درس خارج فقه استاد موسوی جزایری

موضوع: شک در سعی/سعی/اعمال عمره تمتع/کتاب الحج؛

مسألة ۳۴۸: إذا شك و هو على المروة في أن شوطه الأخير كان هو السابع أو التاسع فلا اعتبار بشكه و يصح سعيه. و إذا كان هذا الشك أثناء الشوط بطل سعيه و وجب عليه الاستئناف.[1]

در جلسه گذشته فرضِ شک بعد از فراغ را مطرح کردیم.

اما چنان‌چه مکلف حین شوط یا در انتهای آن شک کند که شوط حاضر، هفتمین شوط است یا نهمین. در این‌حال احتمال شوط هشتم وجود ندارد؛ زیرا اتمام شوط هشتم به صفا ختم می‌شود و فرض این است که مکلف اکنون بر مروه واقع شده است.

اما در شک میان شوط هفتم و نهم، هفت شوط مسلم بوده و احتمال مقداری اضافه هست. لکن این مقدار اشکالی ایجاد نمی‌کند؛ چرا که گفتیم: زیادی مشکوک، اصلا مضر نیست. در روایتی در باب طواف بیان شد که اگر طواف را تمام کرد و شک کرد که شوط هفتم یا هشتم بود، چون یقین به انجام شوط هفتم دارد و نمی‌داند اضافه‌ای هم آورده یا نه، اشکالی ندارد.[2] ما نحن فيه نیز مشمول روایات باب طواف است.

در این‌جا نیز یقین به انجام هفت شوط وجود دارد و البته احتمال اضافه نیز هست. لکن این اضافه، نسیانا انجام شده و تنها اضافه متعمدانه، مضر است. حال صورت شک نیز بالاتر از حال نسیان نیست و مقداری زیادی که با این حال انجام شده، مبطل نخواهد بود.

سید(ره) هم همین را می‌فرماید. "شك و هو على المروة في أن شوطه الأخير كان هو السابع أو التاسع فلا اعتبار بشكه و يصح سعيه" و بعد می‌گوید: "و إذا كان هذا الشك أثناء الشوط بطل سعيه و وجب عليه الاستئناف"؛ اگر در بین راه و قبل از رسیدن به مروه شک کند که شوط حاضر هفتمین شوط است یا نهمین، شک او ممکن است حین شوط هفتم باشد. این در حالیست که اختلاط شک در هفت شوط، سبب بطلان آن می‌شود. پس اگر شک در اثنای شوط و قبل از اتمام آن عارض شود، مبطل خواهد بود. در جای خود بیان شد که نباید هفت شوط اصلی طواف و سعی، مشوب شک شوند. البته اگر زیاده حاصل شده باشد، مهم نیست.

صحیحه سعید بن یسار بر ما نحن فیه دلالت دارد.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى وَ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ سَعِيدِ بْنِ يَسَارٍ قَالَ: ... قَالَ وَ إِنْ لَمْ يَكُنْ حَفِظَ أَنَّهُ قَدْ سَعَى سِتَّةً فَلْيُعِدْ فَلْيَبْتَدِئِ السَّعْيَ حَتَّى يُكْمِلَ سَبْعَةَ أَشْوَاطٍ[3] .

بنابراین روایت، تا انتهای سعی حتی قدمی هم نباید با شک طی شود و سعی را با شک مخلوط نماید.

اما اضافه کردن شش شوط دیگر و اکمال سعی دوم، مستحب بوده و واجب نیست. بحث ما در بطلان سعی است و ارتباطی با بحث از مستحبات ندارد.

همچنین روایت سعید بن یسار و دیگر روایات که می‌فرمایند: بعد از تجاوز از نصف، باید سعی ادامه یابد، در مورد سهو و نسیان بوده و ارتباطی با شک ندارد. سعی و طواف مطلقا نباید با شک مخلوط شوند و همراه آن انجام گردند؛ ولو به اندازه یک قدم.

اما اگر تامل کرد و به خاطر آورد که در کدام شوط است، آسیبی به سعی وارد نشده و حدوث شک مبطل نیست. منظور از شک مبطل، شک مستقر است؛ نه شک حادث و قابل زوال. همان‌طور که در باب نماز هم مطلب همین است. در شک حین نماز، تروی لازم است. پس اگر شک – حتی شک بین رکعت اول و دوم- زائل شود، خللی ایجاد نکرده و مبطل نیست.