، بالاخره یونسِ پیامبر خود را به دریا سپرد،
 فّالتَقَمَه الحوتُ وهو مُلیم (صافات 142)
 چون به دریا در آمد ماهی یی آمد و او را بلعید .
  و ذُالنُّونِ إذ ذَهَبَ مُغاضِبا فَظَنَّ أن لَن نَقدِرَ علیه ، فَنادی فی الظُّلُماتِ أن لا إلَهَ إلَّا أنتَ سُبحانَکَ إنّی کُنتُ مِنَ الظَّالِمین
 در شکم ماهی به فکر فرو رفت زمانی که وارت ظلمات شد ، کدام ظلمات ؟ سه ظلمت 1-ظلمت شب 2-ظلمت و تاریکی قعر دریا 3-ظلمت و تاریکی شکم ماهی . در آنجا فهمید که اشتباه کرده زیرا اصل نفرین ، به حق هم که باشد کراهت دارد ، حالایونس استعجال هم کرده بود و زود تر از زمانش نفرین کرده بود ، خودش هم سریع از شهر بیرون آمده بود ، خلاصه آنجا فهمید که اشتباه کرده و زود هنگام نفرین کرده است . لذا ذکر یونسیه را خواند ،لا اله الا انت سبحانک انی کنت من الظالمین
 فَاستَجَبنا لَه و نَجَّیناهُ مِنَ الغَمِّ و کَذلکَ نُنجِی المُومِنین (انبیاء 87)
 خداوند هم او را بخشید
 فَنَبَذناهُ بالعَراءِ و هُوَ سَقیم . وَ أنبَتنا عَلیهِ شَجَرَۀ مِن یَقطین (صافات 145 و 146)
 ماهی آمد و کنار ساحل قی کرد و و یونس را بیرون انداخت ، از طرفی یونس هم مدتی در شکم ماهی بود و بدنش به آن اوضاع عادت کرده بود ، الان که بیرون آمده مسلما کسالت دارد و بدنش باید به محیط جدید عادت بکند ، لذا خداوند می فرماید برای او درخت کدو رویاندیم ، حال یا همان موقع در آمد یا از قبل رویانده بودند یونس آمد و به درون کدو (یا به زیر کدو) رفت ، این مطلی به طور دقیق در قرآن نیامده لکن در داستانها و تواریخ آمده که به درون یک کدوی بزرگ رفت تا حالش بهتر بشود .
 استبعادی هم ندارد که کدوی به آن بزرگی باشد ، وقتی ماهی به آن بزرگی بود که یونس در شکمش زنده بماند ممکن است کدویی هم به همان بزرگی روییده باشد. حالا ما هم نمی خواهیم تایید کنیم که به درون کدو رفت فقط می خواهیم بگوییم ممکن است .
 فلولا کانَت قَریَۀ آمَنَت فَنَفَعَهَا إیمانُها إلَّا قَومَ یونُسَ لَمَّا آمَنوا کَشَفنَا عَنهُم عَذابَ الخِزیِ فی الحَیاۀِ الدُّنیا و متَّعناهُم إلی حین (یونس 98)
 از آن طرف قوم یونس زمانی که نشانه های عذاب را دیدند ترسیدند ، یک عالمی در شهر بود که همراه یونس خارج نشده بود، مردم پیش او رفتند او هم گفت شما به پیامبر خدا ایمان نیاوردید او هم نفرین نموده و اینک زمان عذاب دارد فرا می رسد ، مردم کسب چاره کردند او هم راه کاری ارائه داد و آنها توبه کردند و عذاب هم از سر ایشان بر طرف شد. البته این مورد استثناء است و لذا در آیه شریفه فرموده که عذاب ار هیچ قومی برداشته نشد مگر قوم یونس ، چرا ؟ در آیه دیگر می فرماید : فلولا اذ جائهم باسنا تضرعوا و لکن قست قلوبهم و زین لهم الشیطان اعمالهم (انعام 43) ،
 عذاب را هم که می دیدند پشیمان نمی شدند اما قوم یونس پشیمان شد لذا خداوند آنها را بخشید و توبه شان را پذیرفت .
 ادامه بحث
 محقق سبحانی در فصلی آیات مربوط به قرعه را کامل آورده اند و بررسی کرده اند و در بخش بعدی روایان این باب را کامل ذکر کرده اند ، روایات بسیاری را ذکر و حلاجی کرده اند که این روایات در کتاب القضاء ابواب کیفیت الحکم باب 13 وسایل الشیعه آمده که ما هم اشاره خواهیم نمود .
 بخش بعدی ایشان: فی تحدید مفاد ادلتها ، که به بررسی ادله می پردازد و به دنبال اثبات این مطلب است که موضوع دلیل قرعه عمومش از اول مربوط به تنازع و تشاح بین حقوق الناس است و چون محدود به این حد است لذا دیگر تخصیص اکثری در آن مشاهده نمی شود و برای مراجعه به آن در موارد خودش نیازی هم به عمل اصحاب نداریم ، اگر این مطلب ثابت شود دیگر مشگل تخصیص اکثر حل می شود و اشکال شیخ مرتفع میگردد که در جلسات آینده به بررسی آن خواهیم پرداخت .
 


[1] ارشاد العقول جعفر سبحاني ج4 ص410

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo