< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد موسوی جزایری

91/12/14

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: جریان قاعده ی فراغ و تجاوز در شک در نیت / ملحقات استصحاب / استصحاب
 بررسی جریان قاعدهﻯ فراغ و تجاوز نسبت به شک در نیت تعیین:
 در جلسهﻯ گذشته گفتیم قاعدهﻯ فراغ در شک در نیتِ به معنای قصد قربت جاری می شود ولی در شک در نیتِ به معنای تعیین عمل جاری نمی شود. چون قاعدهﻯ فراغ متکفل تصحیح عمل است نه معین کردن ماهیت آن. به نظر ما نیز این اشکال بر قاعدهﻯ فراغ صحیح است. لذا اگر کسی شک کند نیت نماز داشته است یا نیت تکبیر مستحب و قرائت قرآن، قاعدهﻯ فراغ جاری نمی باشد.
 اما این اشکال بر قاعدهﻯ تجاوز وارد نیست. چون قاعدهﻯ تجاوز فقط برای اثبات صحت عمل نیست بلکه جوانب مختلف را شامل می شود. چون امام(ع) در روایتی پیرامون کسی که در نماز پس از وارد شدن در سجده نسبت به انجام رکوع شک می کند می فرمایند «بَلی قَد رَکَعت». یعنی بنا بگذار بر وجود این رکوعی که مورد احتیاجت است که یک رکوع صلاتی است. به عبارت دیگر تمام تعبیراتی که دربارهﻯ قاعده تجاوز وجود دارد، وجود عملی که مورد شک واقع شده است را با تعیین ماهیت صلاتی درست می کند. لذا وقتی حضرت می فرمایند بنا بگذار رکوع را بجا آورده ای، مراد ایشان رکوع همین نمازی است که به درد مخاطب می خورد. یعنی قاعدهﻯ تجاوز که تعبد به وجود عمل مشکوک را درست می کند، علاوه بر وجود، ماهیت آن عمل را نیز اثبات می کند.
 تفصیل در جریان قاعدهﻯ تجاوز نسبت به شک در نیت تعیین:
 اگر انسان هنگام شک در نیت تعیین نسبت به اجزاء قبلی، نسبت به تعیین وضعیت فعلی خود نیز شک داشته باشد و نداند همین الان آیا در حال نماز است یا در حال قرائت قرآن، هیچ چیزی نمی تواند عمل او را تصحیح کند. اما اگر در حالی که انسان به خود می آید و نسبت به نیت تعیین در اجزاء سابق شک می کند، نسبت به حال فعلی خود شکی نداشته باشد بلکه خودش را در حال نماز ببیند و نمازش نیز معین باشد یعنی می داند در حال نماز ظهر است یا نماز عصر- در این صورت اطلاق ادله ای که می فرمایند «بَلی قَد رَکَعت» و «بَلی قَد سَجَد» عمل او را تصحیح می کند و می گوید از آنجا که شما الان مسلماً در حال نماز ظهر هستی لکن نسبت به انجام صلاتی اعمال قبلی که محلشان گذشته است شک داری، می توانی قاعدهﻯ تجاوز را جاری کنی.
 به عبارت دیگر قاعدهﻯ تجاوز اعم از این است که انسان نسبت به اصل انجام عمل شک کند یا اینکه نسبت به انجام آن عمل برای نمازش شک کند. اطلاق قاعدهﻯ تجاوز شامل هر دو مورد می شود و هر دو، شک در وجود به حساب می آیند. لذا وقتی انسان می داند الان در حال انجام رکوع نماز است لکن نمی داند برای این نمازش حمد و سوره خوانده است یا نه، در حالی که می داند قطعاً حمد و سوره ای خوانده ولی احتمال می دهد آن حمد و سوره برای نماز نبوده بلکه به قصد قرائت قرآن بوده است، در واقع شک او نسبت به انجام حمد و سورهﻯ صلاتی برای این نمازی است که الان در حال انجام رکوع آن می باشد. در چنین موردی تمام ادله ای که پیرامون قاعدهﻯ تجاوز هستند، صدق می کنند. چون این مورد، از موارد شک در وجود بعد از گذشت از محل است.
 وجوب نیت، یک وجوب نفسی نیست بلکه یک وجوب مقدمی است که وجود آن بر روی اعمال نماز اثر می گذارد و به آنها ماهیت می دهد. یعنی به واسطهﻯ وجود نیت، ماهیت مأمورٌبه محقق می شود. مثلاً قرائت، به وسیلهﻯ نیت تبدیل به قرائت صلاتی می شود و از قرائت قرآن بودن خارج می شود و از اجزاء نماز ظهری که الان در حال خواندن آن هستیم به حساب می آید. پس آن چیزی که مهم است تعنون این اعمال به عنوان نماز ظهر است نه نیت. چون وجوب نیت، یک وجوب مقدمی است.
 نتیجهﻯ کلی بحث:
 نتیجه اینکه نسبت به شک در نیت به معنای تعیین، قاعدهﻯ تجاوز با قاعدهﻯ فراغ تفاوت می کند و بر خلاف قاعدهﻯ فراغ، قاعدهﻯ تجاوز جاری می باشد. به دلیل اینکه روایات قاعدهﻯ تجاوز، جزء مورد احتیاج را با همهﻯ خصوصیاتش درست می کنند و می گویند بنا بر وجود پیدا کردن اجزاء مشکوک نسبت به همین نمازی که در حال اقامهﻯ آن هستید بگذارید. یعنی قاعدهﻯ تجاوز وجود قرائت صلاتی را برای همین نمازی که در حال اقامهﻯ آن هستیم ثابت می کند و می گوید نماز شما کامل است.
 به عبارت دیگر همانطور که قاعدهﻯ تجاوز در صورت شک در اصل وجود اجزاء سابقه جاری می شود، در صورتی که انسان نسبت به انجام آنها علم دارد لکن نمی داند وجود آنها یک وجود صلاتی بوده یا نه، بازهم جاری می شود و می گوید برای این نماز، قرائت صلاتی انجام شده است. چون چنین شکی در واقع، شک در وجود به حساب می آید. لذا قاعدهﻯ تجاوز قصوری برای شامل شدن این موارد ندارد.
 والسلام

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo